Risico's personaliseren

Meer info over deze techniek

Het personaliseren van risico’s houdt in dat je mensen informatie geeft over hun persoonlijk risico op een bepaalde aandoening (bv. diabetes) of gebeurtenis (bv. vallen). Deze techniek kan bijdragen aan gedragsverandering door mensen bewuster te maken van hun persoonlijke gezondheidsrisico’s, wat vaak de eerste stap is naar verandering. In theorieën over omgaan met problemen (coping) en zelf je gedrag sturen (zelfregulatie), is het startpunt telkens het besef dat er een (verhoogd) risico is.

Theoretische onderbouwing

De techniek ‘risico’s personaliseren’ komt uit een model dat uitlegt hoe mensen stap voor stap tot gedragsverandering komen: het Precaution-Adoption Process Model (PAPM) van Weinstein (1988). Dit model legt de nadruk op het belang van bewustzijn: mensen moeten eerst beseffen dat er een risico is, voor ze er iets aan willen doen.

Het model helpt ook om groepen te bereiken die in eerste instantie weinig geïnteresseerd zijn in of veel weerstand hebben tegen verandering. Deze aanpak past goed bij andere ideeën over hoe mensen hun gedrag veranderen. Zo stelt Bandura in zijn Sociaal-cognitieve Leertheorie (1997) dat mensen vooral leren door anderen te zien en dat ze vertrouwen moeten hebben in wat ze zelf kunnen. Als mensen zich bewust worden van hun eigen risico’s, zien ze beter waarom veranderen belangrijk is en zijn ze sneller gemotiveerd om dat ook echt te doen.

Onderstaande tabel geeft de verschillende stadia van geloven in persoonlijk risico weer die mensen doorlopen volgens het PAPM:

Mensen schatten hun eigen risico vaak te laag in. Ze denken bijvoorbeeld dat ze minder kans hebben op ziekte of problemen dan anderen in dezelfde situatie. Onderzoekers noemen dit onrealistisch optimisme. Dit gebeurt vaak omdat mensen niet goed weten wat anderen doen om zich te beschermen en omdat ze een verkeerd beeld hebben van wie er precies risico loopt. Zo denken ze bijvoorbeeld dat alleen zware rokers kans maken op longproblemen, terwijl ook lichtere rokers risico lopen.

Een ander belangrijk aspect dat deze theorie niet vermeldt, is het ‘kunnen’ omgaan met risico’s. Niet iedereen bezit deze vaardigheden: die mensen kunnen zich daardoor machteloos voelen als ze geconfronteerd worden met een (verhoogd) risico. In dit geval is het van belang om niet alleen bewustmakende technieken te benutten, maar ook extra persoonlijke ondersteuning vanuit de omgeving, sociale steun en/of hulp te voorzien om de eerste stap te kunnen zetten richting verandering. Een voorbeeld van zo’n techniek is ‘mobiliseren van sociale steun’.

Subtypes van de techniek

Risico’s personaliseren kan op verschillende manieren. Hieronder sommen we een aantal focuspunten op die je kan gebruiken bij deze techniek.

Vergelijkbare technieken

• Raising consciousness (techniek binnenkort beschikbaar) houdt in dat je iemand informatie of feedback geeft over de oorzaken, gevolgen en mogelijke alternatieven van een bepaald probleem of gedrag. Het gaat hierbij dus over algemene informatie geven over een probleem of gedrag. Bij risico’s personaliseren gaat het over het laten inzien wat die risico’s specifiek voor henzelf betekenen.
• Elaboratie betreft het stimuleren van individuen om persoonlijke betekenis te geven aan bepaalde informatie. Door mensen te laten nadenken over wat bepaalde risico’s voor hén persoonlijk betekenen, help je hen om die informatie belangrijker en relevanter te maken voor hun eigen leven.
• Scenario-based risk information (techniek binnenkort beschikbaar) betekent dat je informatie geeft die helpt om je voor te stellen hoe het gedrag in de toekomst tot een negatief effect zou kunnen leiden. Door zulke risico’s concreter in beeld te brengen, krijgen mensen er een beter inzicht in. Dit kan nog concreter gemaakt worden door deze risico’s te personaliseren.
• Individualisatie betekent dat je tijdens een interventie of coaching aandacht hebt voor iemands persoonlijke situatie en behoeften. De persoon krijgt ook de ruimte om vragen te stellen. Net zoals bij het personaliseren van risico’s, draait het hierbij om wat voor die specifieke persoon belangrijk is.
• Op maat werken houdt in dat een interventie wordt ontwikkeld of aangepast op basis van kenmerken die vooraf over een persoon of doelgroep bekend zijn. Zo sluit de aanpak beter aan bij hun situatie en wordt ze herkenbaarder en relevanter. Daarbij wordt gekeken naar persoonlijke factoren, zoals iemands levensstijl, omgeving of risico’s.

Aanvullende technieken

• Fear arousal (techniek binnenkort beschikbaar): het opwekken van negatieve emotionele reacties om motivatie en actie te bevorderen om zichzelf te beschermen tegen dit risico. Ook bij het personaliseren van risico’s kan er angst opgewekt worden, wat mensen kan stimuleren tot gedragsverandering.

We raden aan om zeer bedachtzaam te zijn met het opwekken van angst. Raadpleeg zeker de fiche ‘fear arousal’ om de voorwaarden voor gebruik na te gaan.

• Beoordeling van gedragseffecten op omgeving: mensen laten nadenken over hoe hun gezonde en ongezonde gedrag invloed heeft op hun omgeving, en hen tegelijkertijd die effecten laten ervaren en beoordelen. Deze techniek helpt, net zoals het personaliseren van risico’s, om het bewustzijn en inzicht te vergroten in de risico's dat het ongezonde gedrag met zich meebrengt.
• Motiverende gespreksvoering: is een gespreksstijl om iemands eigen motivatie voor verandering en groei te versterken, alsook het vertrouwen in de eigen mogelijkheden om te veranderen. Om mensen beter te begeleiden naar effectieve gedragsverandering vormt deze techniek een belangrijke aanvulling bij het personaliseren van risico’s.
• Mobiliseren van sociale steun: het aanmoedigen en helpen van iemand om steun te vragen aan mensen in hun omgeving, door te praten over hun situatie, gedrag, moeilijkheden en wat ze nodig hebben. Deze techniek is een belangrijke aanvulling bij het personaliseren van risico’s.g

Inspirerende voorbeelden

Gezondheidskompas

Mijn Kwartier

Leven met BRCA

De Druglijn

Referenties

• Bartholomew Eldredge, L. K., Markham, C. M., Ruiter, R. A. C., Fernández, M. E., Kok, G., & Parcel, G. S. (2016). Planning Health Promotion Programs: An Intervention Mapping Approach (4e ed.). Jossey-Bass. Ferrer, R., & Klein, W. M. (2015). Risk perceptions and health behavior. Current opinion in psychology, 5, 85–89. https://doi.org/10.1016/j.copsyc.2015.03.012
• French, D. P., Cameron, E., Benton, J. S., Deaton, C., & Harvie, M. (2017). Can Communicating Personalised Disease Risk Promote Healthy Behaviour Change? A Systematic Review of Systematic Reviews. Annals Of Behavioral Medicine, 51(5), 718–729. https://doi.org/10.1007/s12160...;
• Peters, E., Lipkus, I., & Diefenbach, M. A. (2006). The Functions of Affect in Health Communications and in the Construction of Health Preferences. Journal Of Communication, 56(suppl_1), S140–S162. https://doi.org/10.1111/j.1460-2466.2006.00287.x
• Weinstein N. D. (1982). Unrealistic optimism about susceptibility to health problems. Journal of behavioral medicine, 5(4), 441–460. https://doi.org/10.1007/BF00845372
• Weinstein, N. D. (1988). The precaution adoption process. Health Psychology, 7(4), 355–386. https://doi.org/10.1037/0278-6133.7.4.355

Auteur: Ulrike Accoe (Howest) met medewerking van de werkgroep gedragsinzichten