De sigaret dooft uit bij jongeren, maar nicotinegebruik daalt niet
Het aantal jongeren dat rookt, mag vandaag dan wel in dalende lijn gaan, toch blijft hun nicotinegebruik de laatste jaren vrij stabiel. Veel jongeren die nicotine inhaleren, roken bovendien niet alleen, maar vapen ook. Dat zijn de twee opvallendste conclusies van het onderzoek dat we samen met de VAD uitvoerden. Willen we alsnog een nicotinevrije generatie creëren, dan zijn extra maatregelen nodig die niet alleen de tabakssigaret, maar ook de e-sigaret bij jongeren terugdringen. Bij Gezond Leven hebben we alvast een mooi aanbod om ouders en scholen hierin te ondersteunen.
Al jaren zien we het rookgedrag van Vlaamse jongeren dalen – een positieve evolutie. Maar daar staat een alarmerende trend tegenover: vapen zit duidelijk in de lift. Uit de laatste twee edities van de leerlingenbevraging van VAD (schooljaar 2021-2022 en 2022-2023) blijkt dat meer jongeren vapen dan roken. Maar wat betekent dit voor het totale (geïnhaleerde) nicotinegebruik? Het Vlaams Instituut Gezond Leven ging samen met het Vlaams expertisecentrum voor Alcohol en andere Drugs (VAD) op zoek naar antwoorden.
Vergeten groep
“Het is belangrijk om ervoor te zorgen dat jongeren niet verslaafd geraken aan nicotine”, zegt Pieter Debognies, expert tabak en andere nicotineproducten bij Gezond Leven. “En in welke vorm ze die innemen – via roken, vapen of andere manieren – doet er niet toe, want het blijft even schadelijk. Zo heeft nicotine mogelijks een impact op de hersenontwikkeling en werkt het verslaving in de hand. Maar om het nicotinegebruik van jongeren aan te pakken, moeten we eerst weten hoe en hoeveel ze gebruiken. Vroeger was dat makkelijk, er was immers alleen de tabakssigaret. Als je wist hoeveel jongeren er rookten, wist je ook hoeveel er nicotine gebruikten. Met de komst van de e-sigaret is dat veel moeilijker te meten."
"Je kan ervan uitgaan dat een jongere die rookt, hoogstwaarschijnlijk ook vapet. Of dat ooit gedaan heeft"
Pieter Debognies, expert Gezond Leven
"We zijn klassiek blijven rapporteren: zoveel procent gebruikt product A, zoveel product B. Waardoor we niet weten wie ze allebei gebruikt. Jongeren die roken én vapen waren tot nog toe een vergeten groep. In onze studie hebben wij die overlap er voor het eerst uitgehaald. En dat blijkt een aanzienlijke groep te zijn. Zo gebruikte in het schooljaar 2022-2023 13,8% van de jongeren zowel sigaretten als e-sigaretten, tegenover 9,3% die enkel vapete en slechts 2% die enkel rookte. Je kan er dus van uitgaan dat een jongere die rookt, hoogstwaarschijnlijk ook vapet. Of dat ooit gedaan heeft.”
Twee opvallende conclusies
Uit het onderzoek kwamen twee opvallende vaststellingen naar voor: veel jongeren die nicotine gebruiken, roken én vapen, en het totale nicotinegebruik stagneert en stijgt zelfs lichtjes. “We hebben de cijfers van de leerlingenbevraging van de VAD met elkaar vergeleken en daaruit blijkt dat het nicotinegebruik vanaf het schooljaar 2000-2001 langzaam begint te dalen”, zegt Pieter. “Maar vanaf het moment dat ook de e-sigaret in de bevraging werd opgenomen, zien we dat die afname stagneert. Je zou kunnen zeggen dat het een goede zaak is dat het niet meer stijgt, maar het is een slechte zaak dat het niet daalt.”
"Als de huidige tendens zich voortzet, lijkt het erop dat jongeren die enkel nog roken langzaam een minderheid zullen worden"
Pieter Debognies, expert Gezond Leven
Is de nicotinevrije generatie in gevaar?
Maar wat betekenen deze conclusies nu voor de nicotinevrije generatie? “Het is duidelijk dat zowel de jongeren die vapen als de jongeren die roken én vapen de overhand hebben gekregen”, stelt Pieter vast. “De vraag is ook wat deze laatste groep in de toekomst gaat doen: blijven ze roken en vapen, gaan ze enkel roken of enkel vapen? Of stoppen ze met beide producten? Als de huidige tendens zich voortzet, lijkt het erop dat jongeren die enkel nog roken langzaam een minderheid zullen worden. Het omgekeerde geldt voor jongeren die in het afgelopen jaar exclusief vapten. Deze groep is doorheen de jaren het sterkst gegroeid: tussen het schooljaar 2017-2018 en 2022-2023 nam deze groep toe met maar liefst 30%. Deze toename is anderhalve keer groter dan die van de groep jongeren die zowel roken als vapen. Daarnaast zijn er signalen dat het nicotinegebruik de laatste jaren niet verder afnam of zelfs een lichte opflakkering kende. Dit is geen gunstige evolutie en betekent een vertraging van het proces richting een generatie jongeren die zo goed als geen nicotine meer gebruikt.”
Vapen + roken = één geheel
Om het tij alsnog te keren, zijn er maatregelen nodig. “Neem het nicotinegebruik eerst en vooral als geheel onder de loep. Roken en vapen moeten sámen bekeken en aangepakt worden”, zegt Pieter. “We willen dat jongeren stoppen met roken en we hebben heel veel inspanningen gedaan om hun rookgedrag aan te pakken. Maar daardoor zijn we een beetje blind gebleven voor het vapen. Terwijl de grootste groep vandaag net bestaat uit jongeren die zowel roken als vapen."
"Preventie en sensibilisering mogen zich dus niet beperken tot één product”
Pieter Debognies, expert Gezond Leven
"Als er in die groep geen aandacht is voor het vapegedrag, dan zullen inspanningen om het nicotinegebruik bij hen terug te dringen slechts beperkt succesvol zijn. Want dan stopt die jongere misschien wel met roken, maar blijft die toch vapen en gebruikt die dus nog steeds nicotine. De cijfers tonen namelijk dat de meeste jongeren vapevloeistoffen met nicotine gebruiken. Wat heb je dan bereikt? Preventie en sensibilisering mogen zich dus niet beperken tot één product.”
Handhaaf de wet
“Voer ook gerichte maatregelen door. Denk aan strengere leeftijdscontrole bij aankoop, zowel in winkels als online, en effectieve handhaving van de wetgeving. Nog steeds verkoopt 70 tot 80% van de gecontroleerde handelaars tabak aan minderjarigen. In de Brusselse Agoragalerij zijn er, ondanks controles, nog altijd illegale e-sigaretten te koop. Ook via webshops is het een fluitje van een cent om eraan te geraken. Dit bleek onlangs ook opnieuw uit een reportage van ‘Factcheckers’ en ‘Pano’.”
“Samen moeten we ervoor zorgen dat jongeren niet verslaafd geraken aan nicotine. Niet via de klassieke tabakssigaret, maar ook niet via de e-sigaret of andere nieuwe nicotineproducten”, aldus Pieter nog. “De cijfers maken duidelijk dat blijvende inzet nodig is om nicotinegebruik bij jongeren echt terug te dringen.”
De volledige analyse en de cijfers van de evolutie van het totale nicotinegebruik door jongeren in Vlaanderen kan je hier bekijken.
De beknopte analyse vind je hier.
Omgaan met vapen thuis en op school? Dat doe je met onze materialen!
Voor het eerst is vapen populairder dan roken en dat baart ouders en onderwijsprofessionals behoorlijk wat zorgen. Daarom ontwikkelden we bij Gezond Leven materialen die hen handvaten geven om met deze problematiek om te gaan. Van een informatiefolder voor ouders tot lesmateriaal voor leerkrachten: wij zetten mee de stap naar een nicotinevrije generatie!
