Waarom gezondheidsongelijkheid belangrijker is dan ooit

“Ooit werd gezondheidsongelijkheid binnen Gezond Leven behandeld door het team ‘Doelgroepen’. De afschaffing van dat aparte team is toch wel de belangrijkste verandering geweest de voorbije 5 jaar. Aandacht voor gezondheidsongelijkheid is nu in elk thema, in elk van onze teams, geïntegreerd", vertellen Tine en Leen.

Zo dicht mogelijk bij de mensen

“Mensen die maatschappelijk gezien het kwetsbaarst zijn, worden het meest getroffen door die ongelijke verdeling van gezondheid. Er wordt bijvoorbeeld meer gerookt door die kwetsbare groep, ze hebben vaker obesitas en ze lopen een hoger risico op depressie. Bovendien wonen ze ook vaker in slecht geïsoleerde huizen met schimmel. Zij hebben omwille van alle problemen waar ze mee geconfronteerd worden, vaak een beperkte mentale ruimte om hun kennis en vaardigheden in te zetten in functie van een gezonde leefstijl. Daarom willen we zo dicht mogelijk komen bij wat die mensen zélf belangrijk vinden. We weten bijvoorbeeld dat voor velen hun gezin zeer veel betekent. Op die kracht en motivatie spelen we in.”

Andere terminologie

“Ook onze verwoording is doorheen de jaren helemaal veranderd. We benoemen niet alleen meer de drempels, maar ook de kracht van mensen. Het zijn geen armen, maar mensen in een maatschappelijk kwetsbare situatie. Die terminologie maakt voor hen een wereld van verschil. Als je gezondheidsongelijkheid wil aanpakken, moet je ook blijven hameren op die sociale ongelijkheid en maatschappelijke kwetsbaarheid, want die ligt net aan de basis van gezondheidsongelijkheid. We moeten bruggen blijven slaan naar het beleid en naar die sectoren die sociaal welzijn als kerntaak hebben.”

Meer gezondheidsongelijkheid

“Ondertussen blijft gezondheidsongelijkheid toenemen. 37,6% van de mensen met risico op armoede ervaart de eigen gezondheid als ‘redelijk’, ‘slecht’ of ‘zeer slecht’. Bij de totale bevolking is dat maar 23,6%. We zien meer en meer groepen voor wie gezond leven enorm veel barrières heeft en die moeilijk te bereiken zijn vanuit de klassieke gezondheid bevorderende projecten. Mensen die ongezonder leven, hebben het gevoel gecontroleerd en gestraft te worden. De negatieve ervaringen in hun leven zorgen ervoor dat bepaalde kanalen en methodieken hen niet bereiken. Tegelijk zien we dat methodes die deze groepen wél aanspreken, ook voor anderen interessant zijn. Zij appreciëren ook een persoonlijke aanpak en een aanpak die zich richt op sterktes in plaats van op tekortkomingen.”

De gevolgen van de energiecrisis

“Ook de energiecrisis heeft gevolgen voor de gezondheidsongelijkheid omdat meer mensen hierdoor in armoede terechtkomen. Het zorgt er ook voor dat mensen ongezonder leven. Ze verluchten hun huis bijvoorbeeld minder, met een ongezond binnenmilieu tot gevolg. Of ze gaan ongezonder eten. Ze denken: ‘Ze hebben me de warmte in mijn huis al afgepakt, nu ga ik met een zak chips voor tv zitten. Dat pakken ze mij niét af.’ Op die manier proberen ze toch een beetje grip op hun leven te houden. Helaas zijn die kleine pleziertjes vaak ongezond. Ook al kunnen ze met een kleiner budget nog wel gezond eten, stoppen met roken en voldoende bewegen, toch doen ze dat niet omdat de mentale ruimte ontbreekt om de vaardigheden en kennis die ze hebben om te zetten in de praktijk. Er is geen ademruimte meer. En dan is het gewoon overleven, wat niet de beste mechanismen in jezelf naar boven brengt. Er is continue stress en die voorkomt dat ze op lange termijn denken. Maar net dát heb je nodig om gezonde keuzes te maken.”

Impact op mentaal welbevinden

“De energiecrisis heeft ook gevolgen voor ons mentaal welbevinden. Je voelt je nu eenmaal niet zo goed in een woning waar de temperatuur 18°C bedraagt als in eentje waar het 20°C is. Die kleine maatregelen die mensen zelf nemen én de berichtgeving over de energiecrisis hebben een serieuze impact op ons mentaal welbevinden. Die gevolgen zijn er nu al, maar als dit nog lange tijd zo blijft, zal er naast kortdurende stress ook een permanente vorm van stress bijkomen. En dit voor een aantal groepen die dat nog nooit eerder hebben meegemaakt. Zij zullen merken wat stress doet met hun mentale bandbreedte en ook zij zullen vastraken in kortetermijnoplossingen. En dat zijn dan wel de snelste oplossingen, maar zelden de beste…”

Golf van solidariteit

“Toch zien we ook een kans in zoiets als deze energiecrisis. Hoewel iedereen altijd het risico loopt om in een maatschappelijk kwetsbare situatie terecht te komen, was dat besef er niet bij veel mensen, waaronder de middenklasse. Nu is dat er wel. Deze periode kan je zien als een extreme vorm van een inleefweek. We hopen dat er daardoor een grote golf van solidariteit op gang komt. Mogelijk is er nu meer draagvlak voor maatregelen die gezondheidsongelijkheid verminderen, zoals forfaitaire geneeskunde, basisinkomen, voldoende kwaliteitsvolle huisvesting, minder taksen op gezonde voeding… Gezondheidsongelijkheid kan je immers niet oplossen zonder ook de sociale ongelijkheid aan te pakken. En die vind je in systemen als onderwijs, gezondheidszorg en huisvesting. Maar ook kleinere zaken kunnen helpen. Denk bijvoorbeeld aan een betere vergoeding voor lange consultaties bij de huisarts, samenwerken met een maatschappelijk werker, ondersteuning van het buurtwerk,…"

Uitdagingen voor de toekomst

“Gezondheidsongelijkheid zit al heel sterk verweven in ons discours, maar misschien kunnen we nog meer nadenken over hoe we dit thema kunnen vertalen naar concrete doelstellingen en hoe we kunnen samenwerken met andere sectoren, zoals de welzijnssector bijvoorbeeld.”

Geef onze doelgroep een stem

“Door de energiecrisis is hetgeen mensen zoeken, veranderd. Hun wereld staat op hun kop: bijna gepensioneerden vragen zich af of ze nu toch niet beter zouden doorwerken, mensen die een auto willen kopen, zien hun spaarcenten naar de energiefactuur gaan. Daarom zoeken ze nu veiligheid, stabiliteit, en daar zetten we nog te weinig op in. We willen het gedrag veranderen, maar daar staan mensen niet altijd voor open. Ze willen wel gezonder zijn, maar ze willen daarom niet per se gezonder gaan eten. Als we dat dus willen verkocht krijgen, zullen we nog meer ‘verkoper’ van ons thema moeten worden in plaats van ‘expert’.”

“Wij zijn ook maar expert in 1 stukje, zij zijn het van hun hele leven. We moeten onze doelgroep een stem geven, via bijvoorbeeld ervaringsdeskundigen. Onze doelgroep weet wat voor hen betaalbaar, haalbaar en aanvaardbaar is. Het is aan ons om dit met onze expertise om te zetten in bruikbare tips die in hun leefwereld passen. En waar ze een fysiek en mentaal gezondheidsvoordeel uit halen. We moeten die gezondheidsvoordelen ook meer benoemen, of ze door de mensen zelf laten benoemen: Wat ondervind jij als je stapt naar school? Hoe voel je je nu je minder rookt? Of meer groenten eet tijdens de lunch? Als je weet waarom mensen gezond willen leven en wat dat met hen doet, kan je daar op inspelen.”

“Soms ligt er te veel nadruk op ‘jouw motivatie’, ‘jouw kennis’, ‘jouw vaardigheden’. Daardoor denk je al snel dat gezondheid alleen een kwestie is van ‘jouw succes’ of ‘jouw falen’. Maar dat is niet zo. De sociale determinanten maken duidelijk dat gezondheid ook deels bepaald wordt door waar je huis staat en dat je niet alles zelf in de hand hebt.”

“We moeten blijven werk maken van gezonde omgevingen: op school, op het werk, in de vrije tijd,... Maar we moeten zeker ook pleiten voor het inzetten op meer sociale gelijkheid en het creëren van gelijke kansen en inclusie op vlak van onderwijs, huisvesting en tewerkstelling."