Heb oog voor gezondheidsthema’s
Als gezondheidsbevorderaar werk je aan thema’s die van belang zijn voor een gezond leven in een gezonde omgeving. Denk aan voeding, beweging, mentaal welzijn, milieu, roken, alcohol-en middelengebruik, seksuele gezondheid, en slaaphygiëne. We gaan dus vaak thema-gericht te werk. Maar hoe doe je dat precies binnen een concrete methodiek? Focus je op één afgebakend thema, of probeer je net op verschillende thema’s tegelijkertijd in te zetten?
De thema-specifieke aanpak
Een eerste mogelijkheid is dat je thema-specifiek te werk gaat. Je methodiek focust dan op één thema: je ontwikkelt thema-specifieke acties en formuleert thema-specifieke aanbevelingen. Deze aanpak impliceert dat je organisatie thema-experten in huis heeft of consulteert die over de nodige en relevante kennis beschikken. Experten in het thema voeding beschikken bijvoorbeeld over diepaande kennis over gezonde voeding an sich, maar ook over de determinanten die aan de basis liggen van een ongezond(er) voedingspatroon en de technieken waarmee je kan inwerken op deze determianten om uiteindelijk tot een duurzame gedragsverandering te komen. Een rookexpert kent de complexe oorzaken die aan de basis liggen van roken, en de drempels of obstakels om te stoppen met roken, maar weet ook hoe roken soms als coping-machanisme functioneert voor mensen in kwetsbare situaties, en heeft inzicht in verschillend culturele opvattingen rond roken.
Voordelen
Thema-specifieke interventies laten een zeer grondige aanpak toe, waarbij op verschillende gedragsdeterminanten (bijvoorbeeld kennis, attitudes, vaardigheden, en omgevingsfactoren) kan worden ingezet. Dergelijke interventies maken het ook mogelijk om heel concreet vanuit noden en behoeften van een bepaalde (kwetsbare) groep te werken. Denk aan interventies rond ondervoeding bij ouderen of roken bij zwangere vrouwen in kwetsbare situaties.
Via een thema-specifieke aanpak kan je ook bepaalde probematieken (meer) op de publieke agenda gaan plaatsen: denk aan het belang van regelmatig rechtstaan op het werk, de invloed van schermtijd op mentaal welbevinden, het belang van veerkracht, enzoverder.
Een bijkomend voordeel van de thema-specifieke aanpak is dat die aansluit bij hoe gezondheidsbevordering op verschillende beleids- en bestuursniveaus georganiseerd is. Beleidsplannen en actieplannen zijn vaak thema-specifiek. Denk aan het alcoholplan van de WHO, het Belgisch antitakbaksplan en het Vlaams actieplan Voeding en Beweging. Daarnaast zijn ook de actoren uit de sector gezondheidsbevordering thema-specifiek georganiseerd: er bestaan gespecialiseerde preventiewerkers die rond welbepaalde thema’s werken, er zijn de partnerorganisaties met specifieke expertise zoals Eetexpert, VAD, Sensoa, en het Vlaams expertisecentrum voor Suïcidepreventie.
Valkuilen
Tegelijkertijd zijn er een aantal valkuilen verbonden aan een thema-specifieke aanpak. Zo bestaat het risico om vanuit je organisatie in een gefragmenteerde aanpak te vervallen waarbij verschillende thema-specifieke interventies resulteren in moeilijk combineerbare gezondheidsaanbevelingen. Zo moeten we gezond eten, en tegelijk meer bewegen, maar anderzijds ook voldoende slapen en stress reduceren. Dat kan best verwarrend of zelfs overweldigend overkomen bij de doelgroep.
Je staat daarnaast misschien ook onvoldoende stil bij neveneffecten van leefstijlwijzigingen binnen één leefstijlthema op het gedrag binnen een ander leefstijlthema. Zo kan stoppen met roken bijvoorbeeld leiden tot een verhoogde snack inname. Bovendien zijn er mogelijk gemeenschappelijke onderliggende determinanten. Zo is sociale steun een beschermende factor van geestelijke gezondheid, maar ook van voldoende beweging. Dit maakt dat bepaalde leefstijlfactoren, zoals slaaphygiëne, voedingspatroon en beweegpatroon met elkaar samenhangen.
Stel je jezelf de vraag of het thema waarop je focust eventueel determinanten deelt met een andere leefstijlthema (een ongunstige sociale norm, of onvoldoende vaardigheden en kennis), of interageert met een ander thema (onvoldoende slaap leidt tot verhoogde snack inname). Dan kan het een goed idee zijn om die thema’s ook meteen mee te nemen in je interventie. Zo vang je mogelijk ‘2 (of meer) vliegen in 1 klap’, en boek je een hogere gezondheidswinst zonder dat je in een bijkomende methodiek al je werk moet herhalen.
De thema-verbindende of integrale aanpak
Vanuit een andere werkwijze kan je kiezen voor een integrale aanpak en verschillende thema’s met elkaar verbinden in je interventie of project. Je doet dit omdat bepaalde thema’s nauw met elkaar samenhangen (vb. voeding en beweging), omdat er een concrete vraag is naar het combineren van verschillende thema’s, of omdat het weinig moeite vraagt om meerdere thema’s op te nemen in een interventie of project. Een dergelijke aanpak veronderstelt dat verschillende thema-experten binnen je organisatie intensief samenwerken om inzicht te krijgen in hoe verschillende leefstijlgedragingen, bijvoorbeeld slaaphygiëne en voedingspatroon, op elkaar inwerken, wat eventueel gemeenschappelijke determinanten zijn van deze leefstijlgedragingen en welke technieken nodig zijn om hierop in te werken. Setting-gericht werken leent zich goed tot een thema-verbindende aanpak, omdat het bijvoorbeeld net op het werk of op school is dat thema’s als voeding, beweging, en mentaal welzijn elkaar kruisen. Die thema’s kunnen dan integraal opgenomen worden binnen het gezondheidsbeleid van de setting. Naast samenwerkende thema-experten, heb je dan binnen je organisatie ook setting-experten nodig. Die laatsten zijn echter ook nodig voor een thema-specifieke aanpak, met name voor de implementatie van je methodiek.
Voordelen
De voordelen van een thema-verbindende aanpak liggen voor de hand. De aanpak maakt het mogelijk om aan determinanten te werken die evenwel andere gedragingen kunnen beïnvloeden, en om interacties tussen verschillende leefstijlgedragingen mee te nemen in je interventie. Op die manier vermijd je dat aanbevelingen die uit verschillende interventies voortvloeien, elkaar tegenspreken of moeilijk combineerbaar zijn (of lijken). Via een thema-verbindende aanpak kan je ook goed aansluiting vinden bij de leefwereld van mensen. Je neemt bijvoorbeeld een bredere thematiek als ‘opvoeden’ of ‘werken’ – die heel vertrouwd zijn voor mensen – als invalshoek, en kan van daaruit aan verschillende concrete leefstijlthema’s (voeding, beweging, slaaphygiëne, schermtijd, geestelijke gezondheid,…) werken.
Valkuilen
Een mogelijke valkuil bij een thema-verbindende aanpak is dat je je door de brede scope mogelijk minder gedetailleerd op de afzonderlijke thema’s kan focussen. Het kan dus zijn dat je breder, maar minder diep kan gaan. Daardoor kan je mogelijk niet alle nuances en complexiteiten die spelen binnen een bepaald leefstijlthema meenemen in je methodiek. Thema-verbindend werken kan, zeker wanneer je niet aan diepgang wil inboeten, veel aan tijd en mogelijk ook aan andere middelen vergen. Mogelijk is een aanpak die meedere thema’s verbindt niet altijd praktisch haalbaar. Een integrale aanpak veronderstelt ook vaak dat verschillende beleidsdomeinen samenwerken (health in all policies), wat een absolute meerwaarde maar tegelijkertijd een uitdaging betekent.
| Thema-specifieke aanpak | Thema-verbindende aanpak | |
|---|---|---|
| Wat? | Focussen op één thema (voeding, beweging, slaap,…), thema-specifieke acties en aanbevelingen. | Binnen 1 methodiek of interventie werken aan twee of meerdere thema’s (voeding, beweging, slaap,…). |
| Nodig binnen de organisatie | Thema-experten en setting-experten (voor de implementatie van de methodiek) | Thema-experten en setting-experten (voor de ontwikkeling en implementatie van de methodiek), sterke samenwerking tussen verschillende thema-experten, voldoende tijd en middelen. |
| Voordelen? | Grondige en diepgaande aanpak; sterk afgestemd op specifieke behoeften en kwetsbaarheden van doelgroepen; kan problematiek op de publieke agenda plaatsen; vindt aansluiting bij organisatie van het beleid op basis van thema’s. | Integrale aanpak; coherente aanbevelingen over thema’s heen; aandacht voor gemeenschappelijke determinanten en interacties tussen leefstijlgedragingen. |
| Valkuilen? | Gefragmenteerde aanpak, conflicterende of moeilijk verzoenbare aanbevelingen; te weinig aandacht voor gemeenschappelijke determinanten en interacties tussen leefstijlgedragingen. | Minder diepgang (door brede scope), veel tijd en middelen, uitdaging van samenwerking tussen beleidsdomeinen. |
De thema-overstijgende aanpak
Aanvullend op een thema-gerichte aanpak (thema-specifiek of thema-verbindend) kan je ook thema-overstijgend werken. Binnen deze werkwijze werk je een interventie uit die de verschillende thema’s overstijgt en focust op het versterken van algemene beschermende factoren van gezondheid. Denk aan gezondheidsvaardigheden, veerkracht, zelfregulatie, en motivatie. Op die manier empower je de doelgroep op zo een manier dat de kans op allerlei gezonde gedragingen – ‘een gezond leven’ – vergroot. Thema-overstijgende Gezond Leven-tips zijn bijvoorbeeld: haalbare en concrete doelen kiezen, samen met anderen aan gezondheid werken, kleine stapjes vooruit waarderen, niet opgeven als het eens misgaat, en bewust genieten.