Werk op maat van de setting
De kans is groot dat jij je als gezondheidsbevorderaar richt naar welbepaalde organisaties in één of meerdere settings: je ontwikkelt bijvoorbeeld educatief materiaal voor scholen, of organiseert vormingen voor bedrijven. Werken naar specifieke settings kent heel wat voordelen en is zo uitgegroeid tot één van de pijlers van kwaliteitsvolle gezondheidsbevordering.
Wat zijn settings?
Settings zijn omgevingen of plaatsen waar mensen wonen, werken, spelen, leren, … kortom ‘leven’. Denk bijvoorbeeld aan een school, werkplek, gemeente, of zorg- of welzijnsinstelling. Een setting is echter meer dan een (fysiek afgebakende) omgeving. Het is ook een sociaal systeem waarbinnen mensen een gemeenschap of netwerk vormen, normen en waarden delen en verschillende rollen opnemen.
Settings worden daarnaast gekenmerkt door typische organisatievormen en een -structuur en cultuur met onder andere eigen procedures en beslissingsregels, dagelijkse gewoontes en communicatieprocessen. Het is daarom goed om een setting te zien als een dynamisch iets dat voortdurend evolueert en verandert. Denk maar aan een nieuwe wetgeving die van toepassing wordt binnen de setting, nieuwe rollen voor intermediairs, enzovoort.
De meest gekende settings waarnaar de sector preventieve gezondheidszorg werkt zijn het onderwijs, de bedrijfswereld, de lokale gemeenschap, en de zorg- en welzijnssector. Om de setting meer te concretiseren en te operationaliseren wordt in de dagelijkse werking vaak verwezen naar de organisaties binnen bepaalde settings (bv. scholen in plaats van onderwijs, bedrijven en arbeidsmarktactoren in plaats van werk, lokale besturen in plaats van lokale gemeenschappen).
Maar ook minder evidente settings kunnen behoren tot het werkgebied van de gezondheidsbevorderaar. Denk hierbij bijvoorbeeld aan jeugdverenigingen in de setting vrije tijd.
Wat is setting-gericht werken?
Geen enkele setting is hetzelfde. Wat voor een organisatie (bv. een onderneming) in de ene setting werkt, is daarom niet automatisch geschikt voor een organisatie (bv. gemeente) in een andere setting. Setting-gericht werken houdt daarom in dat je methodieken of preventieve acties ontwikkelt die gericht zijn naar organisaties in een welbepaalde setting, waarbij je ook oog hebt voor de eigenheid en complexiteit van die setting zodat de implementatie van een actie of methodiek succesvol is. Dat doe je door de kenmerken van de setting goed in kaart te brengen.
Voorbeelden van kenmerken
- Wie zijn de intermediairs? Hoe zijn ze georganiseerd?
- Welke structuren bestaan er?
- Wat zegt de wetgeving?
- Zijn er middelen?
- Welke referentiekaders worden gebruikt in deze setting?
- Wat werkt er? Wat werkt er niet?
- Wat zijn de eigen doelstellingen van de setting?
- Welke trends/hot topics doen zich voor?
- Wat zijn de kansen/bedreigingen voor de setting?
- Wat zijn waarden en normen?
Als je bijvoorbeeld een educatief materiaal rond tabak wil ontwikkelen voor het secundair onderwijs, sta je stil bij de volgende vragen: ontwikkelen we iets voor de leerlingen uit zowel de eerste, tweede als derde graad? Willen we dat het bruikbaar is voor zowel ASO, TSO, BSO of zelfs BUSO? Hoe zorgen we ervoor dat de materialen ook gebruikt worden op de school? Sluit de inhoud bijvoorbeeld aan bij de eindtermen? En wie kan ons hierin ondersteunen? Deze – en nog andere – kenmerken zijn typisch voor deze setting en zal je niet (of anders) terugvinden in andere settings.
Samen met de stakeholders
Ook het werken met stakeholders binnen de setting is een fundamenteel principe van de setting-gerichte aanpak. Binnen een setting zijn verschillende stakeholders actief, zowel de intermediairs als de einddoelgroep. In het voorbeeld van de school zijn dit de leerkrachten, leerlingen, directie, CLB, enzovoort.
Van bij de start zorg je ervoor dat die bredere groep stakeholders betrokken wordt bij je plannen. Dat kan gaan van het informeren tot het effectief betrekken van de stakeholders bij het nemen van beslissingen. Op deze manier vergroot je het draagvlak voor je actie of methodiek.
Waarom setting-gericht werken?
Gezonde setting in een gezonde omgeving
Het belang dat men hecht aan het werken naar én met settings is de laatste jaren aanzienlijk gestegen. Dat komt ten dele door het groeiende inzicht in de rol van de leefomgeving voor gezondheid. De fysieke, sociale-culturele, economische en politieke aspecten van de omgeving bepalen in belangrijke mate mee de gezondheid en staan in interactie met eerder individuele factoren als leefstijl en biologische factoren. En net deze omgevingselementen zijn aanwezig in de verschillende settings waarin mensen leven, werken en leren. Door te werken aan gezonde settings (vb. gezonde bedrijven) creëer je dus een context waarin de doelgroepen (vb. werknemers) gezond kunnen leven.
Makkelijker implementeren
Setting-gericht werken draagt ook bij tot de succesvolle implementatie van preventieve methodieken en acties, één van de speerpunten van de gezondheidsdoelstellingen van 2016. Een methodiek afstemmen op de kenmerken en behoeften van een setting – en de stakeholders die er deel van uitmaken – zorgt achteraf voor een makkelijkere implementatie. De methodiek zal sneller worden aanvaard en opgenomen, zal kwaliteitsvoller worden uitgevoerd en zal waarschijnlijk ook effectiever zijn. Bovendien zijn settings, dankzij hun organisatiestructuren, in staat om methodieken te verankeren in hun eigen beleid en zo voor blijvende gezondheidswinst te zorgen.
Op maat van de setting: de voordelen
Niet helemaal overtuigd? Hieronder sommen we nog eens de voordelen op van het werken op maat van een setting:
- Je bereikt een hele groep mensen (kinderen, werknemers, inwoners van een gemeente, ...) die, naast verschillen, ook heel wat gelijkenissen zullen vertonen (vb. leefwereld en interesses, activiteiten, drijfveren, …), wat het makkelijker maakt om doelgroepgericht te werken.
- Door setting-gericht te werken verhoog je de kans om gezondheidsongelijkheid te verkleinen. Je stapt af van het ‘one-size-fits-all’-model en gaat op maat van (micro)settings interventies ontwikkelen, finetunen en implementeren.
- De implementatie van je interventie loopt vlotter. Omdat de intermediairs uit de setting meewerken, voelen ze zich meer eigenaar over de interventie en zullen ze zich meer engageren. De interventie is ook makkelijker toepasbaar omdat rekening werd gehouden met de kenmerken, sterktes en zwaktes, kansen en bedreigingen voor de setting.
- Je kan gebruikmaken van de faciliteiten en netwerken van de setting, wat de efficiëntie en kosteneffectiviteit van je interventie ten goede komt.
- Er is meer kans dat je interventie op termijn zelfstandig kan verdergezet worden binnen het beleid van de verschillende organisaties binnen je setting.
Uitdagingen
Naast de voordelen stelt setting-gericht werken je als gezondheidsbevorderaar ook voor een aantal uitdagingen:
- Settings zijn dynamisch, en dus ook tot op zekere hoogte onvoorspelbaar en complex om mee te werken. Hierdoor kan de neiging ontstaan om de setting louter te zien als de fysieke plaats waar je je interventie uitvoert en/of om slechts naar specifieke onderdelen te werken in plaats van naar én met het hele systeem.
- Settings maken deel uit van een groter systeem (bv. overheidsbeleid, samenleving, …) waarbinnen ze niet altijd impact hebben op de beslissingen die op dit hogere niveau genomen worden en in meer of mindere mate hiervan afhankelijk zijn. Zo is gezondheidsongelijkheid ook een kwestie van ontoereikende financiële middelen die ter beschikking worden gesteld aan een gemeente, de school… De gezondheidsbevorderaar is zich hier best van bewust en stelt haalbare doelstellingen.