(Ver)Bouwen aan de toekomst: Domus Mundi

Bestuurslid Hilde Maelstaf en voorzitter Alexis Versele van Domus Mundi vertellen ons over het wat en waarom van deze vzw. Zij is sociologe, hij architect. Die functiemix toont en symboliseert de multidisciplinariteit waar Domus Mundi naar streeft en die hun ook karakteriseert. Dankzij hun unieke aanpak besteden ze aandacht aan gezondheid en sociaal welzijn, zonder ooit de bouwtechnische expertise te verliezen. Hier ontdek je het hoe en waarom van hun specifieke manier van (samen)werken.

‘Renovatie op doktersvoorschrift’

In het begin was Domus Mundi een vzw die vooral ecologisch verantwoord wilde (ver)bouwen. Gaandeweg realiseerden ze zich dat er vanuit de sociale sector een grote vraag bestaat naar bouwtechnische expertise. Door hun organische manier van werken, konden ze heel flexibel zijn en inspelen op trends. Daarbij vonden ze o.a. wetenschappelijke onderbouwing in de publicatie met de veelzeggende titel: ‘Renovatie op doktersvoorschrift’ van het kenniscentrum Isos. Het gevolg: het team koos er samen met het bestuur voor om de klemtoon te verleggen van ecologisch verantwoord bouwen naar kwetsbaarheid. Vanaf dan kozen ze expliciet om woningen van slechte kwaliteit waarin maatschappelijk kwetsbare mensen wonen, te verbeteren. Daarbij kwam de aandacht voor gezondheid alsmaar meer op de voorgrond.

Betere woning, betere gezondheid

Maar de gezondheidsimpact van renovaties in kaart brengen is moeilijk. Daarom hanteert Domus Mundi de Vlaamse Wooncode als startpunt. Binnen deze code zijn een aantal absolute minimumnormen vastgesteld waaraan een woning moet voldoen. “Voor ons renovatieproject ‘Dampoort knapt op’ (DKO) had 100% van de woningen vochtproblemen, 70% liep gevaar voor CO-intoxicaties, 60% voor elektrocutie. Door de woningen te renoveren, namen we die risico’s weg”, vertelt Alexis. Ook aan valpreventie besteden de bouwtechnici van Domus Mundi de nodige aandacht.

De verbeteringen op bouwkundig vlak zijn vrij eenvoudig te meten. Maar gezondheid gaat over méér: het gaat ook over levenskwaliteit: de stress van een slechte woning kan de mentale gezondheid ernstig belasten. Het kan ook voor isolement zorgen. Daarom brengt een multidisciplinair team, met onderzoekers van KU Leuven, UGent en AP Hogeschool, de gezondheidsimpact van deze renovaties in kaart.

Van dit lopende langetermijnonderzoek wordt verwacht dat het zal aantonen dat de gezondheidsimpact van deze renovaties enorm is. Alexis: “Door huizen gezonder te maken zullen ook de bewoners gezonder zijn. Dat resulteert in minder ziektekosten voor de maatschappij, minder werkverzuim en een beter welzijn. Deze effecten laten zich voelen vandaag, maar ook morgen: de onderzoeksgroep besteedt in het bijzonder aandacht aan de positieve effecten voor kinderen. Hilde: “Een leefbaar huis helpt kinderen aan een betere start. Ze krijgen meer en betere kansen in de maatschappij.” Met deze langetermijnstudie hopen de onderzoekers nog beter te kunnen aantonen hoe belangrijk renoveren kan zijn. Door de maatschappelijke winst van goed wonen in kaart te brengen hebben ze een cruciale sleutel in handen om overheden over de streep te trekken om te (blijven) investeren in kwalitatieve woningen.

Samenwerking

De Stad Gent legde in een taskforce rond wonen een bijzondere gevoeligheid voor renovatie en kwetsbaarheidsproblematiek aan de dag. Dit resulteerde in een succesvolle samenwerking tussen o.a. Stad Gent, OCMW, Samenlevingsopbouw, SIVI vzw, een vereniging waar armen het woord nemen, en Domus Mundi en leidde tot de opzet van het project ‘Dampoort Knapt Op’. Noodeigenaars kunnen er een beroep kunnen doen op een rollend fonds. In de multidisciplinaire samenwerking werd een brede en stevige basis gevonden.

Alexis legt uit: “De visie van Domus Mundi zet de drie pijlers op scherp: ten eerste bestaat de wil om het woonaanbod van maatschappelijk kwetsbare groepen, zowel huurders als eigenaars, te vergroten. Daarnaast beseft men het grote belang van begeleiding bij wijkrenovaties in stadsvernieuwingsprojecten. Ten derde is er, in de zoektocht naar goede en betaalbare aannemers, de wil om de doelgroep zelf te betrekken. Dat laatste resulteerde bijvoorbeeld in een project waarbij mensen uit maatwerkbedrijven en ex-gedetineerden voorbereid worden om door te stromen naar aannemersbedrijven.”

Momenteel wordt dit succesvolle project met ‘Gent Knapt Op’ over gans Gent uitgerold, en straks zelfs over heel Vlaanderen. De hoop bestaat erin dat de uitrol nog steeds het brede multidisciplinaire karakter zal meedragen, want dat is toch de basis van dit succesverhaal.

Alexis verklaart: “Door deze nauwe samenwerking met het middenveld en de bedrijfswereld ontstaan nieuwe inzichten. Dat is eigenlijk de enige manier om écht stappen vooruit te kunnen zetten. Elke sector deelt dezelfde bekommernis en zoekt samenwerking, terwijl elk zijn eigenheid en expertise blijft behouden.” Voor het zorgaspect werkt Domus Mundi bijvoorbeeld samen met partners als het OCMW of CAW, zelf blijft ze bij haar corebusiness, namelijk het bouwkundige. Alexis: “Door extern andere expertise aan te trekken slagen we erin om grote stappen te zetten en om het netwerk en draagvlak te vergroten. Het is bovendien veel plezanter en boeiender om op deze manier te werken: het is een constant proces van leren van elkaar. We ontwikkelen nieuwe vaardigheden door goed te kijken en te luisteren naar elkaar.” Het is belangrijk dat een lokaal bestuur, dat zelf aan de slag wil gaan, de vele aspecten kan zien en kan meenemen in zijn aanpak. ‘Samenwerken’ en een ‘open houding’ zijn hier dus sleutelwoorden.

Waarom inzetten op renovatie?

Er zijn veel goede redenen voor steden en gemeenten om in te zetten op renovatie. Ze kunnen zelf aan de slag gaan of samenwerken met organisaties als Domus Mundi. Eerst en vooral is er een groot tekort aan kwaliteitsvolle woningen, zowel op de huurmarkt als bij eigenaar-bewoners. Goede, duurzame renovaties kunnen dat probleem deels opvangen. Hilde: “Er is intussen ook wetenschappelijk inzicht dat slecht wonen gevolgen heeft op heel veel vlakken. Niet alleen op gezondheid en energie, maar ook op economisch vlak.” Alexis: “Gezondheid is een maatschappelijke kost. Onze samenleving heeft om diverse redenen baat bij een gezonde bevolking, en vermindering van ongelijkheid, door een goede gezondheid. In ons project ‘Gent knapt op’ hebben we daarom expliciet mensen uit de gezondheidszorg, en mensen met een sociale expertise betrokken. Daarnaast hebben we onderzoekers uit de vakgroep Economie meegenomen om de economische impact van die renovatieprojecten te meten en te monitoren. En zo het economische belang ervan aan te tonen.”