TabakTalks geeft rokers en ex-rokers een stem in het rookdebat
TabakTalks, een onderzoek van het Vlaams Instituut Gezond Leven vzw en Sciensano laat voor het eerst in Vlaanderen (ex-)rokers aan het woord over hun rookgedrag. Uit de studie kunnen we enkele belangrijke conclusies trekken, die de focus op rookstop en communicatie met de roker aanzienlijk zouden veranderen. Een ervan is: geef elke Vlaamse roker een rookstopbudget om vrij te besteden aan een van de 6 onderbouwde rookstopmethoden (of een combinatie ervan).
Tabak blijft een groot probleem voor de volksgezondheid: het gebruik daalt vandaag te traag om de vastgelegde interfederale doelstellingen in de toekomst te halen. Bovendien doen de huidige rokers ook veel te weinig stoppogingen. Uit de Preventiebarometer (2022, Sciensano) blijkt dat stoppen met roken voor hen verre van evident is. Bijna 6 op 10 Vlaamse rokers hebben geen intentie om de komende 12 maanden te stoppen. En slechts 1 op 4 dagelijkse rokers heeft in het jaar voor de enquête geprobeerd om te kappen met de sigaret. Van de dagelijkse rokers die willen stoppen, zijn meer dan 8 op 10 helemaal niet tot een beetje zeker dat het gaat lukken (lage eigen-effectiviteit). 1 op 4 rokers geeft aan niet te willen stoppen. De grootste belemmeringen om te stoppen zijn lichamelijke verslaving en eerdere stoppogingen die te moeilijk waren. Kortgeschoolde dagelijkse rokers ondernemen nog minder vaak een rookstoppoging en hebben nog minder de intentie om te stoppen met roken. Wie er toch in slaagde om te stoppen, deed dat meestal zonder hulp.
Nieuwe inzichten
Om stappen vooruit te zetten in de strijd tegen tabak, is het belangrijk om te achterhalen hoe rokers kijken naar roken, hoe we hen moeten benaderen, wat er speelt bij het stoppen, waarom ze vooral in hun eentje stoppen en waarom ze hiervoor kiezen, ook al verhoogt stoppen met hulpmiddelen hun slaagkans. En daar knelt het schoentje, want in de media, in de meeste onderzoeken over roken en in het beleid wordt vaak over rokers gesproken, maar zelden krijgen zij zelf een stem in het debat. Door hen in TabakTalks aan het woord te laten en hen meer te betrekken in het rookdebat, krijgen we nieuwe inzichten die we kunnen gebruiken in toekomstige rookstopprojecten en –communicatie.
TabakTalks: de resultaten
Zo blijkt uit het TabakTalks-onderzoek onder meer dat:
- de meeste rokers vandaag wel weten dat roken slecht is voor hun gezondheid. Ze blijven roken omwille van andere redenen, zoals stressvermindering, afhankelijkheid, en sociale factoren. De veronderstelling dat rokers nog steeds onwetend zijn over de gezondheidsrisico’s wordt dus tegengesproken.
- rokers diverse obstakels ervaren om een stoppoging te ondernemen, waaronder sociale druk, angst voor gewichtstoename, mentale uitdagingen zoals uitstelgedrag, en de angst voor mislukking. De steun van naasten en de mogelijkheid van alternatieve activiteiten, zoals sporten, blijken cruciaal bij het overwinnen van deze hindernissen.
- roken sterk wordt gestigmatiseerd in de samenleving. Dat kan bij rokers leiden tot schaamte. Daarom vragen ze om een rookbeleid dat begrip toont voor de complexiteit van roken en stoppen met roken. Volgens hen zouden campagnes minder veroordelend moeten zijn en meer nadruk moeten leggen op ondersteuning bij het stoppen, preventie en het normaliseren van herval als onderdeel van het rookstopproces. Meer betaalbare rookstopmiddelen en betere voorlichting zijn essentieel.
Stoppen met roken: geen universele aanpak
Over één ding zijn zowel rokers als ex-rokers het eens: er is geen universele aanpak of voorkeursmethode om te stoppen met roken. De keuze voor een bepaalde rookstopmethode hangt af van persoonlijke voorkeuren en eerdere ervaringen. Rookstopmiddelen en -methoden zoals rookstopmedicatie, e-sigaretten en begeleiding door een tabakoloog hebben zowel voor- als nadelen. Kosten, bijwerkingen, een gebrek aan correcte informatie en een beperkte toegankelijkheid blijven grote struikelblokken. Ook stoppen zonder hulp, dus zonder één van de erkende hulpmiddelen te gebruiken en de manier waarop de meeste ex-rokers succesvol stopten, zou bespreekbaarder moeten gemaakt worden. Nu wordt deze aanpak nog te vaak afgeraden omdat de slaagkansen dan lager liggen of omdat men ervan uitgaat dat het de roker alleen niet zal lukken. Stoppen zonder hulp wordt door de (ex-)roker zelf vaak gezien als een persoonlijke overwinning en een manier om onafhankelijkheid te tonen, maar het vraagt wel sterke mentale toewijding en motivatie.
Gebruiken rokers die stoppen zonder hulp dan helemaal niets? Rookstopapps of zelfhulpgroepen kunnen in dit geval ondersteuning bieden, zo blijkt uit dit onderzoek. Ook ex-rokers geven aan dat ze een constructieve rol willen opnemen om rokers te helpen met hun rookstoppoging.
Extra rookstoppogingen stimuleren
Met de resultaten willen we aan de slag gaan om extra rookstoppogingen te stimuleren en om rokers aan te moedigen om gebruik te maken van deze 6 wetenschappelijk onderbouwde rookstopmethoden: Tabakstop, tabakoloog, Allen Carr, e-sigaret, rookstopmedicatie en huisarts/apotheker (en de combinatie van sommige van deze methoden). Maar daarnaast is het nodig om ook extra aandacht te schenken aan stoppen zonder hulp.
Uit het TabalkTalks-onderzoek kunnen we besluiten dat het nuttig kan zijn om in de communicatie met de roker, bijvoorbeeld in campagnes, meer in te zetten op de financiële winst die een rookstop en het gebruikmaken van een rookstopmethode oplevert. En om duidelijker te communiceren dat rookstop op élke leeftijd tot een betere gezondheid leidt en dus altijd zinvol is, hoe oud je ook bent. Daarnaast moeten rokers beter geïnformeerd worden over het grote risicoverschil tussen roken en vapen en tussen het gebruik van tabak en (andere vormen van) nicotine, om hen zo aan te moedigen tot een (bij voorkeur tijdelijke) switch naar nicotinevervangers uit de apotheek en/of de e-sigaret. Ook de misverstanden en vooroordelen over de verschillende rookstopmethoden moeten weggewerkt worden. En ten slotte moet er ook meer aandacht zijn voor hoe we rokers en rookgedrag mogelijk stigmatiseren in onze communicatie, acties en projecten.
Stel de roker centraal
Beleidsaanbevelingen die uit TabakTalks kunnen worden afgeleid, zijn onder meer: stel in de communicatie over stoppen met roken de vrijheid van de roker om te kiezen uit alle evidence- en practice-based rookstopmiddelen en -methoden (inclusief stoppen zonder hulp) centraal, in plaats van bepaalde rookstopmethoden te beklemtonen. Maak het gebruik van alle rookstopmethoden en -middelen die voldoende wetenschappelijk onderbouwd zijn ook toegankelijker, bijvoorbeeld door elke roker een ‘rookstopbudget’ te geven om aan deze methoden en middelen te besteden. En voeg een positieve rookstopboodschap toe aan de huidige gezondheidswaarschuwingen op de tabaksverpakkingen door de voordelen van rookstop te benoemen en rokers te stimuleren om een (volgende) poging te ondernemen.
