Health in All Policies
Onze gezondheid wordt niet alleen bepaald door onze leefstijl en genetische factoren of toegang tot zorg. Ook onze omgeving speelt een belangrijke rol. Heel wat factoren buiten de gezondheidssector hebben dus een invloed op onze gezondheid. Dat idee ligt aan de basis van Health in All Policies.
Wil je werken aan een gezonde publieke ruimte? Dan moeten verschillende beleidsdomeinen de handen in elkaar slaan. Health in All Policies is een aanpak die onder meer door de Wereldgezondheidsorganisatie (WHO) gepromoot wordt om het gezondheidsbeleid concreet te maken over beleidsdomeinen en -niveaus heen.
Model van Lalonde
Gezondheidsdeterminanten zijn soorten factoren die je gezondheid beïnvloeden. In de traditionele visie op gezondheid zijn biologische factoren en de organisatie van de gezondheidszorg prioritair. Het Health Field Concept (Lalonde, 1974) voegt daaraan toe dat ook de individuele leefstijl en de fysieke en sociale omgeving de gezondheid sterk bepalen.
Het bovenstaande model maakt duidelijk dat de omgeving een rechtstreekse en onrechtstreekse invloed kan hebben op de gezondheid, door het beïnvloeden van de leefstijl.
Rechtstreekse invloed van de omgeving op de gezondheid
Een gezonde omgeving is een omgeving die onze gezondheid beschermt. Door een bewuste (her)inrichting van de publieke ruimte kunnen we onze gezondheid bevorderen. Denk maar aan de installatie van geluidsschermen of maatregelen om fijn stof te verminderen.
Onrechtstreekse invloed van de omgeving op de gezondheid, door beïnvloeding van de leefstijl
Een gezonde omgeving is een ondersteunende omgeving waarin gezonde keuzes én verhoogde drempels voor ongezonde keuzes evident zijn. Denk bijvoorbeeld aan de aanleg en inrichting van een park om te bewegen en als ontmoetingsruimte, de aanleg van fietsstraten of de aanwezigheid van gezonde voeding rond scholen.
Verschillende factoren hebben invloed op onze gezondheid. De gezondheidsdienst alleen zal de omgeving niet kunnen aanpassen. Daarom is het belangrijk dat verschillende beleidsdomeinen samenwerken via Health in All Policies. Dat kan op verschillende beleidsniveaus. Op deze pagina’s wordt dit verder uitgewerkt voor het Vlaamse en het lokale niveau. We maken ook de link met de duurzame ontwikkelingsdoelstellingen.
Duurzame ontwikkelingsdoelstellingen
In september 2015 keurden de Verenigde Naties de Duurzame Ontwikkelingsdoelstellingen of Sustainable Development Goals (SDG’s) goed. Het doel? Van onze wereld een gezondere en betere plek maken voor alle mensen. Alle landen in de wereld werken samen om deze doelen tegen 2030 te bereiken. Overheden op verschillende niveaus (Europees en lokaal) kunnen hun steentje bijdragen en het goede voorbeeld geven.
Een gezonde publieke ruimte kan bijdragen om de volgende duurzame ontwikkelingsdoelstellingen te realiseren:
- 3. Goede gezondheid en welzijn
- 6. Schoon water en sanitair
- 7. Betaalbare en duurzame energie
- 10. Ongelijkheid verminderen
- 11. Duurzame steden en gemeenschappen
- 12. Verantwoorde consumptie en productie
- 13. Klimaatactie
- 14. Leven in het water
- 15. Leven op het land
- 17. Partnerschap om doelstellingen te bereiken
Op deze website vind je meer info over de duurzame ontwikkelingsdoelstellingen.
Ook de Wereldgezondheidsorganisatie (WHO) beklemtoont het belang van een gezonde publieke ruimte. De walkabilityscore-tool van Gezond Leven wordt in de publicatie vermeld op p44.
Health in All Policies op lokaal niveau: Gezonde Gemeente
Met Gezonde Gemeente biedt het Vlaams Instituut Gezond Leven gemeentebesturen en OCMW’s een houvast om een kwaliteitsvol gezondheidsbeleid uit te bouwen. Om daarin te slagen, kan het lokale bestuur een samenhangende mix van acties opzetten. Een gezonde publieke ruimte is uiteraard een belangrijk onderdeel van een gezonde gemeente.
Werken aan een kwaliteitsvol gezondheidsbeleid doe je niet alleen. Zo zullen verschillende beleidsdomeinen moeten samenwerken om een gezonde publieke ruimte te realiseren. Gezonde Gemeente moedigt lokale besturen aan om samen te werken met externe partners. Zo is de hele gemeente vertegenwoordigd en maken jullie samen werk van een lokaal gezondheidsbeleid. Kortom, je gaat voor Health in All Policies.
Het is evident dat de dienst Ruimtelijke Ordening en de dienst Mobiliteit cruciaal zijn bij de ontwikkeling van een gezonde publieke ruimte. Maar ook andere lokale diensten kunnen een grote meerwaarde zijn. Het werk van de mobiliteitsambtenaar (de opmaak van een nieuw mobiliteitsplan met lage-emissiezone), de technische dienst (de installatie van speeltuigen aan de speeltuin), de milieudienst (toegankelijke natuur voorzien) en de sportdienst (een publiek volleybalpleintje) heeft duidelijke links met een gezonde publieke ruimte.
Daarnaast zijn diensten en organisaties die zich naar specifieke doelgroepen richten ook belangrijk in het verhaal van gezonde publieke ruimte. Zo weten de jeugddienst en de jeugdverenigingen waar er behoefte aan speelweefsel of een hangplek voor jongeren is, en welke plaatsen kinderen aantrekkelijk vinden en wat ze nodig hebben voor hun spel. De seniorendienst en ouderenverenigingen kennen de noden van de ouderen om te zorgen dat zij langer zelfstandig buiten kunnen komen en anderen kunnen ontmoeten. OCMW’s, verenigingen waar armen het woord nemen en wijkgezondheidscentra weten waar kwetsbare groepen veel tijd doorbrengen, en kunnen aangeven waar extra aandacht voor de publieke ruimte nodig is.
Maar ook organisaties buiten het lokale bestuur kunnen je helpen om te werken aan een gezonde publieke ruimte. Bekijk gerust de lijst van mogelijke partners en sta er even bij stil hoe je met hen kunt samenwerken.
De kadermethodiek Gezonde Gemeente bestaat uit verschillende instrumenten die je kunnen helpen om een lokaal integraal gezondheidsbeleid uit te bouwen. Zo kunnen de gezondheidsmatrix, het stappenplan en de succesfactoren helpen om op een gestructureerde en duurzame wijze een gezonde publieke ruimte te realiseren in jouw gemeente.
Gezondheidsmatrix
Om een impact te hebben op de gezondheid van je inwoners, moet je de oorzaken van (on)gezond gedrag aanpakken. En daarvoor kan je méér doen dan alleen informeren en sensibiliseren over gezondheidsthema’s.
Een sterk gezondheidsbeleid zet tegelijk in op vier strategieën: educatie, omgevingsinterventies, afspraken en regels, zorg en begeleiding. Deze strategieën kunnen weergegeven worden in de gezondheidsmatrix.
De onderstaande voorbeelden maken duidelijk hoe je via verschillende strategieën werk kunt maken van een gezonde publieke ruimte. Het is belangrijk om te weten dat één actie kan bestaan uit verschillende strategieën.
Zo zal de invoering van een zone 30 bestaan uit de strategie educatie (informeren over de nieuwe snelheidsbeperking), omgevingsinterventie (de signalisatie voor de nieuwe snelheidsbeperking plaatsen), afspraken en regelgeving (de nieuwe snelheidsbeperking opnemen in het politiereglement) en zorg en begeleiding (niet-naleving van de nieuwe snelheidsbeperking verbaliseren). Jouw interventie zal dus meer effect hebben als je inzet op de vier strategieën
Educatie
Onder educatie verstaan we alle initiatieven die je als lokaal bestuur (en partners) neemt om iedereen uit jouw gemeente (inwoners, toeristen, werknemers, kwetsbare groepen …) te informeren en sensibiliseren over gezondheid en gezondheidsrisico’s.
Bijdragen tot een gezondere publieke ruimte via educatie. Enkele voorbeelden:
- Inwoners sensibiliseren over het belang van actieve verplaatsingen voor de gezondheid
- Inwoners informeren dat wonen in de stad gezond is
- Inwoners informeren over de nieuwe plukboerderij in de buurt
- Bezoekers van de rookvrije speeltuin informeren over het belang van een rookvrije omgeving
Je kunt hiervoor gebruikmaken van deze instrumenten.
Omgevingsinterventies
Onder omgevingsinterventies verstaan we alle aanpassingen aan de leef- en werkomgeving van iedereen in jouw gemeente. Omgevingsinterventies omvatten aanpassingen aan de fysieke en de sociale omgeving én de creatie van een aanbod dat gezond gedrag bevordert.
Bijdragen tot een gezondere publieke ruimte via omgevingsinterventies. Enkele voorbeelden:
- Een nieuwe rookvrije speeltuin aanleggen
- De walkabilityscore verhogen door de woondichtheid, de functiemix of de stratenconnectiviteit te verhogen
- Geluidsschermen plaatsen
Afspraken en regels
Onder afspraken en regels verstaan we alle regels en afspraken die je als lokaal bestuur maakt om gezond leven te stimuleren en ongezond gedrag te ontmoedigen.
Bijdragen tot een gezondere publieke ruimte via afspraken en regels. Enkele voorbeelden:
- Een zone 30 invoeren in schoolomgevingen
- Een lage-emissiezone invoeren
Zorg en begeleiding
Onder zorg en begeleiding verstaan we alle activiteiten die je als lokaal bestuur en/of je partners op touw zet om gezondheidsproblemen van je inwoners en je personeel vroegtijdig op te sporen en te behandelen.
Bijdragen tot een gezondere publieke ruimte via zorg en begeleiding. Enkele voorbeelden:
- Koele publieke gebouwen openstellen voor kwetsbare doelgroepen
- Aandacht hebben voor sociale verdringing bij de opwaardering van kwetsbare buurten
Stappenplan
We hebben de beschikbare tools en materialen voor een gezondere publieke ruimte ook ingedeeld volgens de zeven stappen voor de uitwerking van een gezondheidsbeleid.
Vele lokale processen die relevant zijn voor een gezonde publieke ruimte doorlopen deze cirkel. Denk maar aan een lokaal mobiliteitsbeleid of ruimtelijkeordeningsbeleid. Het onderstaande overzicht geeft je een inzicht in hoe je de tools op deze website kunt inpassen in lopende lokale processen.
Een voorbeeld:
Stel dat je de beginsituatie voor jouw mobiliteitsbeleid in kaart aan het brengen bent en de bestaande toestand wilt beschrijven. De indicator gezondheid en mobiliteit en de walkability-scoretool kunnen je daarbij zeker helpen.
Succesfactoren
Een succesvol gezondheidsbeleid beslaat zeven onmisbare succesfactoren. Met dit project helpen we je op weg om deze succesfactoren te optimaliseren als je een gezonde publieke ruimte nastreeft.
Bestuurskracht
Om een gezonde publieke ruimte te kunnen realiseren, is er behoefte aan voldoende personeel, tijd, middelen en een netwerk. Als gezondheidsambtenaar kun je een gezonde publieke ruimte niet alleen realiseren. De verschillende beleidsdomeinen uit jouw gemeente zullen hun steentje bijdragen aan een gezonde publieke ruimte. Je kunt ook samenwerken met externe partners.
Burgerparticipatie
Burgerparticipatie heeft heel wat voordelen. Je vergroot het maatschappelijk draagvlak, je verbetert de kwaliteit van het beleid, én je werkt aan gemeenschapsvorming.
Ontdek in de handleiding ‘Plein vol gezondheid’ hoe je burgerparticipatie kunt toepassen bij de realisatie van een gezonde publieke ruimte.
Communicatie
Door te communiceren over jouw inspanningen, toon je aan dat je beleid meer is dan een plan op papier. Bij tools vind je verschillende communicatiematerialen die je kunt gebruiken.
Intersectorale samenwerking en netwerking
Aan een gezonde publieke ruimte werk je samen.
We hebben een eenvoudig instrument ontwikkeld om na te gaan welke beleidsdomeinen je kunt betrekken en vanuit welke invalshoek.
Langetermijnvisie
Een langetermijnaanpak van gezondheid is noodzakelijk.
Om je te ondersteunen bij de ontwikkeling van een langetermijnvisie, hebben we een prioriteringskader en een bijhorende tool uitgewerkt voor de maatregelen die je kunt nemen in de publieke ruimte.
Voorbeeldfunctie van het lokale bestuur
Geef als lokaal bestuur het goede voorbeeld. Dat werkt niet alleen inspirerend voor de burgers, maar je medewerkers zullen zich fitter voelen, beter presteren en minder vaak ziek zijn.
Zet dus bijvoorbeeld zelf jouw auto aan de kant en ga te voet, met de fiets of met het openbaar vervoer naar het werk, want zo draag je bij tot een gezondere publieke ruimte.
Mix van acties
Voor een gezonde publieke ruimte is er meer nodig dan alleen omgevingsinterventies. Je moet ook blijven inzetten op educatie, afspraken en regelgeving en zorg en begeleiding. Je leest hier meer over bij de gezondheidsmatrix.
Als lokaal bestuur moet je aandacht hebben voor alle succesfactoren om de grootste kans te hebben op een kwaliteitsvol gezondheidsbeleid. In tegenstelling tot de acties die
Health in All Policies op Vlaams niveau
Ook op Vlaams niveau wordt Health in All Policies in de praktijk gebracht. Via gemeenschappelijke doelstellingen tussen verschillende beleidsdomeinen, wordt er gewerkt aan een gezondere publieke ruimte in Vlaanderen.
We lijsten hieronder een aantal van deze initiatieven op voor de meest relevante beleidsdomeinen:
Omgeving
- Beleidsplan Ruimte Vlaanderen - Departement Omgeving
- Burgermeestersconvenant
- Klimaat en milieu - Departement Omgeving (vlaanderen.be)
- Groene functionele belevingstrajecten
Mobiliteit en openbare werken
- Decreet betreffende het mobiliteitsbeleid (20 maart 2009, gewijzigd bij decreet van 10 februari 2012)In dit decreet ligt de klemtoon op duurzame mobiliteitsontwikkeling. Het decreet voert als algemeen geldend principe binnen het mobiliteitsbeleid naast het S.T.O.P-principe ook het participatiebeginsel in.
Daarnaast werkt de Vlaamse overheid al enkele jaren aan een nieuw mobiliteitsplan voor Vlaanderen. Dat plan zal de hoofdlijnen bevatten om duurzame mobiliteit te realiseren op korte termijn (2020) en op middellange termijn (2030). Het plan zal ook de leidraad zijn voor toekomstige mobiliteitsbeslissingen in Vlaanderen. Het ontwerp van het mobiliteitsplan is klaar. Deze tekst wordt ook afgestemd met het beleidsplan Ruimte Vlaanderen.
Wonen
Onderwijs en vorming
Welzijn, volksgezondheid en gezin
Cultuur, jeugd, sport en media
- ...
Sport Vlaanderen
- ...
Ook wij hebben dit project niet alleen gerealiseerd. De Vlaamse Vereniging voor Ruimte en Planning, VVSG, Infopunt Publieke Ruimte, Ruimte Vlaanderen, de Logo’s en het Vlaams Agentschap Zorg en Gezondheid zijn actief betrokken in de stuurgroep van het project. Departement Mobiliteit en Openbare Werken zal zich tijdens het vervolgtraject bij de stuurgroep aansluiten. Daarnaast werden werkgroepen samengesteld met partners uit het middenveld en lokale overheden om de producten mee vorm te geven.
En dit is nog maar het begin. Sport Vlaanderen, Wonen Vlaanderen, ANB en andere partners staan klaar om samen Health in All Policies te realiseren.