"Gezond, gemakkelijk en goedkoop: zo horen voeding en beweging te zijn”

Drie cirkels die in het midden samenkomen, dat is voor Cas hét symbool van wat voeding en beweging horen te zijn: gezond, betaalbaar en haalbaar. ”Helaas is het hart van de cirkels zoals je ziet net erg groot”, zegt Cas, ervaringsdeskundige in armoede en uitsluiting en vrijwilliger bij verschillende sociale organisaties in Arendonk. “De meeste dingen zijn ofwel gezond, ofwel betaalbaar ofwel haalbaar. Misschien vind je wel iets wat twee cirkels combineert, maar alle drie? Dat gebeurt zelden. Het is een afweging die ik al vaak moest maken: wat laat ik vallen? Een sandwich? Da’s goedkoop en gemakkelijk, want die kan je lang bewaren. Maar gezond is het niet.”

“Of neem de pluktuin, waar ik lid van was. Dat was redelijk betaalbaar. Het was zeker gezond: ik was bezig met bewegen én had verse groenten. Die plukboerderijen zijn echt een goed initiatief, ideaal voor mensen die geen tuin hebben en toch graag tuinieren. Maar voor mij was het niet haalbaar. Ik heb slechte enkels. Het was fysiek te zwaar. Bovendien is het in zo’n pluktuin niet altijd makkelijk om contact te leggen met anderen. Er komen twee werelden samen, de ‘biowereld’ en de ‘armoedewereld’. En die botsen soms.”

Geen geld voor comfort

Cas had het vroeger financieel slechter dan vandaag. “Ik had geen vast inkomen of dak boven mijn hoofd” klinkt het. “Toen had ik de luxe niet om voor gezond of gemakkelijk te kiezen: ik had geen geld. Ik moest soms zelfs beroep doen op de voedselbank. Dat is sowieso goedkoop en als ik geluk had, was het ook redelijk gezond. Maar gemakkelijk? Ik dacht het niet. Je hebt geen keuzevrijheid, er is de schaamte, je leeft van de gunsten van anderen...”

“In die periode had ik ook geen vervoersmiddel. Het is goedkoop om alles te voet te doen en ondertussen beweeg je. Klinkt gezond, maar wat voor de ene gezond is, is dat niet per se voor de andere. In mijn situatie - met mijn zwakke enkels - had ik na zo’n zware inspanningen wel twee dagen pijn. Comfortabel was dat niet, maar ik had niet de mogelijkheid om voor mijn comfort te kiezen.”

Hoger budget, meer eigen keuzes

Gelukkig is de situatie van Cas al even verbeterd. "Ik heb een hoger budget en mijn woonsituatie is stabiel, want ik heb nu een sociale woning”, zegt de ervaringsdeskundige. “Natuurlijk is het geen luxeleven. Ik moet nog altijd afwegingen maken, ook omwille van mijn gezondheid. Maar nu heb ik wel de vrijheid om mijn eigen keuzes te maken. Ik kan voor iets makkelijk kiezen als ik dat wil. Als alleenstaande ouder, zonder auto, is het bijvoorbeeld moeilijk om boodschappen voor een hele week te doen. Dan is het soms eenvoudiger om mijn dochter een smoske te kopen in plaats van zelf een gezonde brooddoos klaar te maken. Dat bespaart tijd. En nee, heel gezond is dat niet, maar er liggen wel nog groenten op. Het is beter dan de fastfood die je vindt op weg naar school.”

“Daarnaast kan ik nu ook voor de gezonde optie kiezen. Omdat ik nu een sociale woning heb, kan ik meer zelf koken. Maar meer keuzes betekent ook meer doen: meer koken, meer verplaatsen. En omdat ik nog steeds een beperkt budget heb en geen vervoer, moet ik dus ook meer wandelen of meer kilometers fietsen, meer verschillende winkels combineren, meer tellen... Het zijn de verplaatsingen die het moeilijk maken om boodschappen te doen als je geen auto hebt.

Tweedehands is goedkoop

Maar meestal is er voor alles wel een oplossing. In het geval van Cas is dat de elektrische fiets. “Vroeger leende ik die van de buren. Omdat dat goed voelde, ben ik zelf beginnen sparen en zoeken. Ik had geluk: ik vond er tweedehands een voor vijfhonderd euro. Ik beweeg, maar op een manier die comfortabel is voor mij. Recent is mijn fysieke beperking erkend door de overheid. In de toekomst kan ik nu hopelijk rekenen op een financiële tegemoetkoming om dergelijke aankopen te doen. Dat is handig, want tweedehands is goedkoop. Maar een garantie heb je natuurlijk niet. Ik hoop wel dat ik ooit genoeg kan sparen om ook in een auto en een rijbewijs te investeren.”

Het belang van een sociaal netwerk

Voor mensen in een maatschappelijk kwetsbare situatie kunnen ook sociale organisaties een grote hulp zijn om het haalbaar, betaalbaar en gezond te houden. Zo gaat Cas vaak eten bij Tel-Oor, een sociaal restaurant in Arendonck. “Zo’n initiatief is voor mij dus iets uit het centrum van die figuur”, aldus Cas. “Ze koken vers voor jou, ze proberen het zo gezond mogelijk te maken en het is betaalbaar.”

“Ik heb dankzij de sociale organisaties in mijn buurt ook een sterk netwerk opgebouwd. Een netwerk rondom je, dat is zo waardevol. Het maakt de dingen ook gemakkelijker. Koop ik bijvoorbeeld een ‘Too Good To Go’-pakket dat toch niet helemaal naar mijn zin is? Dan ruil ik met anderen. Die sociale organisaties helpen me dus echt. Maar het is niet voor iedereen even gemakkelijk om erbinnen te stappen of de weg er naartoe te vinden. Er is een zeker stigma. Je hebt iemand nodig die je de drempel over helpt.”

Sleutelfiguren zijn een cadeau

Sleutelfiguren zijn altijd interessant: mensen die effectief dicht bij de buurt staan: wijkwerkers, opbouwwerkers, brugfiguren... “Als die er zijn, is dat echt een cadeau!”, vindt Cas. “Dan voel je je gewoon meer aangesproken en meer welkom. Jammer genoeg hebben sociale organisaties niet altijd de middelen om zo’n mensen aan te stellen. Ik help ook vaak een handje. Ik nodig altijd iemand uit om mee te gaan. Maar vaak willen ze de eerste keer niet: “Neenee, dat is niet voor mij.” Maar dan breng ik hen eens een overschotje, ofzo. Dat verlaagt de drempel. Ik heb zelf veel hulp gekregen dus ik draag graag mijn steentje bij. Eigenlijk zou er in elk dorp, hoe groot of hoe klein ook, zo’n laagdrempelige organisatie moeten zijn. En lokale besturen zouden sociale organisaties moeten ondersteunen: door een locatie te voorzien, door financiële hulp te bieden zodat er voldoende personeel is en om een kwalitatieve werking te garanderen. Ook op vlak van beweging kan een lokaal bestuur een verschil maken. Zo heeft de gemeente waar ik woon fitnessapparatuur in het park geplaatst, in combinatie met een laagdrempelige beweegroute.”

Zoek samen naar oplossingen

Omgekeerd kunnen armoede-organisaties ook iets betekenen voor de lokale besturen. Door de vele contacten die ze hebben, kunnen ze een belangrijke signaalfunctie opnemen binnen een stad of gemeente. “Want het is belangrijk om te praten met en te luisteren naar de mensen die je wilt ondersteunen”, zegt Cas.

“Ik kreeg vroeger zo vaak iets dat ik niet nodig had. Dan denk ik: nee. Vraag waar mensen behoefte aan hebben. Laat hen kiezen. Zoek mee naar oplossingen met ons. Geef niet zomaar klakkeloos het advies om 10.000 stappen per dag te zetten, maar denk samen met mij na over wat mogelijk is met mijn fysieke beperking. Het is prima om voedselverspilling tegen te gaan door voedseloverschotten weg te geven, bijvoorbeeld via een sociale voedselvoorziening. Maar laat de mensen zelf kiezen wat ze willen. Anders belandt het uiteindelijk misschien toch nog in de vuilbak.”

Minder administratie

In een ideale wereld heeft niemand een voedselvoorziening nodig. Hier speelt de overheid ook een rol: inkomens moeten hoog genoeg zijn. “Veel mensen weten niet welke rechten ze allemaal hebben”, zegt Cas. “Automatische rechtentoekenning kan ervoor zorgen dat ze meer financiële ademruimte hebben en zich minder met administratieve zakenmoeten bezighouden. Hierdoor hebben ze meer ruimte in hun hoofd om voor het gezonde te kiezen, als ze dat willen.”

Liefde voor de planeet

“Er blijven zeker nog wat drempels over voor mij”, aldus Cas nog. “Ik zou bijvoorbeeld graag wat meer voor de planeet doen. Maar dat is niet altijd gemakkelijk. Je moet vaak in eerste instantie voor jezelf zorgen. Pas op, ik ben al vegetarisch. Dat lukt redelijk goed. Maar ik zou nog meer willen doen. Er mee voor zorgen dat er minder voedseloverschotten zijn. Maar ik weet niet altijd goed waar ik zulke overschoten kan kopen. En hoe dat gemakkelijk en betaalbaar kan. Zou een overheid daar ook niets voor kunnen doen? Bijvoorbeeld door bedrijven te stimuleren om hun voedseloverschotten op een sociale manier te verwerken, zodat we ze makkelijker kunnen consumeren. Ik ben geen expert: maar belastingverlagingen of premies lijken mij een goed idee om dat te realiseren.”