Alle jongeren aan de e-sigaret?
Eerst het goede nieuws: de meeste jongeren roken of vapen niét. Maar het gebruik van de e-sigaret neemt toe en dat moet ons zorgen baren. Enige nuancering is wel op z’n plaats. “Vapen, en vooral het regelmatige en dus problematische vapen, gebeurt vooral door jongeren die roken of dit al eerder deden. Dit werpt toch een ander licht op de cijfers”, zegt Pieter Debognies, expert tabak.
Elk jaar organiseert het Vlaams expertisecentrum voor alcohol, illegale drugs, psychoactieve medicatie, gokken en gamen (VAD) een grootschalige bevraging bij leerlingen uit het secundair onderwijs over de thema’s alcohol, psychoactieve medicatie, illegale drugs, gokken, gamen en sociale media, roken en het gebruik van de e-sigaret. Uit de meeste recente editie (schooljaar 2021-2022) blijkt het gebruik van e-sigaretten sterk toe te nemen: 19% gebruikte de e-sigaret in het voorgaande jaar en het aandeel regelmatige gebruikers stijgt tot 5%. “Deze toename is opmerkelijk en moet zeker verder worden opgevolgd”, zegt Pieter Debognies.
“Het is belangrijk om aan te geven dat het meeste vapegedrag kortstondig en experimenteel is en dat regelmatig vapen vooral gebeurt door jongeren die roken, of ooit gerookt hebben”
Pieter Debognies, expert Tabak
Bijkomende analyse
Gezien het felle maatschappelijke debat over jongeren en vapen, was een bijkomende analyse van de onderzoekscijfers wenselijk. Gezond Leven voerde deze uit samen met het VAD. De extra analyse geeft ons meer antwoorden op vragen over de precieze link tussen roken en vapen bij Vlaamse jongeren. “Het is belangrijk om aan te geven dat het meeste vapegedrag kortstondig en experimenteel is en dat regelmatig vapen vooral gebeurt door jongeren die roken, of ooit gerookt hebben”, stelt Pieter. “Nieuwsgierigheid is de belangrijkste reden voor het gebruik van de e-sigaret. Maar bij regelmatige gebruikers spelen ook veel sterker motieven die gelinkt zijn aan hun (voormalige) rookgedrag, zoals minderen of stoppen met roken, of vermijden dat ze er opnieuw mee beginnen.”
(Ex-)rokers vapen meer
De belangrijkste vraag van de extra analyse gaat over de link tussen vapen en het roken van tabak. Met andere woorden: zijn de jonge e-sigaretgebruikers ook (ex-)rokers of niet? Dit zijn de voornaamste conclusies:
- Het gebruik van een e-sigaret onder jongeren die nog nooit gerookt hebben, is laag: 91,2% van de jongeren die nooit rookten, heeft ook nog nooit gevapet.
- Het gebruik van een e-sigaret onder jongeren die nog nooit gerookt hebben, is tijdelijk of occasioneel. Van de jongeren die nog nooit rookten, maar wel al een e-sigaret gebruikten, stopte de meerderheid in de afgelopen 12 maanden.
- Jongeren die regelmatig vapen, zijn vooral jongeren die roken of dit al eerder deden. 9 op 10 jongeren die regelmatig vapen (87,7%), rookt of deed dit ooit al eens. 1 op de 5 jongeren die al eens een sigaret rookte, gebruikt regelmatig een e-sigaret. 11,8% vapet dagelijks. Hiermee is het aandeel regelmatige en dagelijkse vapers bij (ex-)rokende jongeren maar liefst 26 keer hoger dan bij jongeren die nog nooit rookten!
- E-sigaretgebruik door jongeren is sterk gelinkt aan het rookgedrag van hun ouders. Het aandeel jongeren dat ooit, of in het voorgaande jaar, vapete, ligt bijna dubbel zo hoog bij jongeren van wie de beide ouders roken dan bij jongeren waarvan geen ouder rookt. Nog opvallender worden de verschillen als we kijken naar leerlingen die regelmatig vapen: bij leerlingen waarvan beide ouders roken, zijn er meer dan 2,5 keer zoveel regelmatige vapers dan bij leerlingen waarvan geen ouder rookt.
“De vrees dat een hele nieuwe generatie jongeren, die nog niet eerder rookte, via de e-sigaret nicotineverslaafd zal worden, blijkt vandaag in Vlaanderen weinig gegrond"
Pieter Debognies, expert Tabak
Genuanceerd verhaal
“Deze extra analyse toont aan dat jongerengebruik een genuanceerd verhaal is, waarbij 2 parameters zeer belangrijk zijn: de frequentie van het gebruik en de link met (voorafgaand) roken”, zegt Pieter. “De vrees dat een hele nieuwe generatie jongeren, die nog niet eerder rookte, via de e-sigaret nicotineverslaafd zal worden, blijkt vandaag in Vlaanderen weinig gegrond.”
Wat betekent dit voor het beleid rond vapen?
- Er moet meer gefocust worden op welke jongeren problematischer – lees: regelmatig – vapegedrag vertonen, nl. de jongeren die ook roken of eerder al rookten. Dit zijn meer bepaald de oudere leeftijdsgroepen uit het TSO en BSO. Zij vertonen wellicht ook nog ander risicogedrag. Ook het rookgedrag van hun ouders bepaalt sterk hun e-sigaretgebruik.
- Het beleid moet sterker in rekening brengen dat het vapegedrag van niet-rokende jongeren in de eerste plaats experimenteergedrag is (tijdelijk of occasioneel gebruik).
- Het is belangrijk om in te zetten op vapegedrag bij jongeren, mits gericht op de juiste doelgroepen en binnen een beleidskader dat evenwicht nastreeft. Er is immers ruimte om in Vlaanderen een evenwichtig beleid te voeren. Dat wil zeggen niet alleen inzetten op de risico’s van vapen voor jongeren, maar ook de opportuniteiten van de e-sigaret voor volwassen rokers niet uit het oog verliezen. Volgens het recente advies van de Hoge Gezondheidsraad is vapen een beter alternatief voor tabak roken en kan de e-sigaret gebruikt worden als rookstopmiddel.
Het blijft wel belangrijk om alle jongeren een nicotinevrije start te gunnen. “Ook al is roken schadelijker dan vapen, toch kunnen jongeren het gebruik van beide nicotineproducten best vermijden”, benadrukt Pieter. En dit om 3 redenen: “Jongeren zijn gevoeliger voor een nicotineverslaving. De nicotine in de e-sigaret kan hun hersenontwikkeling negatief beïnvloeden. En de e-sigaret is niet zonder risico. Ze is potentieel schadelijk en moet afgeraden worden voor niet-rokers, waaronder zeker de jongeren. Op korte termijn kan vapen door jongeren leiden tot hoesten, hoofdpijn, duizeligheid en keelpijn. De langetermijngevolgen (na 1 jaar gebruik) van de inhalatie van e-sigaretdamp zijn nog onbekend.”
Lees hier het volledige rapport.
