Hoe preventieve gezondheidszorg levens redt tijdens een pandemie

De laatste weken leerden we hoe sommigen amper voelen dat ze besmet zijn met het coronavirus, terwijl anderen doodziek zijn of overlijden. Ouderen hebben een verhoogd risico op een ernstig ziekteverloop, net als mensen met chronische aandoeningen zoals diabetes en hart- en vaatziekten. Dergelijke gezondheidsproblemen worden deels door onze genen bepaald, maar nog meer door onze leefstijl én allerlei omgevingsfactoren.  

Leefstijl en omgeving zijn cruciaal 

Ongezond eten, te weinig bewegen, roken: gedrag dat leidt tot gezondheidsproblemen waarvan vandaag aangetoond wordt dat ze de kans verhogen op een ernstig COVID-19-ziektebeeld en zelfs het verschil kan maken tussen leven of dood. Nochtans kan een gezonde leefstijl 70 tot 90% van de chronische aandoeningen voorkomen. 

Ook de omgeving waarin we wonen, werken en leven heeft een impact op onze gezondheid. Luchtvervuiling, geluidsoverlast, de kwaliteit van onze woonst, een buurt met weinig beweegkansen: het zijn maar enkele voorbeelden van omgevingsfactoren die aan de basis kunnen liggen van gezondheidsproblemen zoals overgewicht, ademhalingsproblemen en chronische stress.  

Een gezonde leefstijl en omgeving verhinderen niet dat een virus als corona zich verspreidt, maar zorgen wel voor een betere gezondheidsstatus onder de bevolking bij aanvang van een pandemie. Die gunstige gezondheidsstatus kan ertoe bijdragen dat de pandemie minder dramatisch verloopt in termen van het aantal patiënten met een ernstig ziektebeeld, het aantal overlijdens en de druk op de zorgsector zelf.  

Preventie loont 

Een gezonde leefstijl en omgeving haalbaar maken voor alle mensen: net dat is de gedeelde missie van de tientallen organisaties uit de sector preventieve gezondheidszorg. Zij verbeteren de gezondheid van mensen via een mix van strategieën. Die gaan van sensibiliserende campagnes over gezonde voeding en beweging, een toegankelijk aanbod van rookstopbegeleiding, tot het pleiten voor minder luchtverontreiniging en geluidshinder en toegankelijke gezonde publieke ruimtes voor iedereen.  

Deze strategieën hebben één doel: gezondere mensen in een gezondere omgeving. Want dat wapent ons tegen tal van ziekten én virussen. Niet alleen tegen COVID-19, maar ook tegen het griepvirus dat elk jaar vele doden eist – grotendeels binnen dezelfde risicogroepen. 

Hoe snel zo'n gezonde leefstijl ons helpt om in de toekomst beter bestand te zijn tegen virussen, is onduidelijk. Maar dat investeren hierin mensen op langere termijn weerbaarder maakt voor gezondheidsrisico’s én een kostenbesparend effect heeft op de gezondheidszorg, staat vast. We weten immers dat we elke euro die bespaard wordt op preventie vier keer betalen aan uitgaven voor ziekteverzekering en sociale problemen.  

Ongelijkheid aanpakken is topprioriteit 

Maar niet iedereen heeft gelijke toegang tot een gezond leven in een gezonde omgeving. Mensen in armoede wonen en werken vaker in ongezonde omstandigheden en ervaren meer drempels om gezond te leven dan anderen. De laaggeschoolde Vlaming sterft gemiddeld 7,5 jaar eerder dan de hooggeschoolde. Binnen de coronacrisis is het gevolg van deze gezondheidsongelijkheid tweeledig. 

Enerzijds lopen zij een hoger risico op besmetting, omdat ze de beschermende maatregelen zoals thuiswerk en social distancing moeilijker kunnen opvolgen binnen hun werkplek. Anderzijds lijden mensen in armoede vaker aan een combinatie van grote en minder grote gezondheidsproblemen, waardoor ze een ernstige COVID-19-besmetting riskeren.  

Bovendien zorgt de coronacrisis ervoor dat de bestaande gezondheidsongelijkheid verder toeneemt. Kwetsbare mensen ervaren nu nog meer drempels om gezond te leven. Bijvoorbeeld omdat hun kinderen niet meer kunnen genieten van een gezonde warme schoolmaaltijd; omdat het moeilijker is om naar grote en goedkopere supermarkten te gaan. Of omdat er geen tuin of natuur nabij is om op voldoende afstand van elkaar te bewegen of tot rust te komen. Hierdoor zijn deze mensen nu – maar ook in de toekomst – minder bestand tegen gezondheidsrisico’s.  

In deze crisis toont gezondheidsongelijkheid zich dus als een reëel en complex probleem. Daarom moet het verkleinen van de gezondheidsongelijkheid een topprioriteit blijven binnen het bredere kader van preventie – iederéén heeft recht op toegang tot gezonde voeding, en tot groen in de nabije omgeving. Want het is bijzonder onrechtvaardig én vermijdbaar dat een virus zou discrimineren naar sociaaleconomische achtergrond. 

De coronacrisis maakt het heel duidelijk: inzetten op ziektepreventie en gezondheidsbevordering loont. Om op momenten als deze te zorgen dat er minder ernstige ziektebeelden zijn. En zelfs levens te redden, zonder onderscheid op basis van arm of rijk.  

Dr. Leen Van Brussel, stafmedewerker algemene gezondheidsbevordering, Vlaams Instituut Gezond Leven