Energieproject dat ook binnenlucht gezonder maakt: Papillon
Werken aan energiebesparing én tegelijk aan een gezond binnenmilieu … Kan dat? Want als je vaak het raam openzet, ontsnapt de warmte. In moderne huizen kunnen energiezuinige verluchtings- en ventilatiesystemen dat verhelpen. Maar in woningen van slechte kwaliteit is het verhaal anders. Net daar wonen dikwijls kwetsbare mensen die met weinig moeten rondkomen. Zij kunnen zich ook geen energiezuinige huishoudtoestellen veroorloven: ze gaan voor goedkopere en/of tweedehandsversies, die opnieuw een impact hebben op hun energiefactuur. Een vicieuze cirkel. Om die te doorbreken, rolden Stefan Goemaere en zijn collega’s van vzw Samenlevingsopbouw West-Vlaanderen een baanbrekend project uit: Papillon. Dit verhaal toont dat een energieproject ook de binnenlucht bij kwetsbare grote gezinnen, zonder tuin, kan verbeteren.
Papillon ‘10 jaar zonder zorgen’
Via het Papillon-project kunnen maatschappelijk kwetsbare gezinnen energiezuinige huishoudtoestellen huren op jaarbasis. Van droogkasten over diepvriezers en wasmachines tot koelkasten en vaatwassers. De ondertitel van het project – ‘10 jaar zonder zorgen’ – spreekt boekdelen: in de huurprijs van de toestellen zitten ook de levering, plaatsing, service, onderhoud en eventuele herstellingen. “Onze huurders kunnen ze zonder zorgen gebruiken.” Het project is een schoolvoorbeeld van circulaire economie: na 10 jaar gaan de toestellen terug naar de leverancier voor hergebruik, recyclage of om als wisselstukken voor nieuwe machines te dienen. Een mooi en compleet project dus. Niet verwonderlijk dus dat dit pilootproject uit de westhoek vandaag wordt uitgerold in gans Vlaanderen.
Een energieproject dat méér doet
Papillon wil de energiekosten van maatschappelijk kwetsbare gezinnen drukken. Door energievretende toestellen uit huis te gooien en te vervangen door energiezuinige. In se werkt Papillon dus puur op energie, maar het timmert tegelijkertijd aan een gezonder binnenmilieu. Stefan: “Vochtproducerende activiteiten zoals schoonmaken, koken, de was drogen … veroorzaken vaak vocht- en schimmelproblemen in slecht verluchte ruimtes. Als je thuis geen terras of tuin hebt en je was dus noodgedwongen binnen droogt, dan zorgt dat voor slechte binnenlucht. Een droogkast biedt dan een oplossing, maar het prijskaartje blijft pittig, zeker voor een energiezuinige. Papillon werkt dat euvel weg.”
Overbezetting: ramp voor binnenklimaat
Veel kwetsbare gezinnen wonen noodgedwongen met veel personen in kleine ruimtes waardoor overbezetting ontstaat. “Als zij geen tuin of terras hebben en dus noodgedwongen hun was binnen drogen zal dat sneller tot vochtproblemen leiden, zeker als de woning bovendien kwalitatief slecht is.” Droogkasten kunnen daar zeker een oplossing bieden. Overbezetting is nog vaak een groot probleem in Vlaanderen, vooral in stedelijke contexten. Papillon kan hierbij helpen. “Een droogkast zal natuurlijk de overbezetting niet wegnemen, maar het kan wel helpen om vocht- en schimmelproblemen die ontstaan door die overbezetting te vermijden. Zeker als de combinatie gemaakt wordt met een vocht- en temperatuurmeter, zoals de woonmeter.”
Stefan: “Ik kom vaak in vochtige huizen waar de was binnen hangt te drogen, zonder dat er verlucht wordt. Bewoners maken dikwijls de reflex niet om het raam open te zetten, of ze wonen aan een drukke straat en laten ramen dicht om geen vervuilende stoffen binnen te halen.” Extra verluchten blijkt moeilijk: “Doordat de woning op zich al vochtig is, merken bewoners niet dat deze nog vochtiger wordt door bijvoorbeeld die was te drogen. Ze staan er niet bij stil. Het is voor hen niet altijd duidelijk dat vochtproblemen die ontstaan in een slechte woning, kunnen verergeren door hun eigen handelingen.”
Woonmeters als eyeopeners en gamechangers
Iedereen die een toestel huurt via Papillon, krijgt een vocht- en temperatuurmeter mee, in dit geval de woonmeter. “Zo zien mensen zwart op wit hoe warm en vochtig hun huis is. Dat kan positieve gevolgen hebben voor de energiefactuur én voor het binnenklimaat: minder vocht en schimmel in huis.” En dat is goed voor de gezondheid. Zeker voor grote gezinnen die wonen op kleine oppervlaktes is het nog belangrijker dat ze weten wanneer ze het raam extra moeten openzetten om te verluchten. Doordat ze met velen op een kleine oppervlakte wonen, lijdt de ruimte méér onder de vochtproducerende activiteiten zoals douchen, schoonmaken, koken, ademen. “Luchtvochtigheid zie je niet met het blote oog, dan is zo’n toestel wel handig. Als bewoners de was drogen in de living, schiet die luchtvochtigheid meteen omhoog. Dan moeten ze de reflex maken om te verluchten, en het raam opengooien.”
Zonder begeleiding werkt het niet
Om de energieproblemen bij kwetsbare gezinnen structureel aan te pakken, is begeleiding nodig. Dat vindt ook Stefan: “Ik vind het belangrijk dat iemand die het gezin begeleidt effectief in de woning komt om dingen vast te stellen. Zo kan die persoon, al dan niet omkaderd door een energiesnoeier, samen met het gezin uitzoeken waarom de energiefactuur zo hoog is, want het kan natuurlijk aan de woning zelf liggen. Als je in de winter in een woning komt en het is er barkoud, dan weet je dat het gezin meer nodig heeft dan energiezuinige toestellen.” Ook voor het gebruik van de woonmeter is begeleiding cruciaal. Stefan: “We moeten de woonmeter niet gewoon afgeven, we moeten tonen hoe die werkt. Anders zien mensen die woonmeter misschien gewoon als een thermometer. Gemeentebesturen kunnen contact opnemen met de Logo’s om hierrond een gepast begeleidingstraject uit te werken.
Stefan Goemaere, energiewerker Samenlevingsopbouw en bezieler van het Papillon-project
Het Papillon-project toont dat gezondheid iets van alle beleidsdomeinen is. Wonen, gezondheid en energie lopen mooi door elkaar. Vandaag wordt Papillon over heel Vlaanderen uitgerold, élke gemeente en elke stad kan ermee aan de slag.
Als gemeente of stad werken rond energiearmoede?
Het Papillon-project is een schoolvoorbeeld van hoe aandacht voor energie gepaard kan gaan met aandacht voor een gezond binnenmilieu.
Via het Papillon-project ga je de strijd aan tegen energiearmoede in je stad of gemeente, én je maakt meteen ook werk van een betere gezondheid van je inwoners. Energiearmoede en vocht- en schimmelproblemen zijn al te vaak met elkaar verbonden. Het is belangrijk dat rond deze thema’s wordt samengewerkt. Zo krijg je Health in All Policies (HiAP) in de praktijk. Dat ligt volledig in de lijn met de aanbevelingen rond de SDG’s. In dit eenvoudige project bijvoorbeeld wordt onder meer gewerkt rond de SDG’s 1 Armoede, 3 Gezondheid, 7 Betaalbare en duurzame energie, 10 Ongelijkheid verminderen en 12 Verantwoorde consumptie en productie.
Heb je zelf een goede praktijk die je met ons wil delen?
We horen het graag! Deze campagne draait rond samenwerken en ervaringen uitwisselen. Daarom doen we een warme oproep om jouw ervaringen met ons te delen. Liet je je inspireren door het praktijkvoorbeeld hierboven? Of hebben jullie een ander initiatief genomen dat we absoluut moeten vermelden? We zijn benieuwd!
Sowieso zijn we op zoek naar nieuwe inspirerende voorbeelden voor volgend jaar. Grijp deze kans om hier jouw succesverhaal neer te zetten en te delen met iedereen. Wie weet bemachtig je zo een van de 10 CO2-meters die we weggeven.