Hoe de publieke ruimte onze gezondheid bevordert
De keuze voor een gezonde levensstijl hangt niet alleen af van goede kennis, vaardigheden, eigen keuzes en motivatie, maar ook van de omgeving of context. Bijvoorbeeld, als er rookvrije parken, veilige fietspaden en verkooppunten met gezonde voeding zijn, is het makkelijker om gezond te leven. De publieke ruimte als context biedt tal van opportuniteiten om gezondheid te bevorderen.
Hoe kan Gezond Leven je helpen?
Zelf aan de slag? Gezond Leven biedt wetenschappelijk onderbouwde informatie en vormingen aan over de link tussen verschillende gezondheidsthema’s en ingrepen in de publieke ruimte.
Daarnaast reiken we verschillende tools aan om aspecten die bijdragen aan een gezonde publieke ruimte te analyseren en om op een participatieve manier oplossingen te identificeren en te installeren in de publieke ruimte. Daarnaast inspireren we je graag met goede praktijkvoorbeelden.
Gezonde Publieke Ruimte tools
Vormingen
E-learning: Gezonde Publieke Ruimte – Gezondheidscalculator modal shift – Walkabilityscore-tool
Voor wie? Ruimtelijke en mobiliteitsactoren, lokale besturen, medisch milieukundigen, adviesraden. Deze e-learning is bedoeld voor iedereen die lokaal een gezonde publieke ruimte wil realiseren. Je leert welke tools je hierbij kunnen helpen.
Vorming: De voedselomgeving in de publieke ruimte
Voor wie? Lokale besturen. We duiden een aantal definities en begrippen over de voedselomgeving en walkability en we gaan in op welke verschillende aspecten uit de context ons eet- en beweeggedrag mee sturen.
Workshop: Hap & Stap
Voor wie? Lokale besturen. Tijdens een wandeling van ongeveer een uur hebben we oog voor aspecten die al dan niet bijdragen aan de walkabilityscore van de buurt en hoe ons eetgedrag wordt beïnvloed. Op het einde van de workshop vergelijken we de analyse op het terrein.
Wat is een gezonde publieke ruimte?
Het Gedragswiel van Gezond Leven benadrukt het belang van de context of een gezonde omgeving als een van de factoren die gezond gedrag stimuleert. Gedrag wordt beïnvloed door meerdere factoren, waaronder de fysieke, economische, culturele en sociale omgeving waar mensen zich vaak bevinden.
De publieke ruimte omvat alle openbare plaatsen waar mensen samenkomen, zoals parken, pleinen, straten en speeltuinen. Deze ruimtes zijn van groot belang voor sociale interactie, recreatie, en mobiliteit. Gezonde publieke ruimtes creëren is cruciaal in de hedendaagse ruimtelijke planning en voor de volksgezondheid. De term verwijst naar openbare ruimtes die zodanig zijn ontworpen en beheerd dat ze de gezondheid en het welzijn van de bevolking bevorderen en beschermen. Gezonde publieke ruimtes bieden veilige en toegankelijke plekken die fysieke activiteit en gezonde eetkeuzes stimuleren, die ervoor zorgen dat mensen niet worden blootgesteld aan passief roken, die stress verminderen en sociale interacties bevorderen. Gezonde publieke ruimtes dragen bij aan een milieuvriendelijke en klimaatbestendige ruimtelijke structuur die de autoafhankelijkheid beperkt, met positieve effecten op de lucht- en geluidskwaliteit, en hitte-effecten vermindert door groen-blauwe dooradering en ontharding.
Om een gezonde leefstijl te bevorderen en onze gezondheid te beschermen, zet Gezond Leven in op een mix van strategieën volgens de kadermethodiek Gezonde Gemeente. Een belangrijke strategie daarin zijn omgevingsinterventies gericht op het aanpassen van de omgeving om gezond gedrag te bevorderen en ongezond gedrag te ontmoedigen, maar even goed interventies die directe, negatieve, invloeden op onze gezondheid beperken. Door omgevingsinterventies kunnen mensen gemakkelijker gezonde keuzes maken. In de publieke ruimte kan dit variëren van het verbeteren van de infrastructuur voor actieve mobiliteit en het installeren van een toegankelijk en bereikbaar gezond voedingsaanbod, tot het implementeren van rookvrije zones.
Waarom werken aan een gezonde publieke ruimte?
Volgens de Wereldgezondheidsorganisatie (WHO) is een ongezonde omgeving wereldwijd verantwoordelijk voor ongeveer 24% van de totale ziektelast. Onderzoek heeft aangetoond dat de fysieke en sociale kenmerken van publieke ruimtes een (in)directe invloed kunnen hebben op de gezondheid van inwoners. Door de publieke ruimte gezonder in te richten, kunnen we het mentaal welzijn verbeteren en het risico op chronische ziekten zoals obesitas, diabetes type 2 en hart- en vaatziekten aanzienlijk verminderen. Mensen in een maatschappelijk kwetsbare situatie (lagere socio-economische status, migratieachtergrond, lager inkomen), kinderen, jongeren en ouderen zijn bovendien meer onderhevig aan negatieve invloeden uit de omgeving. Door een gezonde publieke ruimte te creëren die toegankelijk is voor iedereen, kunnen we bijdragen aan het verkleinen van de gezondheidskloof.
Investeren in een gezonde publieke ruimte heeft talloze voordelen. Het bevordert fysieke activiteit, stimuleert gezonde eetkeuzes, vermindert stress en bevordert sociale cohesie. Groen kan zorgen voor meer schaduw om de hitte te temperen, en ook bijdragen aan een beter mentaal welbevinden.
De publieke ruimte staat in relatie met verschillende elementen van onze gezondheid. De verschillende gezondheidsthema’s zijn vaak gelinkt aan elkaar. Werk je bijvoorbeeld aan luchtkwaliteit door verkeer? Dan kan dit ook een effect hebben op geluidshinder en fysieke activiteit. Werk je aan beschikbaarheid van gezonde voeding via volkstuinen? Dan kan dit mogelijks ook een invloed hebben op hoeveel mensen bewegen en op het mentaal welbevinden van de mensen die komen tuinieren.
Het concept ’Health in All Policies’ (HiAP) benadrukt het belang van gezondheid in alle beleidsdomeinen, inclusief ruimtelijke planning en ontwikkeling van publieke ruimte. HiAP stelt dat beslissingen over infrastructuur, transport, en milieubeheer een directe impact hebben op de volksgezondheid. Door gezondheidsdoelen te integreren in beleidsvorming, kunnen publieke ruimtes worden geoptimaliseerd om bij te dragen aan een gezondere samenleving.
Inspirerende voorbeelden
De maatregelenfiches kunnen je inspireren om in te zetten op een gezonde publieke ruimte. Voor elk van de maatregelen vulden we in welke invloed deze maatregel mogelijk heeft op verschillende gezondheidsthema’s.
Onze partners
Wil je de publieke ruimte gezond vormgeven? Dan doe je dat best samen met verschillende lokale organisaties en diensten. Wij werken ook samen met partners die ook jou kunnen ondersteunen.
De Gezondheidsmakers en de medisch milieukundigen kunnen lokale besturen helpen met de creatie van een gezonde publieke ruimte.
Departement Zorg biedt verschillende instrumenten aan om de publieke ruimte te evalueren en bij te sturen met betrekking tot gezondheid.
VITO werkte in opdracht van en in samenwerking met Gezond Leven vzw de walkabilityscore-score tool uit.
Infopunt publieke ruimte brengt verschillende stakeholders rond publieke ruimte samen, organiseert vormingen, inspireert onder andere met voorbeelden en brengt deze toegankelijk in beeld. In hun tienpuntenplan is ook de link met gezondheid duidelijk gemaakt.
Sciensano biedt data en informatie aan over voedselomgevingen in Vlaanderen vanuit verschillende projecten, waaronder het project FOODENVL - Naar gezonde en duurzame voedselomgevingen om voedingsgewoontes en -status te verbeteren in Vlaanderen.
Aterlier Romain bracht voedselomgevingen in kaart en in beeld via o.a. terreinonderzoek in het Hap & Stap-project en in het project Voedselomgevingen in kaart en beeld gebracht voor Sint-Truiden en Gent.
Departement Omgeving is verantwoordelijk voor milieu, natuur, ruimtelijke ordening en stedenbouw in Vlaanderen. Op de website vind je informatie over regelgeving, vergunningen, erkenningen, subsidies, onderzoek, openbare onderzoeken en nieuws. Het Departement Omgeving financierde o.a. het project Voedselomgevingen in kaart en beeld gebracht voor Sint-Truiden en Gent.
Steunpunt Wonen bood voor het project Hap & Stap informatie en data aan over kwetsbare buurten op basis van de studie Buurten met een concentratie van kwetsbare huishoudens en kwetsbare woonsituaties anno 2021.
Het Vlaams Instituut voor Technologisch Onderzoek (VITO), het Provinciaal Instituut voor Hygiëne (PIH) en het Vlaams Instituut Gezond Leven, partners in de partnerorganisatie milieugezondheidszorg van het Departement Zorg, werkten de gezondheidscalculator modal shift uit en realiseerden de rapporten Elektrische wagens, Deelwagens, Studie impact schoolstraat en Onderzoeksvragen Geluid.