“Hoog tijd voor structurele maatregelen tegen energiearmoede en vóór (mentale) gezondheid”

Tele-Onthaal kreeg de voorbije maanden fors meer telefoontjes over de energiefactuur. De noodoproepen komen vanuit de hele bevolking, maar het zijn vooral singles en ouderen die voor het eerst in acute geldnood zitten en zich daar geen raad mee weten. Een oplossing is niet meteen in zicht, zelfs niet met het basispakket voor energie dat de federale regering voorziet. Die energiepremie zal nu trouwens pas in december (dubbel) worden verrekend op de energiefactuur. Wie het financieel moeilijk heeft, moet dus nog een maand langer wachten op dat kleine beetje ademruimte. Deze situatie creëert in toenemende mate energiearmoede, waarbij gezinnen minstens 10% van hun inkomen aan energie moeten besteden. Dit blijft niet zonder gevolgen. Experts zijn het erover eens dat de gezondheidsongelijkheid, die tijdens de coronapandemie al groter werd, door de energiecrisis nog verder zal toenemen.

Voor mensen in armoede is financiële stress niet nieuw. Ook zonder de stijgende energieprijzen moeten zij voortdurend afwegen wat financieel haalbaar is en wat niet. Maar voor hen is deze energiecrisis wel een extra stressfactor boven op hun andere zorgen, zoals bijvoorbeeld hun ongezonde leefomgeving. Niet alleen koude vormt daar een probleem, maar ook schimmel of plaatsgebrek. Als er financiële problemen zijn in een gezin, zijn er doorgaans ook minder mogelijkheden om aan activiteiten buitenshuis deel te nemen. Hierdoor brengen mensen in armoede proportioneel meer tijd door in hun (koude) huis. Het zijn allemaal factoren die gezondheidsongelijkheid in de hand werken.

Integraal handelen

Om die gezondheidsongelijkheid tegen te gaan, is het cruciaal om integraal te handelen en in verschillende beleidsdomeinen tegelijkertijd actie te ondernemen: er moeten maatregelen genomen worden die proportioneel rekening houden met de financiële noden van gezinnen. Huisvesting in het algemeen, en een goed verwarmde woning in het bijzonder, zijn zeer belangrijke omgevingsdeterminanten voor zowel de fysieke, als de mentale gezondheid. Structurele maatregelen die ervoor zorgen dat gezinnen hun rekeningen kunnen blijven betalen en hun huis kunnen blijven verwarmen, zijn dan ook een absolute noodzaak. Net zoals maatregelen die het recht op kwaliteitsvol wonen garanderen. Verschillende academici en (armoede)organisaties hebben hiertoe al opgeroepen. Ook Gezond Leven schaart zich daar achter.

Impact op gezondheid

De gevolgen van energiearmoede op de gezondheid kunnen immers groot zijn, in het bijzonder bij de meest kwetsbare groepen. Leven in een koude woning heeft impact op onze (geestelijke) gezondheid. Uit onderzoek blijkt dat er een verband is tussen lage temperaturen en een hoger ziekte- en sterftecijfer. Een aangename huistemperatuur ligt volgens experts tussen de 18 en 21 graden. Hoe lager de temperatuur, hoe groter de gezondheidsrisico’s. Bij temperaturen lager dan 16 graden komen de ademhalingsfuncties onder druk te staan. Bij minder dan 12 graden wordt het cardiovasculair systeem extra belast, bij minder dan 6 graden bestaat het risico op onderkoeling. Maar voor adolescenten en volwassenen is er vooral een impact op de geestelijke gezondheid. Zo hebben tieners die leven in een huis waar onvoldoende wordt verwarmd bijvoorbeeld 5 keer meer kans op de ontwikkeling van meerdere psychische problemen.

Mentaal welbevinden

Maar de impact van energiearmoede is breder: het tast onrechtstreeks ook ons mentaal welbevinden aan doordat het financiële stress veroorzaakt. De onzekerheid over de evolutie van de prijzen maakt dat mensen niet zeker weten of ze nog voldoende buffer zullen hebben om de volgende (energie)rekening te betalen. Deze onzekerheid is mentaal zeer belastend. Uit onderzoek blijkt dat je zorgen maken over geld ernstige gevolgen kan hebben voor de geestelijke gezondheid. Financiële onzekerheid wordt bijvoorbeeld geassocieerd met depressie en zelfdoding.

Ook het gebrek aan autonomie speelt een rol. We hebben zelf weinig invloed op de prijsschommelingen en dat geeft stress. Dit leidt bijvoorbeeld tot slaapproblemen. De prominente aandacht die de energiecrisis krijgt in de media, kan schuld- of angstgevoelens veroorzaken. En dan in bijzonder bij mensen die in het verleden geen financiële problemen hadden, maar nu toch kopje onder dreigen te gaan. Want deze energiecrisis is zo omvangrijk dat ze (bijna) iederéén treft. Hierdoor lopen ook gezinnen uit de middenklasse het risico om in een negatieve spiraal terecht te komen.

Vaak wordt een pleidooi gehouden over het belang van preventie in de gezondheidszorg. Het nemen van structurele maatregelen, die proportioneel rekening houden met de financiële mogelijkheden van gezinnen, is gezondheidspreventie. De feiten zijn er al. Nu nog de actie.