“Slaaptekort op het werk is een onderschat probleem”

“Als we slaapproblemen willen aanpakken, kunnen we heel veel doen op de werkvloer, want daar zijn de gevolgen van slaaptekort niet min. Het is een onderschat probleem”, zegt dr. Inge Declercq van het UZA, die met ‘Sleep Well & Stress Less’ een programma heeft ontwikkeld waarmee ze in bedrijven werkgevers en werknemers helpt hun slaap en energieniveau te verbeteren. “Bij slaaptekort gaat het werkgeheugen met 30% achteruit en heb je tot 55% meer tijd nodig om je taken te volbrengen. Bovendien is er een bewezen verband tussen slaaptekort en absenteïsme op het werk. Wie systematisch te weinig of niet goed genoeg slaapt, zal immers sneller uitvallen omdat dit voor ernstige gezondheidsproblemen kan zorgen, zoals bijvoorbeeld hart- en vaatziekten. Er is ook een link tussen een chronisch slaaptekort en neurodegeneratieve aandoeningen, zoals de ziekte van Alzheimer.”

Waarom is slaap zo onontbeerlijk voor ons lichaam?

“Slaap is leven. Slaap is de essentiële rebooter om onze dag te verwerken, zodanig dat je een nieuwe dag aankan. Al onze systemen, zoals onze immuniteit, ons microbioom (micro-organismen in onze darmen), ons metabolisme, onze hersenen zijn geprogrammeerd om overdag actief te zijn. ’s Nachts vragen al die processen herstel. En dat doet slaap voor ons. Slaap is het baggerschip in de kanalen van ons brein: het glymfatisch systeem is een netwerk van kleine vaatjes dat ervoor zorgt dat alle afvalstoffen die doorheen de dag in ons brein worden opgestapeld, verwijderd kunnen worden. Slaap zorgt er bijvoorbeeld ook voor dat het eetlustremmend hormoon leptine en het eetlustopwekkend hormoon ghreline in evenwicht zijn.”

Onze slaap kan door verschillende factoren worden verstoord. Eén daarvan is (werk)stress. Hoe werkt dat precies?

“Stress houdt je wakker, daar dient het voor. Een stressreactie was in de oertijd een overlevingsreactie. En ook nu hebben we het nog nodig om alert te kunnen zijn. Er worden dan ‘wakkermakende’ stoffen geproduceerd, zoals adrenaline, cortisol en oxytocine. Stress is dus prima, op voorwaarde dat het actie-reactie is en dat het gaspedaal daarna wordt losgelaten. Probleem is dat bij veel te veel mensen die pedaal constant is ingedrukt, onder meer omwille van te hoge werkdruk. Tel daarbij wereldse problemen, armoede, onzekerheid over de toekomst, angst, … en veel mensen komen in een chronische stresstoestand terecht. Ons lichaam en brein reageren daarop door wakker te blijven, ook ‘s nachts. Door die aanhoudende stress ontstaat er chronische inflammatie. Het is alsof je lichaam constant tegen iets aan het vechten is en zich constant moet verdedigen. Het is een tweesnijdend zwaard: stress leidt tot slaapproblemen, maar slaapproblemen leiden ook tot stress. Je komt in een vicieuze cirkel terecht.”

Hoe kan je die doorbreken?

“Door de juiste informatie te verspreiden en ervoor te zorgen dat mensen de juiste tools aangereikt krijgen. Want er bestaat veel foute informatie. Zoals bijvoorbeeld dat je 60% diepe slaap nodig hebt. Klopt niet: 15% is al voldoende. Of dat je slaaptekort niet kan inhalen, terwijl je het net wél moet inhalen, anders krijg je die chronische inflammatie. Je hoeft ook niet voor middernacht in bed liggen om gezond te zijn. Nee, je gaat best zoveel mogelijk slapen op het juiste moment, wanneer je er neurobiologisch klaar voor bent. We leven nog veel te veel in een ‘vroege vogel’-maatschappij. Daarom probeer ik ook op managementniveau uit te leggen dat we veel gezonder zullen zijn als we allemaal meer kunnen leven, werken, eten, … in harmonie met ons bioritme. Dat is een heel belangrijke boodschap die nog niet genoeg is doorgedrongen. Nu zitten we met een sociale jetlag: in de week moeten we ons aanpassen aan opgelegde tijden en in het weekend gaan we meer naar ons natuurlijk ritme. Bij veel mensen scheelt dat twee uur. En dat verhoogt ook weer het risico op hart- en vaatziekten en overgewicht.”

Niet iedereen kan z’n werktijden zomaar aanpassen.

“Nee, maar doe het in de mate van het mogelijke. Sinds corona is telewerk bijvoorbeeld veel meer ingeburgerd. Sta op de dagen dat je niet moet pendelen iets later op. En zorg dat je ’s avonds je bedtijd niet uitstelt. En naar werkgevers toe: geef mensen de kans om twee, drie dagen per week later te beginnen als dat past bij hun bioritme. Dat is een mindswitch en daar is nog veel werk aan, maar het positieve gezondheidseffect daarvan is wetenschappelijk bewezen.”

Wat met managers en CEO’s die er graag mee uitpakken dat ze maar vier uur slaap per nacht nodig hebben?

“Je hebt enerzijds de mensen die heel graag willen slapen, maar niet kunnen. En dan heb je mensen die kunnen slapen, maar niet willen. Dat zijn sommige van die CEO’s. Alhoewel ook daar een kentering is, want er zijn er steeds meer die 'toegeven’ dat ze minstens zeven uur nodig hebben. Maar degenen die het op vier uur houden, betalen vroeg of laat de prijs. Mensen denken: ‘Ik ben niet moe dus ik kan daar tegen.’ Maar op hun vijftigste hebben ze overgewicht of nemen ze pillen tegen hoge bloeddruk. Ik zeg niet dat dat alleen maar komt door een jarenlang slaaptekort, maar het risico is duidelijk veel groter. Helaas wordt die link nog niet genoeg gelegd.”

Hoe ongezond is nachtwerk?

“Het shiftwerk-syndroom is inmiddels een erkende slaapstoornis. Dat betekent zoveel als niet kunnen slapen als je moet slapen en slaperig zijn als je wakker hoort te zijn als gevolg van het feit dat je werkschema niet afgestemd is op je biologisch slaapschema. Daardoor functioneer je minder goed, enerzijds door het slaaptekort, anderzijds door de ritmeverschuivingen. Ploegenwerkers hebben tot 90% meer kans op moeheid en slaperigheid. Ze hebben meer overgewicht, hart- en vaatziekten, diabetes en mentale problemen. Bij vrouwen die eigenlijk ochtendmensen zijn, maar ’s nachts moeten werken, zien we zelfs een groter risico op borstkanker. Bij mannen is dat prostaat- en dikkedarmkanker.”

Kunnen zij daar iets aan doen, zonder hun job op te geven?

“Jazeker. Door het op het juiste moment extra licht of net extra donker te maken, in te zetten op stressverwerking, specifieke voedingsadviezen ter harte te nemen en voor een gezonde leefstijl te kiezen, kan je de schade beperken. Een goede nachtrust start overdag: alles wat je overdag doet, zal je slaap beïnvloeden. Maar voor nachtwerkers geldt ook het omgekeerde: alles wat zij ’s nachts doen, beïnvloedt hun slaap overdag. Als je 's nachts cafeïne drinkt, is het logisch dat je overdag slecht slaapt. Na middernacht drink je als nachtwerker best geen cafeïnerijke drank meer. En krijg je om drie, vier uur ’s nachts een energiedip, grijp dan niet naar snelle energiebommen, maar naar een lichte, eiwitrijke maaltijd. Eet een eitje, een volkorenboterham met mager vlees, yoghurt, soep, …”

Vaak wordt aangeraden om overdag een korte powernap te doen. Moeten bedrijven nu allemaal een slaapruimte inrichten?

“Nee, da’s niet nodig. Als je overdag slaperig bent, kan je acht uur voor je moet gaan slapen, een powernap van maximum twintig minuten doen. Maar als je systematisch elke dag een dutje nodig hebt, moet je je afvragen hoe dat komt en kijken naar je nachtslaap. Het is dan eerder aan bedrijven om te zien hoe ze die werknemer kunnen helpen om beter te slapen dan om een slaapruimte voor powernaps in te richten.”

Tot slot, is er genoeg aandacht voor dat slaaptekort op de werkvloer?

“Ja, alleen denken mensen nog te veel op korte termijn: als ik nu niet voel dat ik te weinig heb geslapen, kan ik ertegen. Dat is niet juist. En daar speelt preventie een grote rol, om te voorkomen dat als ze twintig jaar ouder zijn, ze daar de gevolgen van dragen. Maar we moeten ook aandacht hebben voor die mensen die niet kunnen slapen, maar het wel heel graag willen. Zij hebben niets aan onheilspellende boodschappen over slaaptekort. Daar worden ze alleen maar nog angstiger van. Zij hebben vooral veel geruststelling en ondersteuning nodig. Want bijna zo goed als elk slaapprobleem, kan aangepakt worden.”

Meer lezen? Neem dan een kijkje op de website van Sleep Well & Stress Less.