Gezondheidsmatrix als beleidsinstrument voor preventief gezondheidsbeleid
Voor het opzetten van een preventief gezondheidsbeleid in een setting (vb. werk, onderwijs, lokale besturen, zorg- en welzijn) is een afgewogen mix van verschillende strategieën noodzakelijk: educatie, omgevingsinterventies, regels en afspraken, en zorg en begeleiding.
Verschillende niveaus
Deze strategieën worden best toegepast op verschillende niveaus: het individu en de prioritaire/risicogroepen (bv. generatie-armen, individuen met een chronische ziekte), functioneel/geografische afgebakende groepen (bv. klas, buurt, afdeling), de volledige einddoelgroep en haar leefomgeving binnen de setting (bv. inwoners in een gemeente, de schoolgemeenschap, de werknemers) en de fysieke en sociale omgeving buiten de setting (bv. andere gemeentes, de ouders van leerlingen, de klanten, de externe diensten voor preventie en bescherming op het werk).
De combinatie van strategieën en niveaus biedt de garantie voor een kwaliteitsvol gezondheidsbeleid binnen de verschillende settings. Visueel wordt dit voorgesteld in een gezondheidsmatrix.
De gezondheidsmatrix helpt je om
- de beginsituatie in kaart te brengen en meteen ook te toetsen of deze situatie strookt met een kwaliteitsvol gezondheidsbeleid;
- een overzicht te maken van acties die (naast hetgeen in de setting al gebeurt) noodzakelijk zijn voor een kwaliteitsvol gezondheidsbeleid
Strategieën (de rijen in de matrix)
Educatie
Educatie omvat het motiveren en faciliteren van gezond gedrag door het versterken van de individuele competenties (kennis, vaardigheden en attitudes) van einddoelgroep en intermediairs via:
- informeren (kennis verhogen),
- het trainen van competenties,
- het sensibiliseren en motiveren tot een gezonde leefstijl
Omgevingsinterventies
Omgevingsinterventies pakken de inrichting van de omgeving aan zodat die de gezondheid rechtstreeks beïnvloedt of gezond gedrag kan uitlokken of bevestigen.
- Een gezonde omgeving is een omgeving die de gezondheid beschermt: een bewuste (her)inrichting van de fysieke omgeving om de gezondheid te bevorderen (bv. via plaatsen van geluidsschermen, ingrepen voor verminderen van fijn stof).
- Een ondersteunende omgeving is een omgeving die gezonde keuzes voor de hand liggend maakt en de drempels voor ongezonde keuzes verhoogt. Dat kan door het aanpakken van de fysieke, sociaal-culturele, economische en politieke aspecten van de omgeving (vb. het drankenaanbod in de cafetaria, de sociale norm rond alcoholgebruik, de prijs van rookstopbegeleiding of de wetten rond kindreclame).
Afspraken en regels
Afspraken en regels zijn een belangrijke strategie om een gezonde omgeving te realiseren, gezond gedrag aan te moedigen en ongezond gedrag af te raden. Zowel binnen de verschillende overheden (federaal, Vlaams, lokaal, …) als binnen de structuren van de verschillende settings (scholen, bedrijven, wijkwerking, …) kan gewerkt worden aan:
- het bepleiten, plannen en uitwerking van een beleid op de verschillende niveaus;
- het voorzien en handhaven van regels en afspraken.
Naast het maken en handhaven van regels en afspraken, behoren ook het voorzien in randvoorwaarden zoals mankracht en financiële middelen tot een goed beleid.
Zorg en begeleiding
Zorg en begeleiding betreft de strategie om tijdig en kwaliteitsvol welbepaalde ziekten of aandoeningen te voorkomen door bedreigende factoren voor de gezondheid (gezondheidsrisico’s) weg te nemen, te beperken, of door beschermende factoren te versterken. Zorg en begeleiding omvat het organiseren en uitvoeren van:
- (vroeg)detectie (bv. signaalfunctie van intermediairs in functie van verslavingsproblematieken, eetstoornissen, ...),
- (vroeg)interventie (bv. begeleiding van leerlingen met dipje, rookstopondersteuning, ...),
- kwaliteitsvolle verwijzing naar de zorg (bv. netwerk en samenwerking met geestelijke gezondheidszorg)
Niveaus (de kolommen in de matrix)
Het is belangrijk dat er binnen het gezondheidsbeleid aandacht is voor de werking op verschillende niveaus. Deze niveaus vormen de kolommen in de gezondheidsmatrix. De kolommen geven de aangrijpingspunten voor acties of actiestrategieën aan.
Individu, prioritaire/risicogroepen
Deze groepen worden bepaald door rekening te houden met individuele kenmerken, gezondheidsrisico’s en determinanten als basis voor een individuele of groepsgerichte actie (bv inwoner van een gemeente, mensen met lage SES met migratieachtergrond, volwassenen met overgewicht).
Functioneel/geografisch afgebakende groepen
Deze groepen worden bepaald door rekening te houden met de organisatorische en ruimtelijke indeling van de setting (bv. klassen in een school en straten, buurten/wijken in een stad of gemeente).
Volledige einddoelgroep en haar leefomgeving binnen de setting
Heeft betrekking op de einddoelgroep en de determinanten eigen aan de setting die de gezondheid beïnvloeden (bv. alle inwoners, personeel en bestuur).
Fysieke en sociale omgeving buiten de setting
Heeft betrekking op de doelgroepen en determinanten buiten de setting die van invloed zijn op de gezondheid van de einddoelgroepen binnen de setting (bv. gezin van werknemers, toeleveranciers, fietspaden rond het bedrijf, buurbedrijven …).
Bovenstaande generieke matrix kan gebruikt worden in elke setting.
Voor een aantal settings werden de strategieën en niveaus van de generieke matrix concreter beschreven in een settingspecifieke matrix
