Wat is de invloed van voeding op het mentaal welbevinden van jongeren?

In een recente systematische review houden wetenschappers het beschikbare onderzoek naar het effect van voeding op depressie en andere mentale gezondheidsproblemen bij jongeren tegen het licht. 

Depressie en andere mentale gezondheidsproblemen zijn een niet te onderschatten probleem bij de jeugd. De WHO berekende dat maar liefst 1 op vijf jongeren kampt met psychische problemen. Begin dit jaar lanceerde Vlaams minister Jo Vandeurzen daarom de campagne ‘Leef zonder filter’, om jongeren aan te moedigen te praten over hun gevoelens. De collega’s geestelijke gezondheid van Gezond Leven werkten hier actief aan mee. 

Ook bij team voeding komen regelmatig vragen binnen over het effect van voeding op de mentale gezondheid van kinderen en jongeren.

Impact individuele voedingsstoffen

In het onderzoek van de laatste 10 jaar zijn grotendeels 2 benaderingen te onderscheiden. Heel wat studies keken naar de impact van individuele voedingsstoffen zoals omega-3 vetzuren, vitamine B12 en mineralen zoals zink, selenium en ijzer. Hierbij werd ook naar het effect van inname via supplementen gekeken. Een rechtstreeks effect van een enkele voedingsstof proberen vaststellen is echter niet zinvol, omdat bij de stemmingsregulatie sowieso verschillende nutriënten en mechanismen betrokken zijn.

Effect volledige voeding en eetgewoonten

Een andere benadering is het kijken naar het effect van de volledige voeding en eetgewoonten op de stemming of het humeur. In correlationeel onderzoek bij volwassenen werd al meermaals een verband vastgesteld tussen een ‘ongezond, Westers’ voedingspatroon en een verhoogd risico op psychische aandoeningen. Het omgekeerde werd gezien bij een ‘gezond en evenwichtig’ voedingspatroon.

Rekening houden met andere invloeden

Toch moet ook in deze benadering rekening gehouden worden met andere beïnvloedende factoren zoals de socio-economische status (SES), gezinsinkomen en opleidingsniveau. De bestaande studies doen ook geen uitspraak over de richting van het verband: is ongezond eten negatief voor je mentaal welbevinden of ga je minder goed eten omdat je je slecht in je vel voelt?

Doel van deze review

Een review van 12 epidemiologische onderzoeken uit 2014 stelde dat er bewijs is voor een significant verband tussen een ongezond eetpatroon en een minder gunstige mentale gezondheidstoestand. De huidige review vormt een aanvulling hierop door het bestaande onderzoek bij kinderen en jongeren te beoordelen op methodologische kwaliteit en een inschatting te maken van de grootte van het vastgestelde verband.

Methodologische kwaliteit

Twintig studies voldeden aan de in- en exclusiecriteria. De leeftijd van de betrokkenen varieerde van 18 maanden tot 18 jaar. Het ging voornamelijk om Westerse landen. 

In het verzamelen van gegevens over de voedingsinname en kwaliteit van het voedingspatroon komen al enkele zwaktes naar voor. Zo was de definitie van een gezond en ongezond voedingspatroon niet steeds consistent. Het in kaart brengen van de voedingsinname gebeurde meestal via zelfrapportage door de jongeren en zelden met gevalideerde instrumenten. 

Voor het meten van de mentale gezondheidstoestand (meestal uitgedrukt als verhoging van het risico op depressie) werden over het algemeen wel geschikte en gevalideerde instrumenten gebruikt. 

Studiedesigns waren overwegend cross-sectioneel en laten dus niet toe om de richting van het verband tussen voeding en de mentale toestand te bepalen. Niet alle studies hielden bovendien rekening met belangrijke beïnvloedende factoren zoals de SES.

Verband algemeen gezond voedingspatroon

Acht van de 20 geselecteerde studies onderzochten het verband met een algemeen gezond voedingspatroon, dat grotendeels gekenmerkt werd door de consumptie van groenten en fruit, gezond eetgedrag (zoals ontbijten) en het beperken van ‘ongezond’ voedsel. Vijf van de 8 studies vonden een significant verband met een lager risico op depressie.

Consumptie specifieke voedingsmiddelen

In andere onderzoeken werd gekeken naar de consumptie van specifieke voedingsmiddelen. Studies naar de inname van groenten en fruit konden op een enkele uitzondering na geen significant verband vaststellen. Ook voor andere voedingsmiddelen zoals granen en zuivel kon geen duidelijk verband vastgesteld worden. Vier studies onderzochten ook het effect van visconsumptie, maar slechts één daarvan stelde een verminderd risico op mentale gezondheidsproblemen vast.

Fastfood en depressie?

Zes studies onderzochten het verband met een ongezond voedingspatroon, gedefinieerd als een voeding rijk aan ‘fast food’, vet- en suikerrijke voedingsmiddelen en eetgedrag zoals ‘snacken’. Alle zes vonden ze een significant verband met een verhoogd risico op depressie.

Studies naar specifieke componenten (fast food zoals pizza en gefrituurd voedsel; suikerrijke producten) of snackgedrag waren eveneens veel minder unaniem in het vaststellen van verbanden. Drie studies die het effect van gesuikerde dranken onderzochten vonden wel alle drie een (klein) verband met depressieve symptomen. Vier studies keken ook naar de vleesinname, maar slechts één ervan vond een significant verband met een lager mentaal welbevinden.

Voorzichtig met focus op voedingsstoffen of -middelen 

Focussen op bepaalde voedingsstoffen of specifieke voedingsmiddelen in de preventie van of als ondersteuning bij de behandeling van mentale aandoeningen heeft weinig zin. 

Studies in deze review die keken naar het ruimere voedingspatroon observeren wel een duidelijk (weliswaar klein) verband tussen ongezonde patronen en een verhoogd risico op mentale problemen en zien het omgekeerde voor gezonde voedingspatronen. Dit werd eerder ook al vastgesteld voor de volwassen populatie. 

Op basis van de huidige kennis is het echter onmogelijk om van een causaal verband te spreken of de richting van dit verband (oorzaak-gevolg) te bepalen. Andere factoren zoals de socio-economische status kunnen een belangrijke rol spelen. Er is nood aan bijkomend kwaliteitsvol onderzoek naar het verband tussen voeding en mentale gezondheid bij jongeren. 

Advies Gezond Leven

We raden daarom aan om voorzichtig zijn met uitspraken over het effect van voeding op de mentale gezondheid of het geven van specifieke adviezen op het niveau van voedingsstoffen en voedingsmiddelen.

Uitgaan van een algemeen gezond voedingspatroon (zoals aanbevolen door de voedingsdriehoek) biedt de beste ondersteuning voor mentale én fysieke gezondheid. Daarbij is het aan te bevelen om, zeker bij kinderen en jongeren, ook aandacht te hebben voor het ruimere eetgedrag, zoals al dan niet ontbijten, maaltijden overslaan, snackgedrag… en een gezonde leefstijl met voldoende beweging en slaap.