Luchtverontreiniging en publieke ruimte
Onze omgeving heeft een grote invloed op onze gezondheid. Enerzijds kan luchtverontreiniging, zoals door fijn stof, stikstofoxiden en ozon, ernstige gezondheidsproblemen veroorzaken en de levensverwachting verkorten. Anderzijds biedt een goed ingerichte publieke ruimte kansen om onze leefstijl te verbeteren en gezondheidswinst te behalen. Door slimme keuzes in mobiliteit, ruimtelijke planning en vergroening kunnen we samen werken aan een gezonde publieke ruimte.
De rol van de omgeving
Door blootstelling aan fijn stof blijft de gemiddelde inwoner van Vlaanderen 15 maanden minder lang gezond. Ook andere milieufactoren kunnen negatieve gevolgen hebben. De omgeving waarin we leven heeft dus een grote impact op onze gezondheid, maar kan daarnaast ook onze leefstijl en de keuzes die we maken beïnvloeden. We bepalen namelijk ons gedrag niet alleen zelf. Door de omgeving zo in te richten dat de gezondste keuze de gemakkelijkste is, kunnen we het gedrag van mensen beïnvloeden en een gezonde leefstijl bevorderen.
Iedereen wint bij een goede luchtkwaliteit, maar vooral de meest kwetsbare groepen, zoals mensen met chronische luchtweg-, hart- en vaatproblemen, maar ook kinderen, ouderen en mensen met een lage socio-economische status, hebben er baat bij. De Vlaamse Milieumaatschappij vertelt je in een aantal infografieken meer over de aard van de luchtvervuilende polluenten fijn stof, stikstof en ozon, welke sectoren de grootste bijdrage hebben aan de uitstoot, wat de concentraties zijn van die polluenten in de lucht en hoeveel vroegtijdige overlijdens dit tot gevolg heeft.
Fijn stof, stikstofoxides en ozon zijn schadelijk voor onze gezondheid en kunnen leiden tot:
- nadelige effecten op de luchtwegen en longen;
- hart- en vaataandoeningen;
- longkanker: roetdeeltjes in dieseluitlaat worden als kankerverwekkend beschouwd;
- diabetes type 2;
- vroegtijdige sterfte.
Naar een betere luchtkwaliteit in de publieke ruimte
Door de uitstoot van vervuilende stoffen heeft het gemotoriseerd verkeer een directe invloed op de luchtkwaliteit en onze gezondheid. Het terugdringen van het aantal gereden kilometers is dan ook heel belangrijk, zowel voor de gezondheid als voor het verminderen van de files. Ook het soort vervoerswijze dat we gebruiken, bepaalt mee de uitstoot en de gezondheidsimpact.
Ook indirect kunnen we een gezondere omgeving creëren door in te spelen op leefstijl en gedrag. Door de publieke ruimte anders in te richten, kunnen we keuzes beïnvloeden. Zo kunnen we evolueren van een auto-afhankelijke inrichting naar een inrichting die actieve mobiliteit stimuleert. Om deze modal shift te realiseren, hanteren we het STOP-principe. Hierbij geven we voorrang aan Stappers en Trappers, het Openbaar Vervoer en daarna pas aan de Personenwagens. Dit kan bijvoorbeeld door voetgangerszones aan te leggen en meer algemeen door de walkability te verhogen. Maar ook door in te zetten op veilige fietspaden en een duurzaam parkeerbeleid. Dit zorgt voor meerdere win-wins. Het komt zowel de luchtkwaliteit als het geluidslandschap ten goede, en het zorgt voor meer beweging en ontmoeting. Ook meer groen in de directe omgeving draagt bij aan een goede fysieke en mentale gezondheid.
Een andere mogelijkheid om via de publieke ruimte een aangenamere leefomgeving te creëren en gezondheidswinst te realiseren, zijn schoolstraten. Meer kinderen gaan op een actieve manier naar school, wat de luchtkwaliteit verbetert. Je leest er meer over in de Studie impact schoolstraat.
Het gebruik van deelwagens zit de laatste jaren in de lift. Het verminderen van het autobezit zorgt ervoor dat er minder ruimte wordt ingenomen, waardoor er meer plaats is voor ontharding, ontmoeting en groen. Deelwagens dragen ook beperkter bij aan luchtverontreiniging en geluidshinder en leiden tot een afname van het sedentair gedrag. Bovendien verkleinen ze ook de gezondheidsongelijkheid. Je leest er meer over in het Rapport deelwagens: hoe passen deelwagens in een duurzaam mobiliteitsbeleid dat ook gezondheid vooropstelt?
Als je toch een wagen gebruikt, kies dan indien mogelijk voor een elektrisch exemplaar. Die stoot geen uitlaatgassen uit en dat is goed voor je gezondheid, het milieu en het klimaat. Meer info over de invloed van elektrische wagens op je gezondheid vind je in het Rapport elektrische wagens: hoe passen elektrische wagens in een duurzaam mobiliteitsbeleid dat ook gezondheid vooropstelt?
Wat kan Gezond Leven betekenen voor jou?
Wil je als medisch milieukundige, Gezondheidsmaker, mobiliteitsambtenaar of ruimtelijke planner van een lokaal bestuur of studiebureau bijdragen aan het creëren van een gezonde publieke ruimte? Dan kan je gebruikmaken van materiaal dat tot stand kwam dankzij de partnerorganisatie Milieugezondheidszorg in opdracht van het Departement Zorg.
Wil je het STOP-principe in de praktijk brengen en berekenen wat de gezondheidswinst is als mensen wandelen of fietsen in plaats van de auto te nemen? Wil je meer mensen laten kiezen voor duurzame verplaatsingen en ben je benieuwd wat de maatschappelijke winst is van die gedragsverandering? Gebruik dan de Gezondheidscalculator modal shift om dit te berekenen voor verkeersprojecten zoals het invoeren van een fietsstraat of het aanleggen van een fiets- of voetgangerstunnel.
De e-learning Gezonde Publieke Ruimte gaat verder in op ondersteunende beleidsinstrumenten om lokaal aan de slag te gaan en op concrete maatregelen om vanuit verschillende beleidsdomeinen de publieke ruimte gezonder in te richten. Daarnaast leer je de Gezondheidscalculator modal shift en de Walkability-tool te gebruiken.
Meer informatie
Meer informatie over de gezondheidseffecten van luchtverontreiniging in relatie tot de publieke ruimte, en rapporten en beleidsinitiatieven gerelateerd aan luchtkwaliteit, vind je in de rubriek Luchtkwaliteit bij het departement Zorg.