Belonen of straffen met bewegingskansen
Veel jongeren vinden bewegen supertof. Zo gaan ze bijvoorbeeld helemaal uit hun dak bij een rondje paintball of enkele uren skaten, zwemmen … Maar wat als iemand serieus storend gedrag vertoont? Voor sommige organisaties betekent dat automatisch een ‘rode kaart’ voor de volgende paintball- of andere sportieve sessie. Vanuit beweegkansen bekeken, zijn er do’s en dont’s. Zowel voor de groep als de jongere en begeleiders zijn er andere manieren om te straffen of belonen.
Een ouder vertelt: “In de kinder- en jeugdpsychiatrie mocht hij gaan zwemmen. Tot het een keertje misliep. Ze gingen met een groepje zwemmen. Hij doet dat supergraag. Maar hij is daar in crisis geschoten. En dan is er beslist dat hij niet meer mag.”
Femke Hintjes van Jeugdcentrum Den Eglantier in Antwerpen: “Vrije tijd wordt vaak gebruikt als middel om gedrag mee te belonen of te bestraffen. Kom je te vaak te laat of heb je je slecht gedragen, dan mag je niet meer naar jouw vrijetijdsactiviteit gaan. Waar ik werk, heb ik dit ook al ervaren. Dat jongeren niet komen omdat ze van de instelling niet mochten.”
Wie doet het al?
- In Bethanie vzw in Kortrijk koppelden ze eerst een beloning aan het regelmatige gebruik van een fiets. Nu zijn ze daarvan afgestapt en proberen ze de positieve aspecten van fietsgebruik naar voren te brengen bij het aanbieden van die optie. Bij de sportactiviteiten proberen ze achteraf de positieve gevolgen van de activiteit te accentueren. Dat gaat dan niet over een extrinsieke beloning, maar over het plezier dat de jongeren hadden, het zelfvertrouwen dat werd vergroot, het verbeteren van hun conditie, het kanaliseren van energie…
Tot wat leidt het?
- Geplande beweging wegnemen als straf, zorgt ervoor dat kinderen minder bewegen. Dit terwijl bewegen voor elk kind goed is. Beweging is niet iets dat je moet verdienen of dat je afgenomen mag worden, met de kans dat je geen leuke beweegactiviteiten meer kan doen. Bewegen en vrije tijd worden anders gecontroleerde activiteiten als onderdeel van een disciplinerende macht.
- Belonen of straffen met schermtijd waarbij kinderen lang stilzitten zorgt er vooral voor dat die schermtijd aantrekkelijker wordt. Als je beloont met schermtijd, vergroot je de associatie dat schermtijd leuk is (en hetgeen ze ervoor moesten doen niet leuk was). Als je straft door schermtijd weg te nemen, wordt het een verboden activiteit. En dat maakt de aantrekkingskracht ervan alleen maar groter.
- Negeer consequent ongewenst gedrag en bekrachtig gewenst gedrag. Probeer niet te straffen door eerder verkregen beloningen zoals een uitstap naar het zwembad weg te nemen of deelname aan regelmatige beweegactiviteiten - zoals fitness op woensdag - uit te sluiten. Negeren van het ongewenste en bekrachtigen van het gewenste, leidt ertoe dat het gewenste gedrag in frequentie toeneemt en het ongewenste gedrag afneemt. Jongeren krijgen door positieve bekrachtiging bovendien zelfvertrouwen en gaan lekkerder in hun vel zitten.
Enkele mogelijke vuistregels onder begeleiders
- Als je een beloning linkt aan bewegen, zorg dan dat die beweging iets extra’s is dat nog niet op de planning stond.
- Neem geen geplande beweging af als straf.
- Beloon of straf niet met activiteiten waarbij kinderen of jongeren lang stilzitten.
- Denk naast de consequenties van gedrag (belonen of straffen) nog vaker aan wat eraan voorafgaat. Creëer een positief leefklimaat waar groei, steun, veiligheid en vertrouwen centraal staan en waar er een evenwicht is tussen flexibiliteit en structuur. Leg de nadruk niet op controle en repressie, en waak over het wederzijdse respect en de privacy.
- Leg de nadruk op het bekrachtigen van gewenste gedragingen (tot vijf keer meer dan dat je ongewenst gedrag probeert om te buigen).
Enkele tips bij een beloningssysteem
Als een jongere vier van de vijf schooldagen per week om 8.15 uur met de fiets naar school vertrekt, dan mag hij als extraatje op zaterdag op de boerderij helpen. Als dat te moeilijk of te veel blijkt, kan het zinvol zijn dagelijks te belonen. Voor elke ochtend dat hij om 8.15 uur op de fiets zit, mag hij ’s avonds een extra halfuur buiten zijn. In dit voorbeeld is het wel van belang dat de begeleider of opvoeder zegt dat hij op zaterdag als extraatje op de boerderij mag helpen, ómdat hij de afgelopen week vier dagen op tijd op de fiets zat richting school. Op die manier wordt duidelijk de link gelegd tussen het goede gedrag en de beloning. Concrete tips:
- Kies een concreet waarneembaar gedrag (hier: fietsen naar school).
- Het compliment en de smiley … moeten direct volgen op het vertoonde doelgedrag.
- Zorg dat de beloning dagelijks tot wekelijks verzilverd kan worden in iets extra’s:
- Leg de lat lager als je merkt dat het kind de prestatie niet kan halen.
- Haalt het kind het criterium steeds opnieuw? Leg de lat dan hoger of kies een ander doelgedrag.
- Neem gegeven beloningen niet terug. Laat ongewenst gedrag het beloningssysteem niet beïnvloeden.
- Zorg dat de grootte van de beloning past bij het gedrag en dat het iets is waar je zelf achterstaat (bv. niet gelinkt aan schermtijd). Een 11-jarig meisje gaf aan dat er een ‘levelsysteem’ is op de plek waar zij verblijft. “Is er een werkpuntje in orde, dan kan ik naar een volgend level. Level 4 bijvoorbeeld. Dan mag ik een kwartier langer doen wat ik graag doe. Voor mij is dat: surfen op de pc of tablet.”
- Beloningen zijn haalbaar voor de opvoeders en interessant voor het kind.
- Betrek anderen uit de groep waar mogelijk, om jaloezie te voorkomen.
- Geef bij elke verdiende beloning ook een compliment, zodat het kind hieraan went. Uiteindelijk kan de materiële beloning verdwijnen en blijft alleen de sociale beloning (het compliment) over.
Enkele tips bij een feedbacksysteem
Een jongen van 15 jaar geeft aan dat er een beloningssysteem is waar hij verblijft. Op vier weken tijd moeten ze een bepaald streefcijfer halen en dan worden ze beloond met een groepsactiviteit. Dat is bijvoorbeeld schaatsen of zwemmen.
- Dit feedbacksysteem (het streefcijfer) benadrukt extra de gebruikelijke feedback.
- Het streefcijfer is niet gelinkt aan specifiek gedrag maar aan al het gewone, dagelijks gewenste gedrag dat een jongere laat zien.
- Er moet duidelijkheid zijn over het aantal punten dat is verdiend of kwijtgeraakt en het (on)gewenste gedrag moet duidelijk omschreven worden.
- Een feedbacksysteem kan ervoor zorgen dat jongeren de feedback op hun gedrag serieus nemen. Een ander belangrijk voordeel is dat het de opvoeders of begeleiders eraan herinnert dat zij meer bewust met feedback omgaan en vaker feedback geven.
- Het is van belang om niet de eerder verdiende privileges of beloningen in te trekken. Dat doet immers af aan de waarde ervan.
Plek in de gezondheidsmatrix
Ontdek op welke strategieën en doelgroepen van de gezondheidsmatrix deze actie focust!
