Roken | 3de graad SO
Verslavende middelen
Roken
Secundair onderwijs
Derde graad
Eindtermen
Context 1: lichamelijke gezondheid en veiligheid
VOET C1-8 Leerlingen schatten de risico’s en gevolgen in bij het gebruik van genotsmiddelen en medicijnen en reageren assertief in aanbodsituaties
VOET C1-10 Leerlingen participeren in het gezondheids- en veiligheidsbeleid op school
Waar streef je naar bij je leerlingen?
Versterken van de kennis en vaardigheden die leerlingen nodig hebben om gezonde keuzes te maken en niet te roken (zowel sigaretten, e-sigaretten, shisha of waterpijp).
Do’s & don’ts voor jouw klas
SPECIFIEKE AANBEVELINGEN VOOR TABAKSPREVENTIE
Do's
Don'ts
- Geef inzicht in (disfunctionele) gedachtepatronen en de invloed ervan op gebruik (gebaseerd op cognitieve gedragstherapie).’Roken helpt om te ontspannen’ is een voorbeeld van zo’n gedachtenpatroon.
Doe dit op basis van de 5G’s:- Gebeurtenis (Wat is er gebeurd? In welke situatie kwam je?)
- Gedachten (Wat waren helpende en/of niet-helpende gedachten?)
- Gevoel (Wat voelde je?)
- Gedrag (Wat deed je precies?)
- Gevolg (Wat was het resultaat van de reactie op gebeurtenis?)
- Geef voorlichting over hoe roken, vapen of shisha gebruiken kan interfereren met persoonlijke doelen van jongeren. Bijvoorbeeld: roken heeft een invloed op de sportprestaties, later niet willen roken als ouder, vrij zijn, er sexy uitzien, ...
- Werken rond de sociale norm en de misperceptie over het aandeel jongeren dat ooit rookte, vapete of shisha gebruikte. Dat aandeel ligt vaak veel lager dan gedacht wordt. En die overschatting zet aan tot meer experimenteren.
- Focus op de kortetermijngevolgen van roken (zoals de kostprijs, uiterlijk, stoffen in sigaretten, verslaving, …) in plaats van langetermijngevolgen (zoals kankers). Dit sluit meer aan bij de leefwereld van de leerlingen.
- Benadruk de rol die de tabaksindustrie speelt om jongeren te doen roken, vapen of shisha te gebruiken. Deze insteek wekt heel wat verontwaardiging op en versterkt de negatieve attitude tegenover roken. Vanuit deze verontwaardiging kan je leerlingen aanmoedigen om een standpunt in te nemen, een stem uit te brengen en tot actie over te gaan, samen met de klas.
- Leer jongeren afhankelijkheids-kenmerken van een rookverslaving herkennen, zowel bij zichzelf als anderen.
- En... hanteer de principes van algemene verslavingspreventie voor leerlingen van de 3ste graad SO (zie onderstaande tabel).
- Zwijg niet in alle talen over roken, vapen of shisha uit angst dat de leerlingen geïnteresseerd geraken. Roken wordt meer deel van hun leefwereld en ze stellen zich heel wat vragen, waardoor een open klasgesprek net heel belangrijk is.
- Laat jongeren niet zelf ervaren hoe slecht of vies roken is. Daag hen bijvoorbeeld niet uit om het eens te proberen. Ze onthouden de negatieve gevolgen niet en het verlaagt de risicoperceptie.
- Stigmatiseer de rokers niet. Rokers zijn het slachtoffer van hun rookverslaving en kunnen vaak moeilijk stoppen. Beschuldig hen niet en heb begrip voor hun moeilijke strijd met verslaving.
- En... hanteer de principes van algemene verslavingspreventie voor leerlingen van de 3ste graad SO (zie onderstaande tabel).
ALGEMENE AANBEVELINGEN VOOR VERSLAVINGSPREVENTIE
Do's
Don'ts
- Gebruik interactieve werkvormen. Laat jongeren aan het woord. Beperk je niet tot één vak of één leerjaar, maar breng het onderwerp aan bod in verschillende vakken en jaren.
- Focus niet enkel op de overdracht van kennis. Besteed vooral aandacht aan het ontwikkelen van positieve copingvaardigheden, zoals het omgaan met moeilijke gevoelens, ervaringen en omgaan met stress, en aan algemene sociale vaardigheden, zoals zelfcontrole, beslissings- en probleemoplossende vaardigheden.
- Werk rond sociale invloeden: laat jongeren kritisch nadenken over wat hen aanzet tot middelengebruik. De invloed van vrienden, familie, media, … kan hierbij aan bod komen.
- Wees alert voor signalen van (problematisch) gebruik van jongeren.
- Hanteer een niet-betuttelende & niet-autoritaire aanpak. Jongeren zullen de ‘leerstof’ gemakkelijker verwerken en hiervoor meer moeite willen doen. Humor werkt!
- Gebruik peereducatie, enkel als de leerlingen hiervoor voldoende ‘getraind’ zijn. Bij peereducatie geven jongeren voorlichting over middelen aan hun leeftijdsgenoten. Zorg steeds dat ook een stuk wordt gegeven door een volwassen leerkracht of gezondheidsprofessional, zodat de geloofwaardigheid behouden blijft.
En buiten je les of educatieve activiteit: werk aan het drug- en gezondheidsbeleid op school!
- Heb het niet over cannabis en andere illegale drugs als dit niet tot de leefwereld van de jongeren behoort. Er bestaat anders een risico op een contraproductief effect: het uitlokken van nieuwsgierigheid.
- Gebruik liever geen getuigenissen (bijvoorbeeld van kankerpatiënten of ex-verslaafden). Zeker niet zonder een goede nabespreking. Vaak staan getuigenissen te ver van de leefwereld van de leerlingen (qua leeftijd, achtergrond, …). Daardoor betrekken de leerlingen de boodschap niet op zichzelf. (“Dat gaat mij nooit overkomen”).
- Probeer niet te choqueren met angstaanjagende beelden of taal (bijvoorbeeld foto’s van ongevallen na het drinken van alcohol, choquerende film, politie in de klas, …). Als je je leerlingen schrik aanjaagt, zal dit herinnerd worden, maar niet het gewenste effect hebben.
Een woordje uitleg bij de do’s & don’ts
In de derde graad kunnen leerlingen, zelfs in één klasgroep, heel divers zijn wat betreft roken. De ene leerling heeft nog nooit gerookt, terwijl de andere leerling altijd eentje opsteekt op feestjes. Heb daarom zowel aandacht voor preventie als rookstop. Let ook op, soms is het aantal rokers in een klas groter dan het aantal niet-rokers.
In tegenstelling tot leerlingen uit de 2de graad, zijn 17-18-jarigen een dankbaardere groep om rond verslavende middelen te werken in de les. Dat komt omdat ze meer belang hechten aan een persoonlijke identiteit, ze zijn minder gevoelig voor groepsdruk en denken toekomstgerichter na: “je eigen ding doen” is het nieuwe na te streven doel. Dat maakt het makkelijk om ‘roken’ aan bod te brengen in de klas en om hierover te reflecteren. Ook sociale invloeden en (voor sommige thema’s) sociale normen zijn - in tegenstelling tot de 2de graad - klassikaal bespreekbaar.
Lees meer in de pdf van de leerlijn ‘verslavingspreventie in het onderwijs’.
Materialen en methodieken
Voor de leerlingen:
- ‘Bullshit Free Generation’-databank vol kant-en-klaar lesmateriaal, video’s, spelletjes, achtergrondinfo, ... - roken.
- Unplugged - sociale vaardigheden en middelengebruik.
- Tabel - Interessante leerinhouden over roken
Voor de ouders:
- Als Kleine Kinderen Groot Worden - brochure over alcohol, roken, drugs.
- Binnen roken is nooit oké - campagnemateriaal- en video’s over roken.
- Generatie Rookvrij: Zien roken, doet roken - campagnemateriaal- en video’s over roken.
- Help! mijn kind rookt. Tips voor ouders. (www.gezondleven.be) - roken.