“Laaggeschoolden en mensen met een migratieachtergrond bereiken, dát is onze grootste uitdaging”

Hakki Demirkapu is huisarts en praktijkopleider in MediSina, een gezondheidscentrum in Schaarbeek. Daarnaast is hij onderzoeker bij de vakgroep Huisartsgeneeskunde en Chronische Zorg aan de VUB en geeft hij lezingen over cultuursensitieve gezondheidszorg. En sinds kort is hij dus ook bestuurslid bij het Vlaams Instituut Gezond Leven vzw.

Waarom hebt u ‘ja’ gezegd tegen onze raad van bestuur?

“Met Gezond Leven kunnen we een breed publiek bereiken. De informatie die gegeven wordt, is echter niet altijd aangepast aan laaggeschoolden of aan mensen met een migratieachtergrond. Daar kan ik met mijn ervaring en expertise misschien een verschil maken. In mijn praktijk in Brussel kom ik immers dagelijks in contact met mensen in een maatschappelijk kwetsbare situatie of met een migratieachtergrond. Het komt erop aan ervoor te zorgen dat zij je informatie vinden én dat ze die ook begrijpen. Anders verlies je een grote groep waarbij je niet aan preventie kan doen en die daardoor later veel grotere problemen zal krijgen.”

Eén van de missies van Gezond Leven is de gezondheidsongelijkheid verkleinen. Wat betekent gezondheidsongelijkheid voor u?

“Omdat niet iedereen dezelfde informatie krijgt en niet iedereen die informatie begrijpt, hebben laaggeschoolden of mensen die de taal niet spreken minder gezondheidsvaardigheden. Uit onderzoek blijkt dan ook dat zij tien jaar eerder die ziektes krijgen waarmee anderen pas op latere leeftijd worden geconfronteerd. Ze hebben ook meer chronische ziekten op jongere leeftijd omdat ze zich niet bewust zijn van preventie. Daarom moeten wij hen proberen op te voeden en hen begeleiden. Om zo hun gezondheidsvaardigheden te vergroten.”

Hoe kunnen we ervoor zorgen dat onze methodieken ook deze groep bereiken?

“Door outreachend en laagdrempelig te werken. En dat betekent ook korte zinnen en gemakkelijke woorden gebruiken. Bij de eerste generatie migranten is er veel ongeletterdheid. Maar ze gebruiken wel sociale media. Via die kanalen kan je hele korte, duidelijke boodschappen verspreiden. Zo heb ik het trouwens bij de coronapandemie aangepakt. Je moet ook samenwerken met de verschillende gemeenschaps- en wijkgezondheidscentra. Of met de moskee, want zij bereiken die mensen écht. Wij moeten naar hén toe, want zij gaan nooit de weg naar ons vinden.”

Pas je dat ook toe in je eigen praktijk?

“Ja, al heb ik daar zelf ook al tegen gezondigd. Enkele jaren geleden had ik bijvoorbeeld brieven verstuurd over het griepvaccin. En dan kwamen die eerste generatiemigranten en mensen die geen Frans of Nederlands spreken op consultatie: ‘Dokter, ik heb een brief van u gekregen, maar wat is dat? Ik begrijp dat niet.’ Als we hen nu willen overtuigen zich te laten vaccineren tegen de griep, bellen we hen op en spreken we hen in hun eigen taal aan.”

Dat is natuurlijk veel tijdsintensiever dan gewoon een brief sturen.

“Ja, en dat is wat mij zo frustreert. Ik werk in een forfaitair systeem, niet in de prestatiegeneeskunde. En dan is het gemakkelijker om je tijd te nemen. Maar een deel van de artsen heeft die tijd niet. Of ze praten niet over preventie omdat ze ervan uitgaan dat hun patiënten dat vaccin of die screening toch niet zullen willen. Ze gaan uit van vooroordelen: ze zeggen wel tegen die gesluierde Marokkaanse vrouw met diabetes dat ze moet diëten en aan sport doen. Maar meer uitleg over aangepaste voeding of beweegmogelijkheden wordt niet gegeven. ‘Want die doet dat toch niet.’ Maar als je naar je patiënten luistert en hen in begrijpelijke taal uitleg geeft, heb je meer kans dat ze meegaan in dat verhaal.”

Moeten artsen dan ook gesensibiliseerd worden?

“Ja, want nu veralgemeent men heel snel. De stereotypen zijn nooit ver weg. In een ziekenhuis ziet men een Arabische naam: ‘Ah, da’s een moslim. Dan gaan we die een vegetarische maaltijd geven.’ Maar die man werd kwaad: ‘Ik wil vlees, net zoals mijn buur!’ (lacht) Dé Turkse patiënt of dé Marokkaanse patiënt bestaat niet. Dat zijn allemaal individuen met hun eigen noden. En je moet ervoor zorgen dat zij zich gezien en gehoord voelen.”

Hoe kunnen wij dat doen?

“Door op de Zeker Gezond-app ook recepten te zetten voor bijvoorbeeld een gezond Suikerfeest. Of door in de voedingsdriehoek ook ingrediënten op te nemen die herkenbaar zijn voor mensen met een migratieachtergrond. Dan weten zij: ‘Ah, ze houden ook rekening met óns.’ Wil je hen aanmoedigen om te stoppen met roken? Gebruik dan video’s en foto’s waarin je cijfers noemt en de nadelen duidelijk op een rij zet. Dat is veel efficiënter dan teksten omdat niet iedereen die begrijpt. Werk ook met brugfiguren die bekend zijn in de verschillende gemeenschappen.”

Waarom ligt cultuursensitieve zorg u zo nauw aan het hart?

“Omdat het me stoort dat er zo weinig wordt rekening gehouden met de wensen van mensen, met hun cultuur, hun religie, hun persoonlijke waarden. Ik wil zorgverleners bewust maken van die verschillende referentiekaders. Zodanig dat de zorg ook aangepast is aan de multiculturele samenleving. Neem bijvoorbeeld woonzorgcentra. Die zeggen wel dat ze er voor iedereen zijn, maar in de praktijk is dat niet zo. Daarom zijn wij in Brussel gestart met Saphir, een woonzorgcentrum dat écht cultuursensitief werk.”

Wat is het verschil met een ‘gewoon’ woonzorgcentrum?

“Het begint al met een divers personeel. In andere woonzorgcentra is er wel eens een poetshulp of een zorgkundige met een migratieachtergrond, maar verder dan dat gaat het niet. Bij ons heeft iedereen, op elk niveau, een migratieachtergrond. Van de directrice tot de hoofdverpleegkundige. We spreken ook 4 talen: Nederlands, Frans, Turks en Arabisch. En alle informatie wordt in die 4 talen gedeeld. We hebben bijvoorbeeld ook een derde verdiep enkel voor moslims, met een gebedsruimte.”

Is dat geen segregatie?

“Néé, want we laten de mensen de keuze. Als ze op het eerste of het tweede verdiep willen zitten, is dat prima. Maar sommige ouderen worden het liefst omringd met mensen die hetzelfde geloven en eten als zij, die zich op dezelfde manier kleden en die dezelfde taal spreken. Het is een inclusief, geen exclusief verhaal. In het cafetaria kan je Franse wijn, Belgische bieren, Turkse koffie en Marokkaanse muntthee drinken. Het eten wordt niet alleen in een braadpan klaargemaakt maar ook in een tajine. En elke week komt er zowel een imam als een priester langs. Dát is cultuursensitiviteit: rekening houden met de persoonlijke wensen en noden van je patiënt of je cliënt. En daar moeten we ook met Gezond Leven naar toe.”

Tot slot, wanneer beschouwt u uw passage bij Gezond Leven als geslaagd?

“Als we materialen kunnen ontwikkelen die ook geschikt zijn voor laaggeschoolden en voor mensen met een migratieachtergrond. En als we outreachend werken en moskeeën, gemeenschapscentra, cultuurcentra,… kunnen betrekken bij het verspreiden van onze gezondheidsboodschappen.”