Verlaging btw op groenten en fruit: zinvol of niet?
In Nederland lijkt het voorstel om de btw op groenten en fruit te verlagen te sneuvelen wegens ‘onuitvoerbaar’ en ‘niet effectief’. Nu de verlaging van het btw-tarief op groenten en fruit ook in ons land op tafel ligt, pleiten Gezond Leven en Sciensano wel voor de toepassing ervan. De prijs van voeding is immers een belangrijke hefboom om gezonde keuzes te maken.
Eind 2021 keurden de Europese ministers van Financiën de hervorming van de Europese btw-regelgeving goed. Lidstaten kunnen hierdoor een lager btw-tarief toepassen op een uitgebreidere lijst van diensten en producten. Dit biedt ook kansen om in te zetten op volksgezondheid. Voor verse groenten en fruit werd tot nu toe door Europa een minimumtarief opgelegd van 5%. België hanteert momenteel 6%, maar dit zou dus kunnen verlaagd worden tot 0%.
Gezond Leven en Sciensano zijn blij dat de Europese regelgeving dit eindelijk mogelijk maakt en moedigen de toepassing ervan aan, zoals wordt voorgesteld in het kader van de taxshift die minister Van Peteghem begin maart 2023 aankondigde.
De prijs is namelijk een belangrijke hefboom of drempel om gezondere voedingskeuzes te maken, zeker voor wie het minder breed heeft. Uit verschillende onderzoeken van Sciensano blijkt ook dat gezonde voedingspatronen duurder zijn dan minder gezonde.
Veelbelovende onderzoeken
Het gebruik van prijsstrategieën om voedingsgewoonten te verbeteren, wordt steeds meer onderzocht en als veelbelovend bestempeld. De grootste winst zit in een combinatie van gezonde voeding betaalbaarder maken (bv. via subsidies voor of verlaagd btw-tarief op groenten en fruit) en ‘ongezonde’ duurder (bv. via een suikertaks of verhoogd btw-tarief). Meer dan 45 landen voerden reeds een zogenaamde suikertaks (voornamelijk op suikerhoudende dranken) in. Uit evaluaties is gebleken dat een belasting op het suikergehalte in dranken, zoals de gedifferentieerde frisdrankheffing in het Verenigd Koninkrijk op basis van het suikergehalte per 100 milliliter, productaanpassing stimuleert en het suikergehalte in dranken significant doet dalen. Uit een recente studie blijkt dat de Britse frisdrankheffing 19 maanden na de invoering in verband werd gebracht met een lagere prevalentie van obesitas bij jonge meisjes. Daarbij werden de grootste verschillen genoteerd bij degenen die in achterstandswijken woonden.
Net als bij een suikertaks of andere heffing op ongezonde voeding moet er een onderscheid worden gemaakt tussen een direct effect van de prijs op het aankoopgedrag en indirecte effecten. Voor een direct effect moet het verschil groot genoeg zijn: minstens 20% volgens de Wereldgezondheidsorganisatie. De zogenaamde prijselasticiteit van voeding is relatief laag. Dit betekent dat een kleine prijsaanpassing niet veel effect heeft op het aankoopgedrag van de consument. De aanpassing die er zou komen door een verlaging en/of verhoging van de btw is eerder klein te noemen. In een Nederlands rapport wordt dit effect geschat op een toename van de consumptie met 4%.
Ten gevolge van inflatie door opeenvolgende crisissen, is de prijs van voeding in het algemeen ook met 17% toegenomen ten opzichte van vorig jaar.
Niet van tafel vegen
Toch wil dit niet zeggen dat we een btw-aanpassing op voeding van tafel moeten vegen: ook al levert dit op individueel niveau niet zo veel verschil en dus gezondheidswinst op, dan nog is het effect op niveau van de ganse populatie (miljoenen mensen) wel substantieel. Dat verschijnsel staat bekend als ‘de preventieparadox’.
Bovendien spelen ook mogelijke indirecte effecten. Wanneer duidelijk gecommuniceerd wordt over de prijsaanpassing en deze zichtbaar wordt gemaakt (bv. via gebruik van nudgingtechnieken op de plaats van aankoop), zou dit volgens onderzoek mee zorgen voor een effect op het aankoopgedrag van de consument. Een ander indirect gevolg van een prijsstrategie kan zijn dat producenten hierdoor gestimuleerd worden om de productsamenstelling te verbeteren.
Integrale aanpak is nodig
Tot slot is het belangrijk te vermelden dat sleutelen aan de prijs slechts één manier is om gezonde voeding te promoten. Dit gebeurt dan ook best als onderdeel van een integrale aanpak. Gezond Leven en Sciensano raden aan om prijsstrategieën, zoals de voorgestelde taxshift, binnen een integraal actieplan te combineren met andere strategieën, zoals het verbeteren van voedselvaardigheden en het creëren van een gezonde voedselomgeving. Aandacht voor mensen in een maatschappelijk kwetsbare situatie is daarbij, zoals steeds, een must. Bovendien kan bij dergelijke maatregelen eventueel ook de milieu-impact van voeding worden meegenomen.
Lees meer over het standpunt van Gezond Leven over prijsstrategieën en aandachtspunten daarbij.
