Gelukkig zijn, dat is ook geluk hebben
Stilstaan bij wat ons gelukkig maakt: eigenlijk zouden we het elke dag moeten doen. Maar vandaag nog ietsje meer dan anders, want 20 maart is de internationale Dag van het Geluk. Voor Gezond Leven hét moment om een hardnekkige mythe uit de wereld te helpen, namelijk die van de ‘American dream’ die ervan uitgaat dat geluk volledig maakbaar is. Want dat is het niet.
‘Clap along if you feel like a room without a roof (Because I’m Happy), clap along if you feel like happiness is the truth’. Is er iemand die ‘Happy’ van Pharrell Williams niét kan meezingen? De Amerikaanse muzikant werd één van de bekendste gezichten van de internationale Dag van het Geluk, die voor het eerst in 2013 door de Verenigde Naties werd georganiseerd. Volgens de Algemene Vergadering van de VN is “het nastreven van geluk een fundamenteel menselijk doel”. Maar hebben we ons geluk ook echt zelf in handen? Helaas, zo eenvoudig is het niet. Je wel of niet gelukkig voelen is geen individuele verantwoordelijkheid of persoonlijke verwezenlijking. Geluk, of mentaal welbevinden, gaat over veel meer dan ‘zelfzorg’. Het is een samenspel van verschillende factoren. Gelukkig zijn hangt ook samen met geluk hebben. Wat niet wegneemt dat we over een aantal aspecten als individu zeker wel controle hebben. Je kan een deel van je mentaal welbevinden vergroten door in te zetten op enkele belangrijke vaardigheden of competenties. Denk bijvoorbeeld aan mild zijn voor jezelf en dankbaar zijn voor anderen. Je kan je eigen omgeving ook zo inrichten dat deze vaardigheden helemaal tot hun recht komen.
Verstevig je bouwblokken
’s Werelds langstlopende studie over mentaal welbevinden maakt duidelijk dat de belangrijkste determinant van geluk ‘het hebben van warme relaties’ is. Hoe betekenisvoller onze relaties, hoe groter de kans dat we een gelukkig, bevredigend én gezonder leven leiden. Investeren in activiteiten die je graag doet, samen met mensen die belangrijk voor je zijn, en tegelijk een aantal belangrijke competenties trainen (dat kan, bijvoorbeeld op geluksdriehoek.be), kan je helpen om de bouwblokken van geluk vorm te geven, waardoor deze wel tegen een stootje kunnen. Want stootjes – en soms zijn het serieuze uppercuts – krijgen we allemaal wel eens. Jammer genoeg kunnen we die niet altijd uit de weg gaan. Soms ben je uit balans en dat is oké: het is een belangrijke boodschap bij de geluksdriehoek. Hoe sterk je echter uit balans geraakt, hangt van persoon tot persoon af. En dat heeft niet alleen te maken met hoe ‘sterk je in je schoenen staat’ of andere persoonlijke interpretaties.
De context waarin we leven
Mentaal welbevinden en geestelijke (on)gezondheid – en hieraan gekoppeld de ontwikkeling van verschillende psychische stoornissen – worden voor een groot stuk mee gevormd door de sociale, politieke, economische en fysieke context waarin we leven. Bij de letterlijke, fysieke context hoort:
- degelijke en gezonde huisvesting
- een veilige plek om te wonen
- toegang tot een groene omgeving
- schone lucht
- stilte
- toegang tot (betaalbare) culturele activiteiten en gezondheidszorg, winkels, scholen, werk, …
Daarnaast speelt ook de sociale context een grote rol:
- financiële zekerheid
- werkgerelateerde problemen of werkloosheid
- een netwerk om op terug te vallen
- gelijkheid en de afwezigheid van discriminatie
- een inclusieve, toegankelijke samenleving
- de mogelijkheid om (verder) te studeren
Op deze context heb je als individu nauwelijks invloed. Meer nog: sociale ongelijkheid zorgt ervoor dat hoe kwetsbaarder je positie is, hoe minder controle je hebt. Al deze verschillende factoren beïnvloeden én versterken elkaar en creëren op die manier een situatie van maatschappelijke kwetsbaarheid. En dit zet op zijn beurt heel wat individueel-psychologische processen in gang, waardoor de bouwblokken van geluk onder druk komen te staan. Christel, die opgroeide in generatiearmoede, weet precies welke impact maatschappelijke kwetsbaarheid heeft op je geluk. Beluister hier haar verhaal over haar zoektocht naar (zelf)waardering.
Gemeenschappelijke verantwoordelijkheid
Mentaal welbevinden en geestelijke gezondheid zijn een gemeenschappelijke verantwoordelijkheid: uiteraard kunnen ook mensen die maatschappelijk kwetsbaar zijn aan de slag met de geluksdriehoek. Het is belangrijk dat het brede welzijnswerk inzet op een aanbod dat hierop inspeelt. Maar er is meer nodig. Zo’n aanbod heeft alleen zin in combinatie met acties vanuit het beleid die de leefomstandigheden verbeteren doorheen de hele levensloop. Dus van voor de geboorte, tijdens de vroege kinderjaren, op schoolleeftijd, voor gezinnen, tijdens de actieve leeftijd en voor ouderen. Dergelijke acties (zie hieronder) bieden de mogelijkheid om zowel de geestelijke gezondheid van de bevolking te bevorderen als het risico op die psychische stoornissen te verminderen die samenhangen met sociale ongelijkheid. Mensen in maatschappelijk kwetsbare situaties plukken hier in verhouding de meeste vruchten van, waardoor de gezondheidsongelijkheid zal afnemen.
Rol van het beleid
Hier is een belangrijke rol weggelegd voor beleidsmakers en overheden. Zij kunnen de context mee vorm geven, waardoor mensen in maatschappelijk kwetsbare situaties meer kansen krijgen om hun mentaal welbevinden verder te ontwikkelen. Hoe?
- door de zekerheid en stabiliteit in werk en inkomen te vergroten
- door te investeren in (sociale) huisvesting
- door groene, gezonde en veilige buurten te creëren
- door mensen inspraak te geven
- door discriminatie in al z’n vormen aan te pakken
- door ontmoeting en sociale steun te faciliteren
- door de drempel tot (bij)scholing te verlagen
- door laagdrempelige, betaalbare en bereikbare fysieke en mentale gezondheidszorg te voorzien
- door een klimaat te scheppen waar het écht oké is om af en toe uit balans te zijn
- door een context te creëren waarin het normaal is om aan de slag te gaan met mentaal welbevinden, ook als er geen sprake is van een probleem of klacht
- door mensen impliciet uit te nodigen om aan de slag te gaan met mentaal welbevinden
- door hen de kansen en de middelen hiervoor aan te reiken
Gezond Leven wil de overheid niet alleen aanmoedigen om (nog meer) werk te maken van deze maatregelen, we spelen er via verschillende projecten ook een actieve rol in. Die rol willen we in de toekomst nog meer opnemen, zowel als gespreks- of sparringpartner als uitwerker, implementator of ruggensteun.
Meer lezen over de sociale determinanten van mentale gezondheid? Het Nederlandse Trimbos Instituut schreef er een interessante factsheet over.
Praten over geluk? Gebruik de Gelukzak!
Een avondje uit of een lunch met vrienden of collega's en zin om over iets anders te babbelen dan het weer? Maak dan eens een Gelukzak. Hiermee zet je mensen aan om te praten over geluk en hoe zij dit ervaren. In de Gelukzak zitten originele vragen die leiden naar een goed gesprek waardoor je elkaar beter leert kennen. Want om je gelukkig te voelen, heb je verbondenheid nodig. En de meest eenvoudige manier om in verbinding te staan met elkaar is door in gesprek te gaan over dingen die ertoe doen.
Maak je eigen Gelukzak
Schrijf of print deze vragen op een stukje papier, knip uit en steek ze in een gelukzakje of -doosje. Laat iedereen om beurt een vraag trekken, die dan door de rest van het gezelschap wordt beantwoord. Verrassende gesprekken verzekerd! Enkele voorbeeldvragen:
- Waar heb jij je deze ochtend al over verwonderd?
- Waar ben jij trots op?
- Als je een groente zou zijn, welke is dat dan?
- Welke herinnering uit je kindertijd koester je het meest?
- Wat maakt jou gelukkig?
- Wat brengt jou uit balans?
- Hoe ziet een perfecte dag er voor jou uit?
- Als je een superkracht zou krijgen, welke zou dat dan zijn? En waarom?
- Naar wie kijk jij op?
- Hoe laad jij je batterijen op?
- Wanneer moest je voor het laatst schaterlachen?
- Kan je gelukkig zijn als je geen wensen of dromen (meer) hebt?
- Wat is je favoriete seizoen en waarom?
- Als je een nieuwe naam zou kunnen kiezen, hoe zou je dan heten?
- Van welk liedje word je onmiddellijk vrolijk?
- Waar zou je nog naartoe willen reizen en waarom?
- Bij wie vind jij steun?
- Stel, je hebt een teletijdmachine: naar welk moment in het verleden of in de toekomst zou jij reizen?
- Wat is het eerste waar je vanochtend aan dacht toen je wakker werd?
- Als je gevoel een kleur was, welke kleur zou je dan nu zijn?
