“Zonder preventie zal ons gezondheidssysteem crashen”

Vijftien jaar was hij gynaecoloog, maar toen die job fysiek en mentaal z’n tol begon te eisen, ging Bart Demyttenaere op zoek naar andere uitdagingen. Die vond hij bij Solidaris, eerst als adviserend arts, later als directeur studiedienst en beleid. “Het is daar dat mij zeven jaar geleden ook de vraag werd gesteld om bestuurslid te worden van Gezond Leven”, zegt hij. “En dat is een boeiende ontdekkingsreis geworden.”

In welke zin?

“Ik moet eerlijk zeggen: in het begin stond ik er nogal sceptisch tegenover. Moet er echt een organisatie bestaan om wat tips en tricks te geven over hoe mensen gezonder kunnen leven? Maar al snel merkte ik dat het hier gaat om experts die zeer wetenschappelijk onderbouwd te werk gaan. Gezond Leven doet niet alleen aan klassieke gezondheidsbevordering zoals we die ook binnen de mutualiteit kennen, maar biedt een bredere ondersteuning die tot gedragsverandering kan leiden. En dit aan de hand van grondige, wetenschappelijke en op de praktijk afgestemde methodieken. Dat is mij steeds meer gaan fascineren. Vanuit de politiek wordt echter almaar vaker de vraag gesteld wat de impact precies is van onze en van andere preventieorganisaties: is het geld dat daarnaar toe gaat wel goed besteed?”

De vraag stellen, is ze beantwoorden.

“Uiteraard wel. Het effect van preventie is moeilijk te meten, maar ik heb net het Gezond Leven impactrapport 2024 gezien en daar was ik behoorlijk van onder de indruk. Er wordt heel wat gerealiseerd binnen Gezond Leven, met impact bij hen die het echt nodig hebben. En daar mogen we fier op zijn. Maar die fierheid moeten we nog meer naar buiten toe tonen. Ik wil Gezond Leven de komende jaren op de kaart houden en zelfs nog meer op de kaart zetten. We moeten onze rol wat meer in de picture zetten en ons nog beter verkopen, zowel op het terrein als bij de politiek. We moeten onze organisatie met hand en tand verdedigen tegen alle uitdagingen die er nog komen.”

Wat zijn die uitdagingen?

“Ik denk dat we ons in de huidige budgettaire context nog meer gaan moeten verdedigen tegen besparingen. Voor de verkiezingen had elke partij in z’n programma staan dat er meer ingezet moet worden op preventie. Maar als je ziet hoeveel extra budget er uiteindelijk voor wordt vrijgemaakt, kan ik niet anders dan bijzonder ontgoocheld zijn. Wij zullen dus zwaarder op het beleid moeten gaan wegen, zodat er meer middelen naar preventie gaan.”

En verder?

“Aandacht hebben voor mensen in een maatschappelijk kwetsbare situatie behoort tot het DNA van onze organisatie. Daar zullen we in de toekomst nog meer de focus op leggen. Net zoals op settinggericht werken. De vraag moet zijn: hoe krijgen we iederéén mee, en niet alleen de happy few? Op dit moment hebben we mensen in een maatschappelijk kwetsbare situatie nog niet allemaal mee. En daarom is het verkleinen van gezondheidsongelijkheid onze missie."

Zijn er nog aspecten waarop we het beter kunnen doen?

“We moeten durven om ook buiten de platgetreden paden van voeding, rookstop en dergelijke te treden. En ook veel meer inzetten op preventie in de geestelijke gezondheidszorg, want dat is nog deels onontgonnen terrein. De wachtlijsten bij de psychologen lopen op. Met Expeditie Geluk leveren we al mooi werk, maar ik geloof dat we die mentale problematiek al van in de kleuterklas moeten aanpakken. Maar dat is voor de politiek een moeilijke omdat je de impact van die investering pas over vijf of tien jaar zal zien. Een ander aspect is dat we ook meer aandacht moeten hebben voor health in all policies. Dat we ook het milieu, klimaat, wonen, luchtvervuiling, de ratrace in de maatschappij, … moeten aanpakken. Maar dat kunnen we enkel samen met het beleid. En dan is er nog de uitdaging van onze culturele en maatschappelijke diversiteit, die ook gigantisch is.”

Op welk van die domeinen zou je in de vier jaar van je voorzitterschap echt je stempel willen drukken?

“Dat ben ik nog een beetje aan het uitzoeken. Om daar een duidelijk antwoord op te kunnen geven, zal ik eerst nog op exploratietocht moeten gaan. Het zal in eerste instantie een kwestie zijn van de juiste beheersovereenkomsten af te sluiten. En om onze organisatie financieel gezond te houden, zoals nu al het geval is. Daarnaast moeten we uitzoeken of we onze financiële middelen verder kunnen diversifiëren via andere kanalen, zoals onze opleidingen en projecten.”

En wat met samenwerkingen met andere organisaties? Zie je daar heil in?

“Als er raakpunten zijn, moeten we dat zeker doen. Ik denk dat de politiek dat in de toekomst ook gaat vragen, want voor een buitenstaander is het preventielandschap erg versnipperd. Maar we mogen onze eigen visie en identiteit niet verliezen. We zijn groot genoeg om ons ding te doen. Dat neemt niet weg dat l’union fait la force. We moeten de komende jaren dus zeker nadenken over hoe we elkaar nog meer kunnen versterken. Onze focus moet klantgericht zijn. Het is onze prioriteit om verder in te zetten op onze samenwerkingen met doelgroep- en settingorganisaties. Zij bereiken professionals op het terrein én de burgers. Samen met hen kunnen we echt het verschil maken voor de gezondheid van de mensen en, op langere termijn, de druk op het gezondheidssysteem verminderen.”

Wil je andere accenten leggen dan je voorganger, Marc Morris?

“Voorlopig niet, nee. Marc heeft fantastisch werk geleverd en dat ga ik proberen te bestendigen.”

Stel: je krijgt carte blanche en geld is geen bezwaar. Welke campagne of project zou je dan zeker realiseren?

“Ik zou ervoor zorgen dat iedereen toegang heeft tot preventie en gemotiveerd is om zowel op individueel als op collectief vlak maximaal aan gezondheidsbevordering en ziektepreventie te doen. Ik wil streven naar een wereld waarin ziekte een uitzondering wordt en iedereen zo lang mogelijk in goede gezondheid kan leven. Maak van onze maatschappij de ‘ideale wereld’ uit ‘Oorlog en vrede’ van Tolstoj.”

Wat is jouw drijfveer?

“Als we niet nog meer gaan inzetten op preventie, en vooral op gezondheidsbevordering, zal ons gezondheids- en welzijnssysteem crashen. Ik ging vanmorgen boodschappen doen en als je dan ziet wat er soms in de kar van mensen ligt. Worsten, koeken, chips, … Als ik daar een gezondheidsscore aan zou moeten geven, komt dat op duizend onder nul. Dan weet je dat er nog heel veel werk aan de winkel is.”

Een organisatie als de onze blijft dus nodig?

“Absoluut. Het gedrag van mensen veranderen is immers niet iets wat je met één vingerknip kan regelen. Je moet daar blijven op hameren en wetenschappelijke inzicht in gedragsverandering blijven delen en vertalen naar praktische tools. Maar niet alleen dat. Om terug te gaan naar die winkelkar: die was niet alleen ongezond, maar ook zeer goedkoop. Het is de taak van het beleid om daarop in te grijpen. Er zijn al discussies geweest over suikertaksen en over het al dan niet schrappen van de btw op fruit en groenten. Dat zijn misschien niet de beste instrumenten, maar het zijn wel de dingen waar het beleid moet over nadenken. Ook zij moeten de mensen sturen. En als de gezondste keuze ook de duurste keuze is, zijn we niet goed bezig.”

Toch is het Vlaamse gezondheidsbeleid erop vooruitgegaan.

“Ja, dat klopt. Maar het is een traag proces. En we hebben nog heel wat stappen te zetten. Preventie is een nagel waar je op moet blijven kloppen. Als we dat niet doen, ondergraven we heel ons gezondheidssysteem. Daarom moet er vanuit het beleid meer budget en meer inzet naar gezondheidsbevordering en ziektepreventie gaan. We zitten nog altijd te veel in het blabla-verhaal. Het is tijd voor de boemboem.”

Komt het goed met de gezondheid van de Vlaming?

“Zeker. De meeste jongeren zijn zeer goed bezig. Zij nemen, in tegenstelling tot mijn generatie, de tijd om gezond te leven. Zij maken tijd om te gaan wandelen of fietsen, zij zorgen voor een veel betere balans tussen privé en werk. Ik denk dus dat het wel goed komt op termijn. Maar dat neemt niet weg dat je eraan moet blijven werken.”

Om af te sluiten: wat betekent gezond leven voor jou persoonlijk?

“Ik ben ermee bezig, maar te weinig. Ik eet te graag en te veel, zoals vele Vlamingen. Maar ik probeer thuis wel altijd voldoende groenten te eten. Ik eet ook een stuk minder vlees dan vroeger, en weinig aardappelen. Ik heb ook geen frietpot in huis. Eén of twee keer per jaar eet ik friet, op restaurant. Ik kan wel genieten van een goed glas wijn, maar in de week drink ik nooit alcohol. Wel gigantisch veel koffie. Ik heb ook een zittende job, maar ik zal zelden collega’s mailen of bellen. Als ik iemand van een ander verdiep nodig heb, zal ik daar naartoe stappen. Ik zwem graag, maar daar neem ik te weinig tijd voor. Het kan dus beter.”