Mogelijkheden tot sociale vergelijking voorzien
Meer info over deze techniek
Theoretische onderbouwing
De sociale vergelijkingstheorie (Festinger, 1954) stelt dat iedereen een constante nood heeft aan zelfevaluatie. Die zelfevaluatie ontstaat door jezelf te vergelijken met anderen uit je omgeving. Zo zullen mensen die bepaald gedrag wel of niet stellen, kijken naar anderen die hetzelfde doen. Ze vergelijken zichzelf met hen om zo hun eigen meningen, attitudes, doelen en capaciteiten met betrekking tot het gedrag te evalueren. Hierbij wordt een onderscheid gemaakt tussen opwaartse, neerwaartse en horizontale vergelijkingen.
Soorten sociale vergelijking
- Een opwaartse sociale vergelijking is wanneer iemand zichzelf vergelijkt met een ander die het, volgens deze persoon, beter doet dan henzelf. Zo’n vergelijking kan zowel motiverend als demotiverend werken. Het kan degene die vergelijkt langs de ene kant inspireren om hetzelfde gedrag na te streven, maar langs de andere kant zorgen voor een slecht gevoel bij die persoon omdat die de andere als succesvoller dan henzelf ziet.
- Een neerwaartse sociale vergelijking is wanneer iemand zichzelf vergelijkt met een ander die het, volgens deze persoon, minder goed doet dan henzelf. Ook deze vergelijking kan zowel positieve als negatieve gevolgen hebben. Het kan langs de ene kant zorgen voor een beter gevoel bij degene die vergelijkt, omdat deze persoon al verder staat dan de ander. Maar het kan het ook leiden tot gevoelens van superioriteit en helpen het eigen ongezonde gedrag te legitimeren: ‘ik rook niet evenveel als de ander, dus nog minder roken is niet nodig’.
- Ten slotte kan men ook aan horizontale sociale vergelijking doen. Dit is wanneer iemand zichzelf vergelijkt met een ander die, volgens deze persoon, op de meeste vlakken hetzelfde is als henzelf. Ook deze vergelijking kan zowel positieve als negatieve effecten hebben. Het kan een bron van steun zijn: ‘ik ben niet alleen, we zitten in hetzelfde schuitje’. Dit gevoel van steun en een andere visie of aanpak bij de ander, kan de doelgroep ertoe aanzetten bepaalde attitudes, gedragingen en meningen te veranderen. Als de ander echter exact dezelfde visie of aanpak heeft, kan dit soort vergelijking ook zorgen voor een soort stagnatie in het gedrag: ‘anderen doen dit ook, dus mijn gedrag aanpassen is niet nodig’.
Sociale vergelijking wordt niet enkel gebruikt om eerder en huidig gedrag te evalueren, maar ook om toekomstige gedragseffecten te voorspellen. Zo kunnen opwaartse vergelijkingen tonen dat een bepaald (gezond) gedrag starten of ongezond gedrag opgeven, zal lonen. Neerwaartse vergelijkingen kunnen de consequenties tonen van het vermijden van bepaald (gezond) gedrag en het voortzetten van ander (ongezond) gedrag. Recent onderzoek door Hoppen en collega’s (2024) toont aan dat sociale vergelijking effectief gezondheidsgedrag kan veranderen.
Vergelijkbare technieken
- Opwaartse sociale vergelijking lijkt sterk op de modeling techniek, waarbij een rolmodel wordt aangesteld die het gewenste gedrag vertoont of demonstreert.
Aanvullende technieken
- Vergelijken kan je met lotgenoten, maar ook met verschillende versies van jezelf. Bij de techniek van ‘zelfbeoordeling’ vergelijkt men de versie van zichzelf die gezond gedrag vertoont met de versie die dit niet doet. Indien de doelgroep het gezonde gedrag in het verleden wel stelde, kan deze techniek dus een mooie aanvulling zijn op sociale vergelijking.
- De combinatie van op- en neerwaartse vergelijking geven de doelgroep een beter zicht op de persoonlijke kosten en risico’s die verbonden zijn aan het behouden en/of weigeren van bepaald gedrag. Dit is het doel waar de techniek van ‘personalize risk’ (techniek binnenkort beschikbaar) op inzet. Sociale vergelijkingen zijn dus een goede manier om hierin te voorzien.
- Wanneer iemand zich met een ander vergelijkt, volgt er automatisch feedback: bij zowel op- als neerwaartse vergelijkingen wordt duidelijk gemaakt wat anderen al goed doen en waar ze nog aan kunnen werken. Een coach kan ook bewust aansturen op het geven van feedback aan elkaar.
Hoe pas je deze techniek toe?
Inleiding
Wanneer je merkt dat de doelgroep maar weinig vertrouwen heeft in de mogelijkheid iets aan een bepaald gedrag te doen, simpelweg niet gelooft dat dit nodig is of denkt dat er niets aan gedaan kan worden, is het nuttig om sociale vergelijking met lotgenoten te overwegen.
Vooraf
Voordat de sociale vergelijking van start gaat, is het belangrijk om met de doelgroep te bespreken wat sociale vergelijking inhoudt. Leg uit wat de voor- en nadelen van de verschillende soorten vergelijkingen zijn. Door je doelgroep op de hoogte te brengen van de valkuilen en wat ze eruit kan halen, zorg je ervoor dat ze sociale vergelijking in haar eigen voordeel kan gebruiken.
Er zijn twee opties om mogelijkheden tot sociale vergelijking te voorzien. Je kan mensen rechtstreeks met elkaar in contact brengen – zoals hieronder wordt omschreven – en je kan hen doorverwijzen naar bestaande getuigenissen van lotgenoten. Zowel online als in boeken staan getuigenissen over heel wat (gezondheids)thema’s. Raad je doelgroep een aantal sites en/of boeken aan en bespreek achteraf de sociale vergelijking om de kans op positieve effecten te vergroten.
Stap 1
Om de personen uit de doelgroep rechtstreeks met elkaar in contact te brengen, is het selecteren van de leden van die groep een eerste stap. Hou er rekening mee dat je zowel mogelijkheden tot opwaartse, neerwaartse als horizontale vergelijking voorziet. Ze hebben immers allemaal hun voor- en nadelen die elkaar kunnen aanvullen. Zorg er ook voor dat de verschillen tussen de leden niet te groot zijn; wanneer een gedragsverandering onhaalbaar lijkt, zal die niet optreden.
Stap 2
In een tweede stap breng je de doelgroep in contact met je gekozen lotgenoten/getuigenissen. Dit kan op verschillende manieren:
- een-op-een: breng twee lotgenoten met elkaar in contact en laat hen hun ervaringen en verhalen uitwisselen.
- Dit kan zowel online als offline.
- Houd er rekening mee dat je op deze manier hoogstwaarschijnlijk maar één soort sociale vergelijking hebt voorzien. Je zou kunnen kiezen voor een reeks een-op-een contacten tussen lotgenoten om zo de verschillende vormen van sociale vergelijking te voorzien.
- In groep: organiseer een praatgroep met lotgenoten. Laat de groep zoveel mogelijk zelf ervaringen en verhalen uitwisselen en neem hooguit een modererende rol op om het gesprek binnen het thema te houden.
- Ook dit kan zowel online als offline.
- Houd er rekening mee dat niet iedereen even comfortabel is bij het spreken in groep. Voorzie variatie in hoe mensen aan het woord komen: je kan de groep opsplitsen in kleinere groepjes of mensen op vragen laten antwoorden met bordjes (bijvoorbeeld duim omhoog en duim omlaag). Besef ook dat niet iedereen aan het woord hoeft te komen: ook zij die stil blijven, zijn met sociale vergelijking bezig.
Achteraf
Na de sociale vergelijking kan je de doelgroep nog duidelijk maken dat sociale vergelijking ook in hun dagelijkse leven mogelijk is en vermoedelijk al plaatsvindt. Nu ze zich hiervan bewust zijn, kunnen ze ook deze vergelijkingen in hun voordeel gebruiken.
Inspirerende voorbeelden
Tabakstop
Tabakstop heeft op hun website een pagina waar iedereen hun ervaring met hun rookstop kan delen. Op deze pagina ‘Getuigenissen van rokers’ staan zowel geschreven als gefilmde getuigenissen, waarmee de organisatie rokers wil helpen om het geloof in zelf-effectiviteit te vinden om te stoppen
laatjevaccineren.be
Ook laatjevaccineren.be zet doorlopend in op getuigenissen om mensen te overtuigen zich te laten vaccineren voor corona en/of griep. Hun pagina ‘Video’s over vaccinatie’ staat vol getuigenissen van zowel mensen die zich lieten vaccineren als experten die hun mening delen. Zo proberen ze vooral kwetsbare groepen te bereiken.
SOS Nuchterheid vzw
SOS Nuchterheid vzw organiseert gespreksavonden met lotgenoten voor mensen met verslavingen. Dit kan gaan over alcohol, drugs, pillen, gokken, … Ze brengen mensen samen die voor dezelfde uitdagingen met verslaving staan of stonden. Dit soort groepen creëren de ideale situatie om aan opwaartse, neerwaartse en horizontale sociale vergelijking te doen.
Diabetes Liga
Ook de Diabetes Liga voorziet praatcafés en groepssessies Gezonde Voeding Op Verwijzing om zo lotgenoten en hun omgeving samen te brengen. Hun doel is te informeren, connecteren en mobiliseren. Zo’n praatsessies zijn de ideale setting voor opwaartse, neerwaartse en horizontale vergelijking met mensen die hetzelfde doormaken.
Referenties
- Faster Capital (7 Juni 2024). Sociale vergelijking: sociale vergelijking en de invloed op vooringenomenheid achteraf https://fastercapital.com/nl/inhoud/Sociale-vergelijking--sociale-vergelijking-en-de-invloed-op-vooringenomenheid-achteraf.html#Inleiding-tot-sociale-vergelijking-en-vooringenomenheid-achteraf
Festinger, L. (1954). A theory of social comparison processes. Human Relations, 7, 117-140 https://doi.org/10.1177/001872675400700202
Suls, J., & Wheeler, L. (2012). Social comparison theory. In P.A.M. Van Lange, A.W. Kruglanski & E. Tory Higgins (Eds.), Handbook of theories of social psychology, Volume 1 (pp. 460-482) Thousand Oaks, CA, Verenigde Staten: Sage Publications Ltd. https://psycnet.apa.org/doi/10.4135/9781446249215.n23
Suls, J., Martin, R., & Wheeler, L. (2002). Social comparison: Why, with whom, and with what effect? Current Directions in Psychological Science, 11(5), 159-163 https://doi.org/10.1111/1467-8721.00191
Hoppen, T., Cuno, R., Nelson, J., Lemmel, F., Schlechter, P., & Morina, N. (2024). Social comparison as a behaviour change technique: A systematic review and meta-analysis of randomised controlled trials across scientific disciplines https://doi.org/10.21203/rs.3.rs-4046758/v1
Auteur: Jana De Smedt (Universiteit Gent) met medewerking van de werkgroep gedragsinzichten