Obesitas, een probleem van de héle samenleving

Overgewicht en obesitas zijn complexe problemen met heel veel factoren die niemand in zijn eentje kan aanpakken. De Preventiebarometer, een onderzoek dat in 2023 voor het eerst werd uitgevoerd in opdracht van de Vlaamse overheid, polste naar de belemmeringen die mensen ervaren om gezonder te eten en meer te bewegen. De belangrijkste redenen die worden gegeven: gezonde voeding is duur, lekker eten niet kunnen of willen missen, geen tijd en/of interesse hebben om gezond te koken en meer te bewegen en niemand hebben om samen mee te bewegen

Weten wat goed is, staat niet automatisch gelijk aan goed doen. Voor het voorkomen, beperken of omkeren van overgewicht, obesitas en andere niet overdraagbare ziekten – de zogenaamde welvaartziektes - is een verzameling aan maatregelen nodig. Hoe kunnen we gezonder eten en meer bewegen zonder dat het veel tijd, geld en moeite kost?

Leven in luilekkerland

Een toverformule bestaat niet. Er is niet één, maar een hele dijk aan zandzakjes nodig om het tij te keren, om het met de woorden van de Nederlandse voedingswetenschapper Jaap Seidell te zeggen.

Ook het type maatregelen is van belang en een goede mix is nodig. Kennis en vaardigheden bijbrengen rond eten en bewegen blijft een belangrijk aspect. Educatie op school en informatieve acties naar het algemeen publiek is dus zinvol. Maar ze moeten aangevuld en versterkt worden met initiatieven die ook de omgeving aanpassen en van de gezonde keuze de logische, gemakkelijke en betaalbare keuze maken. Die omgeving bevindt zich op school, op het werk, in de openbare ruimte… Hierop ingrijpen van bovenaf wordt al snel gezien als betutteling of bemoeienis.

Toch is eerder het tegenovergestelde waar: we leven als het ware in luilekkerland. Altijd en overal is er de verleiding van de snelle, ongezonde hap. Door een alomtegenwoordig aanbod van automaten, snacks en fastfoodzaken in openbare ruimtes en via reclame op TV en het internet. Onze wilskracht wordt voortdurend op de proef gesteld en op een zwak moment gaat elk normaal mens toch voor de bijl.

Het gezonde aanbod kan hier bovendien nog te weinig mee concurreren. Niet op het vlak van beschikbaarheid en niet op het vlak van prijs en gebruiksgemak. Deze factoren beïnvloeden juist in sterke mate onze dagelijkse voedings- en beweegkeuzes, zeker van de meer kwetsbare groepen in onze maatschappij.

Het werk is niet af

Het mag duidelijk zijn dat de verantwoordelijkheid voor een gezonde leefstijl niet enkel bij het individu ligt. Ondersteuning vanuit de overheid en inspanningen van voedselaanbieders zijn onmisbaar. Vooral in de strijd tegen gezondheidsongelijkheid is die ondersteuning vanuit de overheid essentieel.

De Vlaamse overheid neemt al initiatieven en ook Gezond Leven trekt voluit de preventiekaart, met bijvoorbeeld de adviezen van de voedingsdriehoek en ondersteuning in de vorm van Bewegen Op Verwijzing. Maar het werk is nog niet af. Daarom moet er op verschillende niveaus en bevoegdheden verder worden ingezet op het creëren van een omgeving die de gezonde keuze gemakkelijk maakt. Preventie is bij uitstek een verhaal van 'health in all policies'. Het is een verhaal van gezondheid, maar ook van onderwijs, van werk, van voeding, … Er is zeker nog winst te boeken door gezondheid op een meer structurele manier te integreren. Alle beleidsdomeinen kunnen positief bijdragen aan gezondheid. Samen bereiken we meer. Overgewicht en obesitas zijn immers een probleem van de héle samenleving. Alleen zo kunnen we ons wapenen tegen de enorme gezondheidsproblemen én de bijhorende maatschappelijke kosten (geschat op 4,5 miljard euro per jaar!) die deze problematiek met zich meebrengt.