Roken | 1ste graad SO
Verslavende middelen
Roken
Secundair onderwijs
Eerste graad
Eindtermen
Competenties op het vlak van lichamelijk, geestelijk en emotioneel bewustzijn/gezondheid // Bouwsteen: Een gezonde levensstijl opbouwen, onderhouden en versterken.
ET 1.6 De leerlingen onderscheiden effecten van mogelijke verslavende middelen en handelingen op zichzelf en hun directe omgeving.
ET 1.7 De leerlingen verklaren mentale en lichamelijke ontwikkelingen binnen de puberteit.
Waar streef je naar bij je leerlingen?
Versterken van de kennis en vaardigheden die leerlingen nodig hebben om gezonde keuzes te maken en niet te roken (zowel sigaretten, e-sigaretten, shisha of waterpijp).
Do’s & don’ts voor jouw klas
SPECIFIEKE AANBEVELINGEN VOOR TABAKSPREVENTIE
Do's
Don'ts
- Versterk de sociale norm: het merendeel van de leerlingen is ‘tegen roken’ en rookt niet. Bevestig die sociale norm en de negatieve houding tegenover roken. Corrigeer mispercepties (over het % rokers).
- Focus op de kortetermijngevolgen van roken (zoals de kostprijs, uiterlijk, stoffen in sigaretten, verslaving, …) in plaats van langetermijngevolgen (zoals kankers). Dit sluit meer aan bij de leefwereld van de leerlingen.
- Benadruk de rol die de tabaksindustrie speelt om jongeren te doen roken, vapen of shisha te gebruiken. Deze insteek wekt heel wat verontwaardiging op en versterkt de negatieve attitude tegenover roken. Vanuit deze verontwaardiging kan je leerlingen aanmoedigen om een standpunt in te nemen, een stem uit te brengen en tot actie over te gaan, samen met de klas.
- En... hanteer de principes van algemene verslavingspreventie voor leerlingen van de 1ste graad SO (zie onderstaande tabel).
- Zwijg niet in alle talen over roken, vapen of shisha uit angst dat de leerlingen geïnteresseerd geraken. Roken wordt meer deel van hun leefwereld en ze stellen zich heel wat vragen, waardoor een open klasgesprek net heel belangrijk is.
- Laat jongeren niet zelf ervaren hoe slecht/vies roken is. Daag hen bijvoorbeeld niet uit het eens te proberen. Ze onthouden de negatieve gevolgen niet en het verlaagt de risicoperceptie.
- Stigmatiseer de rokers niet: rokers zijn het slachtoffer van hun rookverslaving en kunnen vaak moeilijk stoppen. Beschuldig hen niet en heb begrip voor hun moeilijke strijd met hun verslaving.
- En... hanteer de principes van algemene verslavingspreventie voor leerlingen van de 1ste graad SO (zie onderstaande tabel).
ALGEMENE AANBEVELINGEN VOOR VERSLAVINGSPREVENTIE
Do's
Don'ts
- Gebruik interactieve werkvormen. Laat jongeren aan het woord. Beperk je niet tot één vak of één leerjaar, maar breng het onderwerp aan bod in verschillende vakken en jaren.
- Enkel werken rond kennis is onvoldoende. Zet in op het versterken van algemene sociale vaardigheden, zoals zelfcontrole en probleemoplossende vaardigheden.
- Geef aandacht aan gezonde alternatieven (bijvoorbeeld sport).
- Wees alert voor signalen van (problematisch) gebruik van jongeren (en hun ouders).
- Betrek ouders, bijvoorbeeld door huiswerkopdrachten, ouderavonden, ...
- Kies voor een niet-betuttelende & niet-autoritaire aanpak. Jongeren zullen de ‘leerstof’ gemakkelijker verwerken en hiervoor meer moeite voor willen doen. Humor werkt!
En buiten je les of educatieve activiteit: werk aan het drug- en gezondheidsbeleid op school!
- Heb het niet over cannabis en andere illegale drugs. Drugs bevinden zich meestal nog niet in de leefwereld van de jongeren. De kans dat jongeren vóór ze 14 worden in de verleiding komen om illegale drugs te gebruiken is erg klein. Bovendien is er het risico op een contraproductief effect: het uitlokken van nieuwsgierigheid.
- Leer hen niet om ‘neen’ te zeggen tegen groepsdruk: weerbaar maken tegen de invloed van vrienden werkt niet. En kan zelfs averechts werken. In deze levensfase willen jongeren niks liever dan ‘erbij horen’. Het helpt niet om jongeren te vertellen dat ze minder moeten conformeren, als dat het enige is wat ze willen.
- Gebruik liever geen getuigenissen (zoals kankerpatiënten of ex-verslaafden). Zeker niet zonder een goede nabespreking. Vaak staan getuigenissen te ver van de leefwereld van de leerlingen (qua leeftijd, achtergrond, …). Daardoor betrekken de leerlingen de boodschap niet op zichzelf. (“Dat gaat mij nooit overkomen”).
- Probeer niet te choqueren met angstaanjagende beelden of taal (zoals foto’s van ongevallen na het drinken van alcohol, choquerende film, politie in de klas, …). Als je je leerlingen schrik aanjaagt, zal dit herinnerd worden, maar niet het gewenste effect hebben.
- Focus niet (enkel) op peereducatie. Bij peereducatie geven jongeren voorlichting over middelen aan hun leeftijdsgenoten. Het is beter dat de les (ook) door een volwassen leerkracht of gezondheidsprofessional gegeven wordt, aangezien jongeren van deze leeftijd minder geloofwaardig zijn dan volwassenen.
Een woordje uitleg bij de do’s & don’ts
Het is belangrijk om in deze ontwikkelingsfase van de jongeren preventief te werken rond roken. Roken, vapen of shisha/waterpijp begint steeds meer deel uit te maken van hun leefwereld, en de jongeren komen vaker dan voorheen voor de keuze te staan: zal ik meedoen, of niet?
De invloed van vrienden speelt hierbij een belangrijke rol: vriendschappen worden steeds hechter en beïnvloeden vaak of jongeren al dan niet starten met roken. Je kan hierop inspelen door de sociale normen en negatieve houdingen te versterken (bijvoorbeeld: “Wij zijn tegen roken!”). Wat niet helpt, is de jongeren tegen elkaar uitspelen. Probeer hen dus niet te ‘leren neen zeggen tegen vrienden’, dit druist te hard in tegen wat ze zelf belangrijk vinden. In deze levensfase willen ze namelijk niks liever dan erbij horen en conformeren.
Lees meer in de pdf van de leerlijn ‘verslavingspreventie in het onderwijs’.
Materialen en methodieken
Voor leerlingen:
- ‘Bullshit Free Generation’-databank vol kant-en-klaar lesmateriaal, video’s, spelletjes, achtergrondinfo, ... - roken.
- Unplugged - algemeen sociale vaardigheden en middelengebruik.
- Tabel - Interessante leerinhouden over roken
Voor de ouders:
- Als Kleine Kinderen Groot Worden - infosessie en brochure over alcohol, roken, drugs.
- Binnen roken is nooit oké - campagnemateriaal- en video’s over roken.
- Generatie Rookvrij: Zien roken, doet roken - campagnemateriaal- en video’s over roken.
- Help! mijn kind rookt. Tips voor ouders. (www.gezondleven.be)- roken.