Laatste ontwikkelingen rond tabak
Blijf op de hoogte van de laatste nieuwtjes en achtergronden over tabak. Het Vlaams Instituut Gezond Leven geeft je elke 4 maanden een update. Ontdek de laatste ontwikkelingen in de nieuwsbrief of lees ze hier.
Op weg naar een rookvrije zorg: ook in Vlaanderen?
De Nederlandse zorg wil in 2030 helemaal rookvrij zijn en lanceerde zonet de website www.rookvrijezorg.com. In de UK is er in meer dan 2 op de 3 NHS-instellingen voor acute zorg een algemeen rookverbod, zowel binnen als buiten. En tegen het voorjaar van 2020 streven de Engelsen naar volledig rookvrije terreinen in alle zorginstellingen.
Ambitieuze doelstellingen, maar hoe is het in Vlaanderen gesteld, waar Gezond Leven alvast 12 ziekenhuizen begeleidt in een pilootproject?
Rookvrije zorg: grote ambities vooral in de UK
Over 10 jaar, in 2030, zal de hele zorg in Nederland rookvrij zijn, dat werd zo afgesproken in het Nationaal Preventieakkoord. Om zorginstellingen daarbij te ondersteunen werd op 4 december de website www.rookvrijezorg.com gelanceerd.
In de UK wordt gemikt op vroegere winst. Eerder dit jaar bevestigde een survey van Public Health Engeland al dat er flink vooruitgang werd gemaakt. Zo geldt er nu een algemeen rookverbod in meer dan 2 op de 3 NHS-instellingen die acute zorg verlenen, zowel binnen als buiten. De survey kaderde in de Smokefree NHS-campagne van Public Health Engeland (PHE), waarbij alle ziekenhuizen worden aangemoedigd om hun domeinen rookvrij te maken. Als onderdeel van rookstopondersteuning en het terugdringen van tabaksgerelateerde gezondheidsschade. De NHS Five Year Forward View omvat een verbintenis voor alle zorginstellingen. Doel: volledig rookvrije terreinen tegen het voorjaar van 2020.
Wanneer Vlaamse zorg zonder rook?
Onderzoek van de VRGT legt de verschillen tussen de ziekenhuizen bloot. Zo zijn er ziekenhuizen die al heel wat inspanningen doen om hun rookbeleid vorm te geven, terwijl andere nog aan het begin staan.
Dit zien wij ook in ons pilootproject Rookvrije ziekenhuizen, waarin we momenteel 12 ziekenhuizen begeleiden bij het opzetten van een goed rookbeleid. Heel wat ziekenhuizen doen al losse acties rond roken, maar het brede kader van een coherent rookbeleid ontbreekt. Daar focussen we dan ook op binnen ons pilootproject: we starten een werkgroep op in het ziekenhuis, gaan op zoek naar draagvlak, brengen de beginsituatie in kaart en stellen een actieplan op. Zowel patiënten, bezoekers als het ziekenhuispersoneel worden erbij betrokken.
Zijn onze ziekenhuizen klaar voor een volledig rookverbod, zoals sommige zorginstellingen in Nederland en de meeste zorginstellingen in de UK? Gezond Leven is voorstander van zo’n verbod omdat ziekenhuizen een voorbeeldrol hebben en het niet ‘normaal’ is dat er binnen de setting van een ziekenhuis gerookt wordt. Maar alleen als er ook voldoende en laagdrempelige rookstopondersteuning is voor de roker, binnen het kader van een breder en kwaliteitsvol rookbeleid dat steunt op verschillende pijlers. En op dat vlak is er nog wat werk voor de boeg in de meeste Vlaamse ziekenhuizen.
E-sigaret in het ziekenhuis?
In sommige NHS-instellingen in de UK wordt het gebruik van de e-sigaret toegelaten op plaatsen waar het verboden is om te roken. Dat zorgde mee voor een goede implementatie van een volledig rookvrije zorginstelling. In Vlaanderen zijn we hier geen voorstander van. De e-sigaret met nicotine kan wel een hulpmiddel zijn bij het stoppen met roken, ook binnen de ziekenhuiscontext, maar als het over de publieke ruimte gaat moeten voor vapen dezelfde regels blijven gelden als voor roken. Dus mag er niet gedampt worden in het ziekenhuis. Om rookgedrag in het algemeen niet weer te ‘normaliseren’. Dat is vandaag trouwens al zo (omdat de e-sigaret onder dezelfde wetgeving valt als de sigaret in België mag er niet gedampt worden op plaatsen waar niet mag gerookt worden).
Vlaamse zorginstellingen kunnen er ook mee voor zorgen dat de eerste Generatie Rookvrij er komt. Ze kunnen het goede voorbeeld geven aan de jonge generatie: instellingen waar niet gerookt wordt omdat er kinderen en jongeren aanwezig zijn. Want zien roken doet roken. Voor vapen geldt dat ook. Jongeren kopiëren gedrag en laten zich leiden door normen. We willen hen de boodschap geven dat roken noch vapen ‘normaal’ is. Roken doe je best nooit. Vapen kan rokers helpen bij het stoppen, maar e-sigaretten zijn geen producten voor kinderen en jongeren.
Eerste e-sigaretdode in ons land?
In ons land werd onlangs een eerste sterfgeval gelinkt aan de e-sigaret. In 3 Canadese provincies worden ‘cannabis vaping’ producten verboden. Aanleiding zijn de verschillende gevallen van acute longproblemen met dodelijke afloop in de VS. In de UK wordt gevreesd dat de e-sigaretcrisis vapers terug aan het roken zet.
E-sigaret en cannabis: te mijden combinatie
In ons land viel er onlangs een jonge dode te betreuren waarbij de link met vapen werd gemaakt. En ook hier was er, net als in de VS, een verband met cannabinoïden. Prof. Nackaerts (pneumoloog KU Leuven) riep daarom in de media op om niet te vapen met cannabisproducten. Daar sluiten wij ons bij aan.
In Canada bannen Newfoundland, Quebec en Labrador cannabis e-sigaretproducten.
VS: CDC geeft advies aan vapers
In de VS erkent de CDC (Centers of Disease Control) vandaag dat welbepaalde stoffen -vloeistoffen van onduidelijke oorsprong, waarvan vele THC-olie bevatten - de schuldige zijn voor de talrijke ‘EVALI’-slachtoffers. De organisatie blijft, zolang het onderzoek loopt, gebruikers wel het advies geven om zich helemaal te onthouden van vapen. Omdat er naast boosdoener vitamine E-acetaat misschien nog andere stoffen en substanties in het spel zijn.
Moet de CDC die voorzichtige boodschap geven? Misschien kan ze niet anders. Het onderzoek loopt immers nog, andere oorzaken moeten zoveel mogelijk kunnen uitgesloten worden. Dat komt de organisatie wel op kritiek uit de hoek van Tobacco Harm Reduction te staan. Omdat ze de paniek zou aanwakkeren in plaats van genuanceerde informatie te verspreiden, waardoor vapers terug zouden (worden aangemoedigd om te) gaan roken.
Tegelijk geeft de CDC toch concreet advies aan vapers die blijven vapen: gebruik geen e-sigaretten die THC bevatten en van onduidelijke oorsprong of informele bronnen afkomstig zijn (vrienden, familie, online verkopers, zwarte markt …). Voeg geen vitamine E-acetaat toe aan e-sigaretten. Of andere producten dan degene die de fabrikant bedoeld heeft. In de VS hebben gebruikers al die dingen net wél gedaan.
UK: e-sigaretcrisis is te wijten aan foutief gebruik en obscure producten
In de UK wordt de VS-crisis gezien als een lokaal fenomeen. Bovendien gelinkt aan foutief gebruik van de e-sigaret en aan de aankoop van obscure producten op de zwarte markt. Als iets wat in de UK niet kan gebeuren, omdat de markt van e-sigaretten die nicotine bevatten er veel beter gereguleerd is. De regulerende instantie MHRA (Medicines and Healthcare products Regulatory Agency) benadrukt ook dat THC een gecontroleerde substantie is in de UK en dat er geen vapingproducten die THC bevatten, werden goedgekeurd voor de markt.
E-cigarette Summit in Londen
In Londen ging in november de jaarlijkse internationale e-sigarettop door. Wij waren erbij. Vooral wetenschappers die de e-sigaret genegen zijn, namen er het woord. De rol die de e-sigaret als middel van ‘harm reduction’ - leverancier van nicotine op een veiligere manier - kan spelen, was er de insteek.
E-sigaret: gaan jongeren er ook door roken?
De wereld is verdeeld over jongerengebruik: vanuit de VS komen er berichten over een e-sigaretepidemie onder jongeren, waarbij de e-sigaret ook een gateway (= opstap) zou zijn naar gewone tabakssigaretten. In de UK ziet men daarvan geen bewijs. Tijdens de e-cigarettetop in Londen weerlegde professor Martin Jarvis van de University College Londen de gateway-theorie in zijn analyse van de National Youth Tobacco Survey (NYTS) van 2018. Dat is een jaarlijkse vragenlijst over tabaksgebruik, afgenomen bij Amerikaanse jongeren.
Link met gewone sigaretten
Uit de NYTS blijkt dat de meeste jongeren die de laatste 30 dagen de e-sigaret gebruikten, in het verleden ook al gewone sigaretten hebben gebruikt. Slechts 1% van de jongeren die nooit gerookt hebben, is een regelmatig e-sigaretgebruiker. Ook ASH komt tot dezelfde conclusie op basis van data uit de UK. In hun recentste factsheet merken ze op dat vapen weinig voorkomt bij jongeren die nooit gerookt hebben.
Gateway naar roken?
Ook de NYTS van 2014 en 2015 toont volgens professor Jarvis dat de overgrote meerderheid van de jongeren eerst gewone sigaretten probeerde en pas dan e-sigaretten. Uit de data van 2018 blijkt ook dat de leeftijd waarop jongeren beginnen met roken lager ligt dan de leeftijd waarop ze met e-sigaretten beginnen.
Jarvis concludeert dat de data uit de NYTS geen bewijs leveren voor de angst dat er een nieuwe generatie nicotineverslaafden aan zit te komen door de e-sigaret. Recent zijn de resultaten van de NYTS 2019 gepubliceerd.
Gemeenschappelijke risicofactoren liggen aan de basis van roken en vapen door jongeren
Hoe komt het dat vooral rokers ook vapen? Zowel de NYTS als ASH geven aan dat “moet ik eens geprobeerd hebben” de meest genoemde reden is voor jongeren om een e-sigaret te proberen.
Nieuw onderzoek ontkent het bestaan van de gateway-theorie, die dus stelt dat er een causaal verband is tussen beginnen vapen en in een latere fase beginnen roken. In dit onderzoek wordt het effect onderzocht van ‘ooit e-sigaretgebruik op ooit roken’, ‘ooit e-sigaretgebruik op huidig roken’, ‘huidig e-sigaretgebruik op ooit roken’ en ‘huidig e-sigaretgebruik op huidig roken’. Er werd daarbij gekeken naar 14 risicofactoren (die mogelijk samenhangen met roken en vapen), zoals alcoholgebruik en druggebruik en het hebben van vrienden die roken. Conclusie: e-sigaretgebruik wordt niet geassocieerd met huidig, blijven roken van sigaretten. De relatie tussen de twee kan volledig verklaard worden vanuit de gezamenlijke risicofactoren. Er is dus geen causaal effect van e-sigaretgebruik op gelijktijdig sigaretten roken bij jongeren. Ooit-sigaretgebruik en huidig e-sigaretgebruik verhogen wel nog de kans op het ‘ooit-roken’ van een klassieke sigaret (maar bijkomend onderzoek is nodig om uit te maken of het hier over een causaal verband gaat).
Simpel samengevat: vapen verhoogt de kans dat tieners ook sigaretten zullen proberen, maar niet dat ze rokers worden.
Gebrek aan kwaliteit in onderzoek over de e-sigaret
Al de video’s en powerpoints van de lezingen van de E-cigarette Summit zijn beschikbaar op hun website. Elke lezing duurt exact 15 minuten.
We geven nog twee tips voor nieuwsgierigen:
Bekijk de video met de lezing van Robert West. Hij pleitte voor meer hygiëne in het onderzoek over de e-sigaret. Wat loopt er fout in (de interpretatie van) het onderzoek over de e-sigaret, waardoor de conclusie dat e-sigaretten schadelijk zijn veel vaker klinkt?
Industrie, stop focus op kinderen en jongeren!
Deborah Arnott van ASH-UK kaartte aan hoe de wereldwijde e-sigaretcrisis ook weegt op de vrij unieke e-sigaretaanpak in de UK. De druk op Engelse politici neemt toe om de regulering te verstrengen. Ze toonde ook dat vapen bij jongeren en bij jonge ‘never smokers’ weinig tot amper gebeurt in de UK.
Ze focuste daarna op de industrie, die ze opriep om te starten met een opkuisactie. Er wordt immers e-sigaretreclame gevoerd via de sociale media en jongeren rapporteren dat ze deze reclame zien, terwijl dit in de UK verboden is. Ook zijn er grote problemen met de verpakking en labeling van e-sigaretten: design gebeurt op maat van minderjarigen, m.n. via gebruik van ‘sweet names’, cartoonkarakters en opzichtig gekleurde verpakkingen. Zie voorbeelden in de presentatie.
Kindvriendelijke verpakking en labeling moeten volgens Arnott van de markt verdwijnen: ze zijn onnodig en niet acceptabel. Net als voor tabak moet er in de UK een strikte regulering komen voor de verpakking en etikettering van e-sigaretten. Ook moet de naleving van de leeftijd bij de verkoop verbeteren. En moeten e-sigaretten die geen nicotine bevatten ook gereguleerd worden.
