De voedingsdriehoek uit de doeken
De plaats van een voedingsmiddel in de voedingsdriehoek weerspiegelt het effect op je gezondheid. En wat goed is voor jouw gezondheid, is meestal ook goed voor het milieu! Helemaal bovenaan staat ‘water’. Daaronder is de voedingsdriehoek zelf onderverdeeld in drie zones: donkergroen, lichtgroen en oranje. Naast de voedingsdriehoek bevindt zich de rode bol, de restgroep. Voor een gezond en milieuverantwoord voedingspatroon eet je het best vooral zaken uit de bovenste groepen. En beperk je producten uit de rode bol zoveel mogelijk. Dat is goed voor jezelf én de planeet.
De verschillende zones
Blauw
Helemaal bovenaan de voedingsdriehoek staat ‘water’. Water is cruciaal voor de vochtbalans van je lichaam. Daarom krijgt het voorrang boven alles. De voorkeur gaat naar kraanwater, want dat is beter voor het milieu dan flessenwater.
Donkergroen
Dit zijn voedingsmiddelen van plantaardige oorsprong, met een gunstig effect op de gezondheid: groenten, fruit, volle granen en aardappelen, maar ook peulvruchten, noten en zaden, plantaardige oliën (en andere vetstoffen rijk aan onverzadigde vetzuren). Een overwegend plantaardig voedingspatroon heeft bovendien een lagere milieu-impact. Probeer zoveel mogelijk de weinig of niet-bewerkte versie te kiezen.
Lichtgroen
Dit zijn voedingsmiddelen van dierlijke oorsprong met een gunstig, neutraal of onvoldoende bewezen effect op de gezondheid: vis, yoghurt, melk, kaas, gevogelte en eieren. Kies ook hier voor de weinig of niet-bewerkte variant.
Oranje
Dit zijn voedingsmiddelen van dierlijke of plantaardige oorsprong die mogelijk een ongunstig effect hebben op de gezondheid: rood vlees, boter, kokos- en palmolie (vetstoffen rijk aan verzadigde vetzuren). Deze producten bevatten wel nog enkele nuttige voedingsstoffen, bijv. ijzer in rood vlees, vetoplosbare vitaminen in boter.
Voedingsmiddelen van dierlijke oorsprong hebben over het algemeen een hogere milieu-impact. Vooral rund- en lamsvlees (rood vlees) leggen veel druk op de planeet.
Rood: de restgroep
De rode bol of restgroep staat los van de driehoek en bevat lege calorieën. Deze voedingsmiddelen leveren veel energie, maar weinig of geen nuttige voedingsstoffen. Ze vullen wel, maar zijn niet voedzaam. Aan deze producten werd heel wat suiker, vet en/of zout toegevoegd, en/of werd het ongunstige gezondheidseffect voldoende overtuigend aangetoond. Ze zijn vaak ultrabewerkt en kunnen van dierlijke of plantaardige oorsprong zijn: bereide vleeswaren, frisdrank, alcohol, snoep, gebak, snacks, fastfood … Deze voedingsmiddelen zijn overbodig in een gezond en milieuverantwoord voedingspatroon. Probeer ze dus niet te vaak en niet te veel te eten.
Grijze zone
Producten afgeleid van de basisvoedingsmiddelen in het model worden niet visueel weergegeven. Het gaat in de meeste gevallen om basisvoedingsmiddelen die bepaalde bewerkingen hebben ondergaan (bijvoorbeeld fruitsap, wit brood) of waaraan suiker, vetstof of zout werd toegevoegd (bijvoorbeeld chocolademelk, gezouten noten). Door deze bewerking of toevoegingen zijn ze niet meer zo gezond als het basisvoedingsmiddel en krijgen ze niet de voorkeur. Ze behouden wel nog een zekere voedingswaarde en er is geen overtuigend bewijs voor een gezondheidsschadend effect. Deze producten worden dan ook niet beschouwd als lege calorieën en horen daarom niet thuis in de rode categorie. We spreken van een ´grijze zone´.
Overzichtstabel per voedingsmiddelengroep
In de voedingsdriehoek zelf zie je een beperkt aantal herkenbare voedingsmiddelen – in weinig of niet-bewerkte variant. Afgeleide producten (zoals fruitsap, gesuikerde yoghurt, …) zijn niet afgebeeld, maar je vindt ze wel terug in de overzichtstabel in elke uitgebreide fiche per groep.
Indeling van de overzichtstabel per voedingsmiddelengroep
Blauwe, donkergroene, lichtgroene of oranje zone van de voedingsdriehoek: voorkeur | Grijze zone: geen voorkeur maar ook geen restgroep | Rode zone = restgroep: zo weinig mogelijk |
|---|---|---|
| Voedingsmiddelen(groepen) afgebeeld in de voedingsdriehoek | Deze producten worden niet afgebeeld | Voedingsmiddelen(groepen) afgebeeld in de voedingsdriehoek |
| Weinig of niet bewerkte voedingsmiddelen | Vaak producten afgeleid van de basisproducten in de voedingsdriehoek. Door de bewerking worden ze minder gezond dan oorspronkelijk bv. door toevoeging van suiker of zout, door toevoeging vet (bv. ei – eiersla), door raffineren (bv. gesuikerde melkproducten, fruitsap, wit brood) | Lege calorieën waaraan heel wat suiker, vet en/of zout is toegevoegd. Ze zijn vaak sterk of ultrabewerkt. |
| Krijgen de voorkeur | Krijgen niet de voorkeur maar horen ook niet thuis in de restgroep (nog een zekere voedingswaarde en geen overtuigend bewijs voor gezondheidsschadend effect). Kunnen een tussenstap zijn van producten in de restgroep naar voedingsmiddelen uit de driehoek (bv. frisdrank – light frisdranken – (gearomatiseerd) water) | Overbodig (geen nuttige voedingswaarde) of bewezen negatief voor de gezondheid |
Veelgestelde vragen
Hoe werd de indeling en plaats van de voedingsmiddelengroepen bepaald?
Bij de nieuwe voedingsdriehoek is de indeling en plaats van de voedingsmiddelen in het model in de eerste plaats gebeurd op basis van het effect op onze gezondheid. Dit gebeurde op basis van het beschikbare onderzoek naar het verband tussen het voedingsmiddel als geheel en effecten op de gezondheid. Als kwaliteitsvol onderzoek naar het effect van het voedingsmiddel als geheel ontbreekt, wordt dit beoordeeld op basis van de aanwezige voedingstoffen in het voedingsmiddel.
In de tweede plaats is een opsplitsing gemaakt tussen voedingsmiddelen van plantaardige en van dierlijke oorsprong, als gecombineerd criterium voor gezonde en milieuverantwoorde voeding. Want gezonde en milieuverantwoorde voedingskeuzes maken: dat gaat meestal hand in hand. Win-win.
Vijf zones
Deze manier van indelen plaatst de verschillende voedingsmiddelengroepen in vijf zones. Soms was het nodig om voedingsmiddelen uit elkaar te trekken. In de vroegere ‘actieve voedingsdriehoek’ stonden bijvoorbeeld alle vetstoffen (olie, boter…) in één groep. Op basis van het verschil in effect op de gezondheid werden in de nieuwe voedingsdriehoek vetstoffen rijk aan onverzadigde vetzuren (donkergroene zone) apart van vetstoffen rijk aan verzadigde vetzuren (oranje zone) geplaatst. Hetzelfde geldt voor de eiwitrijke producten: vlees, vis, eieren en plantaardige alternatieven stonden vroeger in één groep, maar worden nu op basis van hun bewezen effect op gezondheid en milieu verspreid over verschillende zones in het model.
Hoe kan je producten uit verschillende zones vergelijken?
Per voedingsmiddelengroep is er op basis van het effect op gezondheid en de voedingswaarde een indeling gemaakt tussen een plaats in de voedingsdriehoek zelf (voorkeur), in de grijze zone (middenweg) of in de rode zone (restgroep). De indeling moet steeds per voedingsmiddel bekeken worden, en niet over de voedingsmiddelengroepen heen. De producten uit de grijze zone dienen steeds bekeken te worden t.o.v. producten in de voedingsdriehoek waarvan ze zijn afgeleid, ze zijn een minder goede keuze dan het oorspronkelijke product maar horen ook niet thuis in de rode zone.
Waarom worden de grijze zones niet visueel voorgesteld?
Bij de ontwikkeling van de voedingsdriehoek werden we bij gestaan door een groep onafhankelijke experten, waaronder experten inzake communicatie. Belangrijk is immers dat de aanbevelingen niet alleen correct, maar ook eenvoudig en goed te begrijpen zijn. Een model met te veel boodschappen creëert verwarring en is nooit helemaal compleet. Daarom werd er gekozen om de inhoudelijke informatie in de nieuwe modellen te beperken. Op basis van de inhoudelijke uitgangspunten werd een aantal prioritaire boodschappen gedefinieerd die door de modellen worden gevisualiseerd. Hierbij werd een minimaal aantal symbolen gebruikt om de verschillende groepen van voedingsmiddelen visueel weer te geven. De grijze zone niet weergeven is dus een bewuste keuze om het model zo eenvoudig mogelijk te houden en de belangrijkste boodschappen duidelijk naar voor te brengen.
Hoe weet je welke voedingsmiddelen in de grijze zone zitten?
Producten uit de grijze zone zijn producten die afgeleid zijn van de basisproducten in de voedingsdriehoek. Ze hebben een bewerking ondergaan waardoor ze minder gezond worden dan oorspronkelijk. Denk aan de toevoeging van suiker of zout (bv. gesuikerde melkproducten, gezouten noten), de toevoeging vet (bv. eiersla), of het verwijderen van vezels (bv. fruitsap, wit brood). Om die reden krijgen ze niet de voorkeur. Toch horen ze ook niet thuis in de restgroep omdat ze nog een zekere voedingswaarde hebben en er geen overtuigend bewijs is voor gezondheidsschadende effecten.
Waarom staan er geen aanbevolen hoeveelheden bij het model?
De basis voor het formuleren van aanbevolen hoeveelheden, zoals je die in de vroegere actieve voedingsdriehoek zag, was de behoefte aan de verschillende nutriënten zoals aanbevolen door de Belgische Hoge Gezondheidsraad.
Hiervoor wordt uitgegaan van de energie en voedingsstoffen die iemand nodig heeft bij middelmatige activiteit. Er is een verschil in energiebehoefte naargelang de leeftijd, geslacht en mate van fysieke activiteit. De aanbevelingen zijn opgesteld voor gezonde personen en gaan over de behoeften van de meerderheid van de Belgische bevolking. Ze zijn dus opgesteld voor een populatie en bedoeld als gemiddelde inname.
Waarom oog voor het milieu in de voedingsdriehoek?
We staan wereldwijd voor een grote uitdaging: voldoende gezond voedsel produceren voor iedereen. Nu, maar ook in de toekomst. En het liefst zonder onze planeet te zwaar onder druk te zetten.
Ons voedingspatroon speelt daarbij een belangrijke rol. Maar hoe doen we dat, gezond eten zonder onze planeet te zwaar onder druk te zetten? Geen zorgen: de voedingsdriehoek wijst je de weg naar gezonde en milieuverantwoorde voedingskeuzes. Jawel hoor, dubbele winst! Want over het algemeen is wat gezond is voor je lichaam ook goed voor de planeet.
Zijn er criteria ontwikkeld waaraan producten moeten voldoen om tot een bepaalde zone te behoren? Bv. wat zout-, suiker- of (verzadigd) vetgehalte betreft?
Binnen de huidige voedingsdriehoek zijn geen aangepaste criteria per productgroep ontwikkeld. De voorkeur gaat vooral naar de weinig of niet bewerkte producten binnen elke groep: die zijn afgebeeld in de driehoek zelf. Bij meer bewerkte of samengestelde producten kunnen de ingrediënten de voedingswaarde sterk doen variëren. Met als gevolg dat het ene product een betere (of minder slechte) keuze is dan het andere. Hoe je dan best je keuze maakt? Ons advies: kijk in de eerste plaats naar de voedingsdriehoek en dan naar de Nutri-Score. Daarmee vergelijk je makkelijk bewerkte producten uit dezelfde categorie om zo de betere keuze te maken. Gebruik ze voor het vergelijken van:
- bewerkte producten bestaande uit verschillende ingrediënten met toevoeging van suiker, zout, vet en met vaak wisselende samenstellingen, zoals ontbijtgranen, vegetarische alternatieven voor vlees en broodbeleg, koekjes, snacks …
- samengestelde producten zoals kant-en-klaarmaaltijden.