“Mensen goede zorg geven? Versterk dan ook hun gezondheidsvaardigheden”

“Veertig procent van de Vlamingen ervaart één of meer drempels op weg naar een gezonder leven. Die drempels zorgen ervoor dat ze moeilijker de zorg kunnen bereiken, meer last hebben van chronische aandoeningen en er vaker een ongezondere leefstijl op nahouden”, zegt lesgever Stijn De Hert. “Gezondheidsvaardigheden geven hulpverleners een manier om veel scherper op zoek te gaan naar waarom mensen uitvallen als het op gezonder leven aankomt. Vinden ze de weg naar de hulpverlening niet? Of begrijpen ze de informatie niet die daar wordt gegeven? Deze opleiding van de Gezond Leven Academie biedt een manier om verder te kunnen met cliënten/patiënten die hierdoor als ‘moeilijk’ worden ervaren. Door hun gezondheidsvaardigheden te versterken, kan je met deze mensen vorderingen maken die anders onmogelijk zouden zijn.”

Wat zijn gezondheidsvaardigheden?

“Alle vaardigheden die je nodig hebt om je weg te vinden in de gezondheidssector en het gezondheidsaanbod. Gezondheidsvaardigheid is een proces dat uit vier fasen bestaat: eerst moet je informatie over gezondheid vinden, die moet je kunnen begrijpen en evalueren, om ze tenslotte toe te kunnen passen om zo stappen richting meer gezondheid te zetten. Alles wat je helpt om op dat laatste punt uit te komen, zijn gezondheidsvaardigheden.”

Waaraan denk je dan concreet?

“Cursisten halen vaak lezen en schrijven of andere functionele vaardigheden aan, zoals kunnen rekenen of mee zijn met de technologie. Maar je moet ook kritisch kunnen nadenken, de waarde van een informatiebron kunnen inschatten of jezelf fysiek kunnen verplaatsen om tot bij een hulpverlener te geraken. Ook het concept zelfvertrouwen wordt vaak vergeten. In jezelf geloven en erop vertrouwen dat je iets tot een goed einde kan brengen, is óók een gezondheidsvaardigheid.”

Wanneer hebben we die vaardigheden nodig?

“Op elk moment dat we met gezondheid bezig zijn. Je wil bijvoorbeeld gezonder gaan eten. Dan moet je in staat zijn om alle informatie die op je afkomt op een correcte manier te filteren. Die informatie moet je ook kunnen lezen en begrijpen. En kritisch kunnen bekijken: wat helpt mij vooruit en wat niet? Op het internet vind je immers zoveel verschillende diëten, tips en waarheden over voeding dus daar moet je je weg in kunnen vinden. En als je het zelf niet weet, aan wie kan je het dan vragen? Daar komen sociale vaardigheden bij kijken. Om al die informatie ook nog eens toe te passen, heb je weer een hele nieuwe categorie aan vaardigheden nodig. Iets als gezonder gaan eten is dus een zeer complex gegeven. En soms haken mensen af bij één van die vier stappen – vinden, begrijpen, evalueren, toepassen.”

Wat zijn de gevolgen als je die gezondheidsvaardigheden niet hebt?

“Als je uitvalt op één van die punten, kom je niet tot het toepassen van die gezondheidsinformatie. Dat zijn mensen die niet gezonder gaan eten, die niet slagen in een rookstop. Ze blijven vastzitten in een aantal gedragspatronen waarmee ze wel aan de slag wíllen gaan, maar waarbij ze er niet in slagen om tot een effectieve verandering te komen. En na een tijd gaan ze geloven dat ze gedoemd zijn om in dat patroon te blijven leven.”

Heeft niet kunnen stoppen met roken dan eerder te maken met een gebrek aan gezondheidsvaardigen dan met een gebrek aan karakter?

“De bril van gezondheidsvaardigheden is in elk geval een veel werkbaardere manier om ernaar te kijken. Want als je begint over karakter, ben je als hulpverlener meteen klaar met spreken. Want niemand is ooit geholpen geweest met ‘zou je niet beter je best doen?’ Bovendien kan ook de omgeving waarin iemand leeft voor veel drempels zorgen. Zeker bij mensen in een maatschappelijk kwetsbare situatie.”

Voor welke organisaties is het belangrijk om in te zetten op die vaardigheden?

“Voor iedereen die werkt met mensen met een beperkt inkomen, met mensen die kortgeschoold zijn, die Nederlands als tweede taal hebben en/of met ouderen. Als je tot één van die groepen behoort, is het risico immers groter dat je meer problemen hebt met gezondheidsvaardigheden dan andere mensen. Werken rond gezondheidsvaardigheden kan dus interessant zijn voor lokale dienstencentra, teams van Kind en Gezin, huisartsenpraktijken, verpleegkundigen, psychologen en therapeuten in centra geestelijke gezondheidszorg, … Kortom, iedereen die met mensen in maatschappelijk kwetsbare situaties werkt. Maar ook voor andere hulpverleners is het goed om hun radar wat scherper te krijgen en deze opleiding te volgen.”

Waarom?

“Soms gaan hulpverleners ervan uit dat iedereen kan lezen en schrijven en dat iedereen meteen begrijpt wat hen wordt verteld. Maar ook mensen die niét uit bovengenoemde groepen komen, hebben soms een gebrek aan technische, taal- of andere vaardigheden. Die kan je er als hulpverlener niet altijd uithalen, omdat ze hun gebrek uit schaamte proberen te verstoppen. Zij zullen niet toegeven dat ze het niet goed hebben begrepen. Een deel van de vorming gaat daarom ook over omgaan met die schaamte en durven doorvragen, zodat patiënten bij jou vertrekken met de juiste informatie in hun achterhoofd. Trouwens, ook mensen mét alle gezondheidsvaardigheden kunnen opeens ‘uitvallen’. Denk maar aan iemand die een slechte diagnose krijgt. De kans bestaat dat die mens daarna door de stress en de schok ook niks meer begrijpt van wat de arts zegt.”

Wat zijn de drempels voor hulpverleners om meer oog te hebben voor de gezondheidsvaardigheden van hun patiënt/cliënt?

“Er is een zekere handelingsverlegenheid. Hulpverleners willen dat de patiënt zich goed voelt bij hen, dat die zich gerespecteerd voelt. Ze willen een veilige haven zijn. Dat is natuurlijk heel fijn, maar het betekent wel dat ze niet altijd duidelijk durven te zijn. Maar je kan wel degelijk duidelijk communiceren zónder je patiënt te kleineren of in verlegenheid te brengen.”

Hoe doe je dat?

“Door op het einde van het gesprek aan de patiënt te vragen om te herhalen wat jij hebt gezegd, bijvoorbeeld. Zo hoor je meteen of hij het begrepen heeft. En door het hem hardop te laten zeggen, houdt de patiënt die info ook beter vast. Daar is dus veel winst te boeken. Toch staan hulpverleners daar soms weigerachtig tegenover omdat ze niet willen dat hun patiënt zich overhoord voelt. En dus vragen ze gewoon: ‘Heb je mij begrepen?’ En op zo’n vraag zal de patiënt altijd ja antwoorden omdat die zich schaamt om nee te zeggen. Ook de vraag: ‘Sommige mensen hebben moeite met lezen en schrijven. Hoe is dat voor u?, kan voor de patiënt een heel bevrijdende vraag zijn. In de opleiding oefenen we met dergelijke vragen en laten we de hulpverleners elkaar ook tips geven.”

Wat is jouw favoriete tip?

“Als je iemand voor het eerst ontmoet en je wil peilen naar de gezondheidsvaardigheden van die persoon, vind ik het een mooie manier om het gesprek te openen met de vraag: ‘Heeft u het vlot gevonden?’. Dat vind ik een heel verwelkomende, respectvolle vraag. En tegelijkertijd geeft het antwoord mij al een goed zicht op de gezondheidsvaardigheden van die cliënt.”

Hoe dan?

“Als iemand antwoordt: ‘Geen probleem’, dan weet ik dat hij in staat is om een afspraak te maken, die in zijn agenda bij te houden, het adres te begrijpen, op het juiste uur te komen. Of hij kan zeggen: ‘Mijn zoon heeft mij gebracht.’ Dan zou dat kunnen betekenen dat die persoon hulp nodig heeft én dat er een zoon is die betrokken is. Dan kan ik op het einde van het gesprek ook vragen wat hij tegen zijn zoon zal vertellen, zodat ik meteen weet of hij mijn informatie heeft begrepen. Met hele eenvoudige vragen kan je dus al zeer goed inschatten hoe het is gesteld met de gezondheidsvaardigheden van de persoon voor je.”

Zin om deze opleiding te volgen? Schrijf je dan hier in.