Meervoudige gezondheidswinst
De publieke ruimte heeft een effect op verschillende elementen van onze gezondheid. De verschillende gezondheidsthema’s zijn vaak gelinkt aan elkaar. Werk je bijvoorbeeld aan luchtkwaliteit door verkeer? Dan heeft dat vaak ook een effect op geluidshinder. Werk je aan beschikbaarheid van gezonde voeding via volkstuinen? Dan heeft dat ook een effect op hoeveel mensen bewegen en op het mentale welbevinden van de mensen die komen tuinieren. Kortom, je kunt de verschillende gezondheidsthema’s dus niet los van elkaar zien.
Gezondheidsthema’s die beïnvloed worden door de publieke ruimte en die duidelijke links vertonen met elkaar zijn actieve verplaatsing en actieve vrije tijd, gezonde luchtkwaliteit, geluidshinder, mentaal welbevinden, gezonde voedingskeuzes, roken, klimaat …
Als je wilt werken aan een gezondere publieke ruimte, vertrek je vaak van je eigen expertise, domein of interesse of van een specifieke behoefte of een welbepaald probleem. Neem de tijd om buiten je eigen domein te denken en werk gelijktijdig aan verschillende thema’s (integraal werken) om het rendement van je interventie op het vlak van gezondheid zo groot mogelijk te maken. We bieden je twee werkwijzen aan.
Brainstormen met tekening
We hebben een tekening ontwikkeld die je inspiratie biedt om over verschillende thema’s heen te werken. Gebruik de tekening als start voor een brainstorm met collega’s en andere betrokkenen. Op de tekening zie je allerlei zaken in de publieke ruimte die de gezondheid van mensen bevorderen. Ga op zoek naar zo veel mogelijk gezonde elementen op de tekening en bedenk op welk aspect van onze gezondheid ze een effect hebben. Doen ze ons meer bewegen? Zorgen ze voor gezondere lucht? Maken ze meer sociaal contact mogelijk? Helpen ze ons om gezonder te eten?
Deze oefening verruimt je blik. Neem nu de maatregelen onder de loep die je zelf wilt uitvoeren. Bekijk hoe je jouw maatregelen zo kunt uitvoeren of aanvullen dat ze over de verschillende gezondheidsthema’s heen zo veel mogelijk gezondheidswinst opleveren.
Maatregelenfiches
Is een brainstorm niets voor jou? Neem er dan deze maatregelenfiches bij. Voor elk van de maatregelen vulden we in welke invloed deze maatregel mogelijk heeft op de verschillende gezondheidsthema’s. We baseerden ons hiervoor zoveel mogelijk op wetenschappelijk onderzoek.
Zelf aan de slag
In deze tabel vind je verschillende gezondheidsthema’s terug waarop de publieke ruimte een effect heeft. Daarnaast zie je ook een opdeling naar ruimtelijke inrichting en planning. Plan je een ingreep in de publieke ruimte? Dan bevindt zich dat steeds op het niveau van planning of inrichting.
Ruimtelijke inrichting gaat over het laagste schaalniveau. Meer concreet over de materiaalkeuze, de uitvoering in detail en de lokale invulling van de publieke ruimte. Ruimtelijke inrichting biedt een antwoord op vragen zoals: Hoe richt ik een speelplek in? Waar komen de speeltoestellen? Waar voorzie ik schaduw en zitgelegenheid?
Ruimtelijke planning bevindt zich op een hoger schaalniveau, maar kan zich ook afspelen op verschillende schaalniveaus zoals op het niveau van een wijk, een gemeente, een stad, een regio, Vlaanderen of hoger. Planningskeuzes gaan over hoe en waar functies terechtkomen. Ze werken op macroniveau, op schaal van een stadswijk, een gemeente of een regio en vooral met het oog op langetermijnontwikkeling.
In de tabel lijkt er een duidelijke scheiding te zijn tussen ruimtelijke planning en inrichting. In de praktijk is die scheiding niet altijd zo eenvoudig te maken en is er een grijze zone. Maar dat hoeft geen probleem te zijn. Het is vooral belangrijk om te weten dat beide elkaar aanvullen. Wil je een optimaal resultaat? Zet dan in op planning én inrichting en stem die twee goed op elkaar af.
De tabel geeft geen totaaloverzicht van alle gezondheidsthema’s. Het is dus best mogelijk dat je zelf nog aan andere thema’s of diensten denkt. De tabel is een startpunt, maar kan zeker aangevuld worden. Dat verklaart de lege rij onderaan de tabel. De sterkte van de tabel is dat ze richtinggevend is over hoe je gezonde publieke ruimte op een integrale manier kunt aanpakken
| Gezondheidsthema | Ruimtelijke planning | Ruimtelijke inrichting |
|---|---|---|
| Actieve verplaatsing |
|
|
| Actieve vrije tijd |
|
|
| Gezonde luchtkwaliteit |
|
|
| Minder geluidshinder |
|
|
| Mentaal welbevinden |
|
|
| Gezonde voedingskeuzes |
|
|
| Roken |
|
|
| Hitte |
|
|
| … | … | … |
Hoe ga je aan de slag met de tabel?
Vul de tabel in voor de maatregel die je wilt uitwerken. Probeer zo veel mogelijk cellen van de tabel in te vullen met onderdelen van de geplande maatregel. Hoe meer cellen je invult, hoe groter het rendement van je maatregel op het vlak van gezondheidswinst.
Om je op weg te helpen, kun je jezelf de volgende vragen stellen:
Op welke andere gezondheidsthema’s hebben mijn plannen invloed?
Zoek hiervoor in de tabel naar andere cellen waarvoor jouw maatregelen of verwante maatregelen ook nuttig zijn.
Welke winsten kan ik gemakkelijk boeken door nog meer integraal te werken (extra thema’s)?
Kijk in de tabel welke elementen je kunt toevoegen aan je maatregel of hoe je de praktische uitvoering kunt vormgeven zodat je meer doelgroepen bereikt, of meer gezondheidswinst kunt boeken.
Zijn er ook negatieve effecten te verwachten? Wegen die op tegen de positieve? Kan ik rekening houden met die negatieve effecten door bijvoorbeeld flankerende maatregelen te nemen die de negatieve effecten voorkomen?
Als ik kansen laat liggen (en er dus cellen leeg blijven), is dat dan een bewuste keuze?
Uiteraard kun je niet alles tegelijk doen. Door jezelf deze vraag te stellen, bekijk je even bewust welke thema’s je niet meeneemt. Weeg af of je dit (voorlopig) goed vindt. Je kunt uiteraard ook beslissen dat je toch nog een extra thema wilt meenemen. Met deze vraag voorkom je dat je onbewust kansen misloopt omdat je ze toevallig over het hoofd zag.
Voorbeeld
Ter illustratie vulden we de tabel in voor de installatie van een plukboomgaard. Bij deze maatregel ligt het voor de hand dat er een positief effect is op gezonde voeding. Door de tabel in te vullen wordt het duidelijk dat je ook nog op vele andere thema’s winst kunt boeken.
| Maatregel: Plukboomgaard | Ruimtelijke planning op verschillende schaalniveaus | Ruimtelijke inrichting |
| Actieve verplaatsing | Stimuleer door extra functie in functiemix, plan GFB, plan weinig parkeerplaatsen, beperk de afstand tot de kern, schenk aandacht aan veilige toegangswegen, doorkruis met fiets- en wandelwegen voor een hogere stratenconnectiviteit. | Voorzie fietsenstallingen, drinkwaterfonteintjes, een veilige, effen inrichting van voet- en fietspaden. |
| Actieve vrije tijd | Plan de boomgaard op een plek, gekoppeld aan ruimte met vrijetijdsfunctie. | Een mix van klein- en grootfruit kan kinderen aansporen om zelf te plukken en eten. Voorzie spel- en zitgelegenheid, ontmoetings- en ontspanningsruimte. |
| Gezonde luchtkwaliteit | Maak minder toegankelijk voor auto en makkelijk bereikbaar voor fietsers en voetgangers en openbaar vervoer. | Maak minder toegankelijk voor auto en makkelijk bereikbaar voor fietsers en voetgangers door bijvoorbeeld fietsenstallingen te voorzien en geen autoparking. |
| Minder geluidshinder | Zorg voor stil gebied door auto’s te weren. | Voorzie soundscaping om storende geluiden minder storend te maken. |
| Gezonde voedingskeuzes | Plan plukboomgaarden in elke kwetsbare wijk om kwetsbare mensen te stimuleren om gezonder te eten. | Zorg dat de boomgaard goed zichtbaar is zodat mensen aangetrokken worden en kies voor pesticidevrije fruitteelt. |
| Mentaal welbevinden | Plan de boomgaard zo in dat die meer mensen toegang geeft tot natuur in hun omgeving. | Zorg voor onderhoud (bijvoorbeeld door en/of met gebruikers), sociale controle en faciliteiten zoals banken en een toilet zodat mensen er graag verblijven. |
| Tabakspreventie | Zorg voor een rookvrije omgeving voor kinderen, passend in het concept rookvrije generatie. | Voorzie communicatie om een rookvrije inrichting duidelijk te maken. |
| Klimaat | Plan de boomgaard zo in dat hij een bijdrage levert aan de structuur van groene (en eventueel blauwe) netwerken. | Richt de boomgaard in met zo weinig mogelijk verharding. Zorg voor zitgelegenheid in de schaduw van de bomen. |
| … |
|
|