Naar de gynaecoloog voor een echo én rookstopgesprek
Nog te veel zwangere vrouwen, kersverse ouders en koppels met een kinderwens roken. Stoppen met roken op zo’n sleutelmoment blijkt allesbehalve eenvoudig. De beschikbare hulpmiddelen zijn ontoereikend of te weinig gekend voor wie wil stoppen. En zorg- en welzijnsprofessionals weten niet naar wie en hoe ze hun cliënten best doorverwijzen voor een rookstop. Het project ‘Rookvrije Start’ van het Vlaams Instituut Gezond Leven vzw met steun van de Vlaamse overheid, brengt daar verandering in: het reikt zorgprofessionals handvaten aan om (aanstaande) ouders die roken te ondersteunen.
Zo’n 10 tot 12% van de zwangere vrouwen rookt tijdens het eerste zwangerschapstrimester, maar bij laagopgeleide en maatschappelijk kwetsbare vrouwen ligt dat cijfer veel hoger. Vooral zij krijgen de verslaving moeilijk onder controle: ze roken vaak om te ontsnappen aan hun problemen. Ze vinden weinig steun in hun omgeving en weten niet waar ze hulp moeten zoeken voor een rookstop. Hun partner steunt hen meestal wel, maar tegelijkertijd blijft die dikwijls zelf doorroken (resultaten onderzoek Gezond Leven & Odisee, 2018). Ook ouders van jonge kinderen roken nog te vaak. In 5% van de gezinnen met kinderen onder de 15 jaar waar gerookt wordt, worden kinderen van 0 tot 5 jaar blootgesteld aan tabak (onderzoek Kom op tegen Kanker, 2020). Allemaal cijfers die de nood én dringendheid van het project ‘Rookvrije Start’ aantonen. Het project kadert in de beheersovereenkomst als Vlaamse partnerorganisatie tabak binnen het preventieve gezondheidsbeleid.
Levenslange gevolgen voor (ongeboren) kinderen
Nochtans zijn de redenen om te stoppen legio. Roken verlaagt de vruchtbaarheid van mannen en vrouwen en dus de kans om zwanger te worden. Zwangere vrouwen die roken lopen meer risico op complicaties en op een miskraam, doodgeboorte of wiegendood. Maar ook op aangeboren afwijkingen bij hun kind, zoals hart- en oogafwijkingen. Blootstelling aan tabak in de baarmoeder kan kinderen bovendien levenslang tekenen. Zo lopen ze op latere leeftijd o.a. meer risico op overgewicht en obesitas, ADHD en verschillende luchtwegenaandoeningen, waaronder astma. Bovendien is de kans groter dat ze later zelf gaan roken.
Handvaten voor zorgprofessionals
Het project wil een rookvrije start voor élk kind dat geboren wordt en richt zich tot zorg- en welzijnsprofessionals die vaak in contact komen met zwangere of pas bevallen vrouwen en hun partners. Vroedvrouwen, gynaecologen, apothekers, professionals die werken rond welzijn en kansarmoede …: zij zijn het best geplaatst om het rookstopgesprek aan te gaan, maar doen dat nog te weinig.
“Niet alle zorg- en welzijnsprofessionals gaan het gesprek rond rookstop aan. Doen ze dat wel, dan geven ze meestal wel een stopadvies, maar voeren ze het gesprek daarna niet verder, en ze worden vandaag onvoldoende ondersteund om dat effectief te doen”, vertelt projectleider Pieter Debognies van Gezond Leven.
“Ook circuleren er tegenstrijdige adviezen over stoppen met roken. Zo vertellen sommigen dat minderen met roken prima is, terwijl alleen een volledige rookstop het enige juiste advies is.”
Het bestaande rookstopaanbod vereist verdere afstemming.
“De Vlaamse Vereniging voor Respiratoire Gezondheidszorg en Tuberculosebestrijding (VRGT) die tabakologen opleidt en het aanbod en de deskundigheid van de tabakologen opvolgt, voorziet in haar opleidings- en navormingsaanbod bijzondere aandacht voor rookstopbegeleidingstrajecten van kwetsbare, zwangere vrouwen,” sluit Pieter af.
Daarnaast blijkt het kostenplaatje soms een drempel. Voor velen zijn rookstophulp en -medicijnen veel te duur.
Gebundelde krachten: Taskforce Rookvrije Start
Door krachten en kennis te bundelen geraak je verder, daarom werd er voor dit project een Taskforce Rookvrije Start opgericht. Die is een samenwerkingsverband tussen het consortium tabak (waarvan onder meer het Vlaams Instituut Gezond Leven deel uitmaakt) en 14 organisaties die werken rond de zorg van het (ongeboren) kind. Samen willen ze betrokken professionals beter informeren, hen aanmoedigen om de problematiek aan te pakken en hen daarbij ondersteunen, o.a. met vormingen, materialen en methodieken. De Taskforce streeft naar een interdisciplinaire samenwerking tussen professionals en wil ook het Vlaamse beleid bewust maken van het probleem.
Kant-en-klare materialen bieden gespreksstof
Het project werd officieel voorgesteld aan een divers publiek van zorg- en welzijnsprofessionals op 21 oktober 2021, tijdens een online startevent. Ook werden toen de vandaag al beschikbare materialen voorgesteld:
• Een e-learning over hoe professionals het soms moeilijke rookstopgesprek met (aanstaande) ouders kunnen aangaan a.d.h.v. enkele vaste stappen;
• Infographics en verhaalprenten die het rookstopgesprek visueel ondersteunen;
• Factsheets met info voor professionals over de risico’s van roken en meeroken voor en tijdens de zwangerschap;
• Een praktijkadvies over het gebruik van nicotinevervangers als rookstopmiddel voor zwangere vrouwen.
Dit jaar wordt de eerste fase van het project uitgerold. In 2022 en de volgende jaren wordt de focus verruimd naar de periode kort na de zwangerschap en zal er verder worden ingezet op lokale en interdisciplinaire samenwerking rond het thema door professionals.
Wouter Beke, Vlaams minister voor Welzijn en Gezondheid: “Dit project ondersteunt de Vlaamse zorg- en welzijnsprofessionals die in contact komen met aanstaande ouders. Zij kunnen een rookstop voor, tijdens en kort na de zwangerschap bespreken en aanmoedigen. Het project zet in op het wegwerken van bestaande misverstanden over roken tijdens de zwangerschap en motiveert ook tabakologen om in te zetten op rookstop bij deze doelgroep. Een gedreven Taskforce Rookvrije Start, die bestaat uit betrokken professionals, en meer dan 250 inschrijvingen op het startevent bewijzen het enthousiasme van de sector om te streven naar een rookvrije start voor ieder kind."
