Gezonde dranken en tussendoortjes op school: hoever staan we?

Het waren toenmalig Vlaams minister van Onderwijs, toenmalig Vlaams minister van Volksgezondheid, de verschillende onderwijskoepels, verschillende partners uit de voedingsindustrie, de koepel van automaatleveranciers, vertegenwoordigers voor (drink)water, cateraars, het Vlaams Instituut Gezond Leven vzw en verschillende onderwijspartners die de engagementsverklaring ondertekenden. De doelstelling was dat scholen tegen 2021 geen dranken en tussendoortjes meer zouden aanbieden uit de uitdoofcategorie van de aanbevelingen rond dranken en tussendoortjes (bijvoorbeeld gesuikerde frisdranken voor het secundair onderwijs, fruitsap voor het basisonderwijs, koeken met chocolade voor basis- en secundair onderwijs).

De monitoring van het Vlaams Instituut Gezond Leven toont nu aan dat de scholen een mooie vooruitgang hebben geboekt. Dit zijn de opvallendste resultaten:

- Minder fruitsap, gezoete melkdranken en calciumverrijkte sojadranken in de basisscholen

Voor het aanbod van dranken uit de uitdoofcategorie in basisscholen, zien we net zoals voorgaande jaren een sterke verbetering. 85% van de basisscholen biedt nooit fruitsap aan (tegenover 67% in 2018 en 48% in 2015). Verder biedt 91% van de basisscholen nooit gezoete melkdranken en calciumverrijkte sojadranken (zoals chocomelk) aan (tegenover 85% in 2018 en 53% in 2015). Net zoals in 2018 zijn in zo goed als geen enkele school (99%) groentesap, gearomatiseerd water en dranken op basis van granen, noten en zaden verkrijgbaar. 

- Minder gesuikerde dranken in secundaire scholen

Ook de secundaire scholen zijn goed bezig. Zo kiezen steeds meer scholen ervoor om gesuikerde frisdranken (88% tegenover 71% in 2018 en 31% in 2015), isotone sportdranken (97% tegenover 84% in 2018 en 67% in 2015), gesuikerde fruitdranken en -nectars (95% tegenover 87% in 2018) uit hun aanbod te schrappen. Van alle dranken in het uitdoofbeleid, is er voor gesuikerde frisdranken nog het meest ruimte voor verbetering.

- Ongezonde tussendoortjes bijna volledig gebannen uit de basisscholen

In lijn met de resultaten van 2015 en 2018 neemt het overgrote deel van de basisscholen vandaag geen tussendoortjes uit het uitdoofbeleid op in haar aanbod. Zo zijn er in 91% van de scholen geen koeken met chocolade of vulling, wafels, cake, taart en ander gebak, chocolade, snoeprepen en snoep verkrijgbaar. 95% biedt nooit chips, zoute nootjes en andere zoute snacks aan. Verder hebben zo goed als alle scholen (98%) koffiekoeken, croissants, donuts, worstenbroodjes, pizzabaguettes en ander hartig gebak uit het aanbod gehaald.

- Positieve evolutie op het vlak van ongezonde tussendoortjes in secundaire scholen, met ruimte voor verbetering 

Voor de meeste tussendoortjes uit de uitdoofcategorie is er een positieve evolutie. Zo kiezen steeds meer scholen ervoor om de volgende tussendoortjes niet meer aan te bieden: chips, zoute nootjes en andere zoute snacks (87% tegenover 82% in 2018), koeken met chocolade of vulling, wafels, cake, taart en ander gebak, chocolade, snoeprepen en snoep (63% tegenover 55% in 2018 en 47% in 2015). Van alle tussendoortjes in het uitdoofbeleid, is er nog het meest ruimte voor verbetering wat betreft die laatste groep van koeken en co. 

- Ook een aanbod van gezonde dranken en tussendoortjes in basis- en secundaire scholen?  

Bijna alle basis- en secundaire scholen (97%) volgen in 2021 de aanbeveling om elke dag water aan te bieden. Verder zien we tegenover 2018 een stijging in het aantal basis- (↑ 10%) en secundaire (↑ 22%) scholen dat dagelijks verse groenten als tussendoortje beschikbaar maakt. Voor het dagelijkse aanbod van vers fruit stellen we alleen in het basisonderwijs een lichte stijging vast. Over het algemeen een positieve evolutie, al gaat het steeds nog maar om ongeveer een vijfde van de basisscholen (fruit: 21%; groenten: 17%) en een kwart van de secundaire scholen (fruit: 22%; groenten: 30%) die deze aanbeveling volgt. 

Ten opzichte van 2018 merken we een daling in het aantal basisscholen dat dagelijks witte melk (ongezoet) ter beschikking stelt (↓ 18%). In de categorie tussendoortjes biedt slechts 1% van de basisscholen dagelijks ongezoete melkproducten en alternatieven (bv. yoghurt natuur) aan. Het aantal secundaire scholen dat dagelijks ongezoete melkproducten en alternatieven beschikbaar maakt als drank of tussendoortje is min of meer stabiel gebleven t.o.v. 2018. Het gaat om minder dan een achtste van de secundaire scholen die deze aanbevelingen volgt. 

De engagementsverklaring biedt perspectief voor de toekomst 

Een groot aandeel scholen heeft duidelijk vooruitgang geboekt en toont dat het mogelijk is om een evenwichtiger aanbod van tussendoortjes en dranken aan te bieden. De 100%-doelstelling om geen dranken en tussendoortjes uit het uitdoofbeleid meer aan te bieden werd echter niet behaald. Een belangrijke noot daarbij is wel dat een deel van de scholen die nog dergelijke dranken en tussendoortjes aanbieden, dat alleen doen bij speciale gelegenheden. Dat is niet in strijd met de aanbevelingen bij het dranken- en tussendoortjesaanbod op school.   

“Er hoeft daarom in de toekomst niet noodzakelijk verder gestreefd te worden naar de eerder vooropgestelde 100%-doelstelling”, geeft dr. Jolien Plaete, senior stafmedewerker voeding bij het Vlaams Instituut Gezond Leven aan. “Het zijn m.a.w. de scholen met een frequent aanbod van ongezonde dranken en tussendoortjes, die moeten blijven gemotiveerd en ondersteund worden om hun aanbod gezonder te maken. En veel minder de scholen die zo’n ongezond aanbod alleen nog occasioneel hebben.” 

Een gezond aanbod stimuleren via subsidies

“Naast het afbouwen van het ongezonde aanbod, is ook het aanbrengen van een gezond aanbod een werkpunt”, zegt Vlaams minister van Volksgezondheid Wouter Beke. “De groep basis- en BuSO- scholen die nooit fruit of groenten als tussendoortje aanbiedt, kan nog verder aangemoedigd worden om dit bv. eerst al wekelijks te doen, o.a. met behulp van subsidies via het project Oog voor Lekkers.” Ook voor het aanbod van witte melk kunnen scholen een beroep doen op subsidies via dat project. Zo kunnen basisscholen waar momenteel geen aanbod is van witte melk, aangemoedigd worden om deze aan te bieden. En, kunnen basisscholen waar nog gezoete melk verkrijgbaar is, gestimuleerd worden om die te vervangen door witte melk. “Secundaire scholen kunnen voor het aanbieden van fruit en groenten bv. gebruik maken van het Snack & Chill-project”, zegt minister Beke. Daarbij worden gezonde en betaalbare dranken en tussendoortjes op een chille plek op school – zoals een winkeltje of bar – aangeboden voor en door leerlingen.

“Naast het aanbod van dranken en tussendoortjes op school kunnen er ook aanvullende afspraken gemaakt worden met ouders en leerlingen rond wat wordt meegebracht”, aldus Jolien Plaete. “En verder zijn ook de aangeboden schoolmaaltijden en broodjes van belang. Want een gezond en toegankelijk aanbod van voeding op school is één van de pijlers om te komen tot een voedingsbeleid op school.” 

Samenwerken loont 

“Gezonde voeding voor kinderen is een gedeelde verantwoordelijkheid. In de eerste plaats van de ouders, maar ook scholen kunnen hun steentje bijdragen – en ze doen dat ook steeds meer”, zegt Vlaams minister van Onderwijs Ben Weyts. “Ongezonde producten verdwijnen uit de scholen en er zijn steeds meer gezonde tussendoortjes. Deze evolutie zet zich bovendien door zonder dwang of grote verplichtingen: scholen denken hier zelf over na en nemen zelf beslissingen. Goede samenwerking op basis van vrijwilligheid werpt hier letterlijk en figuurlijk vruchten af”.

Verschillende ondertekenaars van de engagementsverklaring hebben de voorbije vijf jaar verschillende strategieën ingezet om scholen te ondersteunen in het afbouwen van het ongezonde aanbod van dranken en tussendoortjes. De ondertekenaars informeerden scholen bv. over de aanbevelingen en boden educatieve materialen en tips aan. “Fevia Vlaanderen maakte afspraken over welke soort producten onze voedingsbedrijven aan scholen aanbieden. Onze bedrijven zorgden voor een evenwichtiger aanbod, in overeenstemming met de aanbevelingen, en droegen zo bij aan de mooie resultaten van de engagementsverklaring vandaag. Voor ons het bewijs dat samenwerken loont”, vertelt Nadia Lapage van Fevia Vlaanderen, de federatie van de Vlaamse voedingsindustrie. Verder werd er aan de hand van nieuwe projecten en materialen ook ingezet op leerlingenparticipatie en ouderbetrokkenheid. Zo worden leerlingen bv. gehoord en betrokken bij het Snack & Chill-project. En ouders kunnen bv. op de website van Oog voor Lekkers (www.oogvoorlekkers.be) een gezonde tussendoortjesplanner en een traktatieboekje met gezonde tussendoortjes downloaden. Deze materialen rond ouderbetrokkenheid werden samen met de koepels van ouderverenigingen ontwikkeld.

De engagementsverklaring toont aan dat wijzigingen in het voedingsaanbod op school mogelijk zijn door de krachten te bundelen. Door acties van verschillende partners samen te voegen wordt de dynamiek versterkt. Er ontstaat een sneeuwbaleffect en nieuwe inspirerende acties kunnen worden opgezet om tot een gezonder en milieuvriendelijker voedingsaanbod in en rond de scholen te komen. In de toekomst wordt dus best verder ingezet op dergelijke sterke samenwerkingen.

Ter info

Volgende partners hebben de engagementsverklaring ondertekend: voormalig Vlaams minister van Onderwijs Hilde Crevits, voormalig Vlaams minister van Welzijn, Volksgezondheid en Gezin Jo Vandeurzen, Vlaams Instituut Gezond Leven vzw, GO!, Katholiek Onderwijs Vlaanderen, POV, OVSG, de koepel van vrije CLB’s, Fevia Vlaanderen, Belgische Groepering voor Distributie door Automaten, Sodexo, Agape, Compass Group en Scolarest, Aramark, Aquaflanders en Culligan België, GO! ouders, KOOGO en VCOV.