Vochtproblemen aanpakken is méér dan informatie geven

Woonmeter opent ogen, deuren én ramen

Als wijkconsulente bij de sociale huisvestingsmaatschappij De Ideale Woning pakt Saar De Wulf collectieve problemen in wijken aan. Onder andere vocht en schimmel in huizen. “We kregen daar veel meldingen van, maar de oorzaken bleven onduidelijk. Onze techniekers zeiden dat het niet aan de huizen lag, maar aan het gedrag van de bewoners. En de bewoners zeiden het tegenovergestelde. Het probleem bleef hangen.”

Ventileren en verluchten kan de binnenlucht in huis aanzienlijk verbeteren, ongeacht de oorzaak van de vochtproblemen. Natuurlijk moeten de structurele oorzaken aangepakt worden, maar dat hebben huurders vaak niet zelf in de hand. Vochtproducerende activiteiten kunnen in kwalitatief slechte woningen best beperkt worden. En het raam moet extra open. Een relatief simpele boodschap, maar hoe breng je die best zodat bewoners overgaan tot die actie? Hoe geef je informatie aan maatschappelijk kwetsbare mensen voor een zo groot mogelijke impact, zonder te stigmatiseren? Drie professionals getuigen.

Via de vzw Samenlevingsopbouw hoorde Saar over de woonmeter. Dit handige toestel meet en toont hoe warm en hoe vochtig het in een woning is, ideaal om bewoners te sensibiliseren. “Met zo’n woonmeter zien bewoners wanneer de lucht in huis te vochtig is, ongeacht de oorzaak. Ze kunnen dan meteen ingrijpen en extra verluchten.” Ook de sociale huisvestingsmaatschappij Nieuw Dak ziet de meerwaarde in van een vocht- en temperatuurmeter, zoals de woonmeter. “Het is een handige tool om mensen op een simpele manier bewust te maken van hun gedrag. Ze zien meteen of ze goed bezig zijn of niet”, zegt Johan Hilven, verhuisbegeleider. “We hebben zelf een woonmeter op kantoor geplaatst en zetten nu sneller een raam open als we zien dat de lucht te vochtig is.” Maar zo’n toestel gewoon gaan uitdelen aan mensen, is niet genoeg. De woonmeter sensibiliseert, maar er moet ook een actie op volgen. De ervaring leert dat begeleiding daarom essentieel is.

Geen flyers of affiches, maar maatwerk

Saar: “We plaatsten de woonmeter in 50 huizen met vochtproblemen en gingen er telkens langs om uitleg en ook verluchtingstips te geven. Die individuele begeleiding was écht nodig. Flyers of affiches verspreiden zou niet genoeg zijn. Als je met bewoners spreekt, zie je meteen of ze begrijpen wat ze moeten doen met de woonmeter. We vroegen hen om de meetresultaten elke dag in een schriftje te noteren.” Vaak weten mensen niet goed bij welke activiteiten vocht vrijkomt. Johan: “Ze weten niet hoeveel vocht in de lucht komt terwijl ze slapen, als ze de was drogen. Ze beseffen niet altijd dat verluchten nodig is.” Collega Raf Vangompel, teamverantwoordelijke op de dienst wijk- en bewonerszaken bij Nieuw Dak, treedt hem bij: “Maar met een woonmeter zien ze zwart op wit dat de luchtvochtigheid piekt als ze de was drogen. En die bewustwording is belangrijk om te komen tot gedragsverandering.”

Laagdrempelige, klare taal

De woonmeter zelf spreekt klare taal, wat eventuele taalbarrières wegwerkt. “Er staan 4 vuistregels in eenvoudige pictogrammen op”, vertelt Saar. “Zo kunnen ook anderstaligen ermee aan de slag. We lieten de woonmeter 2 maanden in de huizen staan, meestal was dat genoeg om bewoners bewust te maken. Ze leren zo wanneer ze het raam moeten openzetten.” Dit loste sommige problemen op, tenzij er echt iets structureels fout was met de woning. “Je kan zoveel inzetten op gedragsverandering als je wilt, maar als het gebouw zelf niet oké is, zal het binnenklimaat nooit optimaal zijn. Dan blijven de problemen. Een aantal van onze huurhuizen zijn verouderd, niet goed geïsoleerd. Die moeten we op termijn renoveren.”

Weerstand wegwerken

Iemands gedrag veranderen gaat niet in 1,2, 3. Saar: “Er is altijd weerstand bij de bewoners. Sommigen houden de temperatuur in huis bewust laag om kosten te besparen. Zo was er een bewoner die maximaal 13 graden stookte. Die mensen hadden veel gezondheidsproblemen. Door die huisbezoeken zagen we wat er aan de hand was en konden we er meteen op inspelen”, vertelt Saar. “Het viel op dat het steeds koud was binnen. We hebben dan via een meter en individuele begeleiding die mensen kunnen overtuigen, hoe belangrijk een graadje meer kan zijn, voor hun woning én voor hun gezondheid.” Raf bevestigt: “De eerste reactie van bewoners is meestal dat het hen veel geld gaat kosten. Dat hun energiefactuur zal pieken als ze het raam meer openzetten. Maar wij benadrukken dat hun gezondheid verbetert, wat de dokterskosten drukt. We kunnen alleen extra uitleg geven als we gaan luisteren naar de zorgen van de mensen tijdens de begeleiding. Daarom is het directe contact met de mensen zo belangrijk.”

Samen werken aan een gezonder binnenklimaat

Raf, Johan en hun collega’s deden veel huisbezoeken en zagen zo dat het onvoldoende openen van het raam de schimmelvorming in de hand werkt. “Bewoners weten niet dat het veranderen van hun gedrag zo een grote impact heeft op hun binnenklimaat. Het besef groeit over hoe belangrijk het is om een raam te openen. Ze leren wanneer en hoe lang ze dat best doen. Dit leerproces doorlopen we samen met hen. Het is misschien ‘ons’ huis, maar het is hún thuis”, vertelt Raf.

Stap voor stap

Nieuw Dak ijvert voor een goede thuis en onderstreept het gemeenschappelijke belang daarvan. Raf: “We willen huurders niet met het belerende vingertje overtuigen dat ze hun gedrag moeten veranderen. We profileren ons niet als huisbaas, we benadrukken dat we hen willen ondersteunen in het bouwen aan een gezonde thuis. Nieuw Dak werkt daarvoor stap voor stap: “Eerst geven we onze huurders gewoon informatie. We willen de verantwoordelijkheid niet uit hun handen nemen, we willen dat zij die zelf nemen. We geven pas tips als dat nodig blijkt.” Daarnaast tonen we dat ook wij de inspanning aangaan: de afgelopen jaren hebben we sterk geïnvesteerd in de kwaliteit van de woningen. Nu zijn we op een punt dat we ervoor kunnen zorgen dat de huizen technisch in orde zijn voor we ze te huur stellen.”

Kleine kost, grote winst

Een vocht- en temperatuurmeter zoals de woonmeter is een goedkoop toestelletje, de individuele begeleiding vraagt wat tijd en dus budget. Maar dat betaalt zich snel terug. Saar: “Je krijgt een goede relatie met je huurders omdat je je inzet voor hun gezondheid. Je ontlast de technische dienst en je empowert ook de huurder. Deze positieve ervaring helpt om ook andere problemen samen aan te pakken. Het sterkt het vertrouwen tussen de bewoner en de huurbegeleider. Tot nog toe installeerden Saar en haar team alleen woonmeters in huizen waarvan de bewoners vochtproblemen signaleerden. “Maar hopelijk kunnen we ooit preventief werken. Nu focussen we in onze huurbegeleiding sterk op het oplossen van die schimmel- en vochtproblemen, maar we zouden de nadruk wat meer op gezondheid mogen leggen. Het ene hangt af van het andere.”