‘Help, ik kan dit niet!’: omgaan met faalangst kan je leren

Vorig jaar bekende actrice/zangeres Femke Verschueren dat ze door haar perfectionisme de lat voor zichzelf altijd heel hoog legt, waardoor ze voortdurend bang is dat ze haar streefdoel niet haalt en slecht zal presteren. Met enorm veel angst en stress tot gevolg. En Femke staat hierin niet alleen: Nederlandse onderzoekers rapporteerden faalangst bij 12% van de schoolgaande jongeren (Nieuwenbroek & Ruigrok, 2004). Belgische cijfers liggen met 10 à 15% in dezelfde lijn (Essen & Schouwenburg, 2008).

Wat is faalangst?

“Iedereen is wel eens bang om te falen wanneer een prestatie door anderen beoordeeld kan worden”, zegt Kristl Habils, expert mentaal welbevinden. “Denk maar aan je klamme handen of hoge hartslag net voor een mondeling examen, de spanning in je buik bij een sollicitatie of een krop in de keel bij een eerste date. Dat komt vaak voor en is helemaal oké. We spreken pas van faalangst wanneer de angst om te mislukken zo overheerst dat iemands functioneren en welbevinden onder druk komen te staan.”

Actieve en passieve faalangst

Faalangst komt zowel voor bij prestaties op cognitief en motorisch vlak als op sociaal niveau. De constante aanwezigheid van spanning en negatieve gedachten leidt tot paniek en zorgt ervoor dat de realistische kijk op het eigen kunnen en de eigen sterktes wegvalt. Faalangstige mensen gaan vaak overcompenseren, blokkeren of uitstellen. Wie overcompenseert, zal extra hard werken om een zo goed mogelijk resultaat te bekomen. Deze personen gunnen zichzelf geen rust of ontspanning en kunnen geen afstand meer nemen van een opdracht. Dit wordt ook ‘actieve faalangst’ genoemd.

Daartegenover spreken we van ‘passieve faalangst’ wanneer mensen niet kunnen geloven dat hun inspanningen iets zullen uithalen. Zij blokkeren of proberen taken zo veel mogelijk uit de weg te gaan of uit te stellen.

Hoe faalangst herkennen?

Faalangst heeft een aantal typische kenmerken:

• Wie weinig zelfvertrouwen heeft, gaat ervan uit dat wie niet presteert, niet de moeite waard is. Elke fout of elke mislukking knaagt daarbij aan het zelfbeeld, waardoor een negatieve spiraal ontstaat. Faalangst is dus duidelijk gelinkt aan een gebrek aan zelfvertrouwen.
• Wie faalangst heeft, is vaak erg bezorgd om wat anderen van hen denken. Ze zoeken halsstarrig naar goedkeuring en bevestiging.
  
• Faalangst zorgt er vaak voor dat je minder goed leert. Mensen die bang zijn om fouten te maken, ontnemen zichzelf de mogelijkheid om te leren. Fouten maken is namelijk altijd verbonden met het leerproces.
  
• Voor mensen met faalangst is fouten maken heel bedreigend. Zij zien feedback of kritiek als iets negatiefs. Ze kunnen er geen lessen uit trekken of aanvaarden het niet.
  

Faalangst verstoort de geluksdriehoek

Faalangst kan zwaar wegen op het welbevinden. En dat weerspiegelt zich in de vier bouwblokken van het geluk in de geluksdriehoek:

• Het bouwblok ‘jezelf kunnen zijn’ laat je onder meer stil staan bij waar je trots op bent en wat je motiveert. Wie last heeft van faalangst, heeft er zeker baat bij om daar regelmatig over te reflecteren en om te leren focussen op het positieve.
• ‘Goed omringd zijn’ is het bouwblok dat aandacht besteedt aan de ondersteunende rol van anderen. Positieve steun voor elkaar is waardevol om faalangst te voorkomen of om steun te bieden waar nodig.
  
• Het bouwblok ‘je goed voelen’ focust op de vraag of je soms niet te streng bent voor jezelf. Een heel toepasselijke vraag bij faalangst, want dat is net waar het schoentje wringt. Dit bouwblok heeft ook aandacht voor het loslaten van negatieve gedachten, zoals de gedachte dat je iets niet kan.
  
• Tot slot geeft de oranje bol aan dat het helemaal oké is om uit balans te zijn door moeilijke en lastige gevoelens of ervaringen, zoals faalangst. Angst is een normale en menselijke reactie. Je daarvan bewust zijn, is een eerste helpende gedachte.
  

Zo pak je faalangst aan

• Probeer de gevoelens van mensen met faalangst te erkennen en te begrijpen. Laat hen weten dat je klaar staat om te helpen en dat het normaal is om stress of angst te ervaren.
• Ga stresserende situaties niet uit de weg. Misschien lukt het met extra ondersteuning wel.
  
• Heb je de neiging om te veel ineens te willen doen? Dan kan het helpen om een grote taak te verdelen in kleinere stukjes. Zo heb je een duidelijk plan van aanpak, iets wat je waarschijnlijk meer gemoedsrust oplevert.
  
• Bendadruk de dingen die wel goed gaan. Leg de lat niet te hoog en hanteer het motto: je bent goed zoals je bent!
  
• Probeer kritiek, feedback of een mislukking als een leerkans te bekijken. Wat kan je meenemen? Wat kan misschien anders?
  
• Probeer negatieve gedachten om te buigen naar een positieve mindset of groeigedachten. Het is niet omdat iets één keer niet lukt dat het altijd verkeerd zal lopen.
  
• Als faalangst leidt tot fysieke onrust of lichamelijke klachten, kunnen relaxatieoefeningen of andere manieren om te ontspannen misschien verlichting brengen.
  
• Word je volledig verlamd door faalangst en is het probleem te groot om er zelf mee aan de slag te gaan? Dan kan een faalangsttraining of -cursus mogelijk hulp bieden. Ook een psycholoog kan je handvaten geven om slechte patronen te doorbreken.