Versterken van bestaande sociale netwerken
Meer info over deze techniek
Theoretische onderbouwing
De techniek versterken van bestaande sociale netwerken vindt zijn oorsprong binnen de sociale netwerktheorieën (Valente, 2015) en sociale steuntheorieën (Holt-Lundstad & Uchino, 2015). Dit soort theorieën focust op hoe sociale netwerken kunnen zorgen voor de emotionele, instrumentele, informationele en waarderende ondersteuning die nodig is bij belangrijke levensgebeurtenissen of veranderingen (bv. ziekte, overlijden, verhuis, werkloosheid, ouderschap, …).
Sociale netwerken en de sociale steun die ze verlenen, kunnen ook een grote hulp zijn op vlak van gezondheid(sgedrag). Kleine, intense netwerken (bv. het gezin, goede vrienden of buren) kunnen zorgen voor onmiddellijke emotionele steun en waardering. Grotere, minder intense netwerken kunnen makkelijk op grote schaal informatie verlenen, hebben een groot sociaal bereik en kunnen ook zorgen voor financiële of logistieke ondersteuning (bv. vervoer, opvang, lening).
Deze techniek is een van de vier types van sociale netwerkinterventies die volgens Holt-Lunstad and Uchino (2015) kunnen gebruikt (en gecombineerd) worden om het aanbod aan sociale steun voor doelgroepen te vergroten. De drie overige types zijn:
- het ontwikkelen van nieuwe sociale netwerken;
- het versterken van netwerken via ‘lay health workers’ (leken) en ‘community health workers’;
- en het versterken van regionale netwerken via ‘participatory problem solving’ of het participatief oplossen van problemen.
Meer info over bovenstaande technieken vind je onderaan bij ‘vergelijkbare/ aanvullende technieken’. Voor een overzicht van hoe sociale netwerkinterventies al eerder succesvol gebruikt werden voor het veranderen van gezondheidsgerelateerd gedrag, bekijk de review van Latkin & Knowlton (2015).
Subtypes/kenmerken van de techniek
- Bestaande sociale netwerken kunnen versterkt worden door de netwerkleden te trainen in het verlenen van sociale steun.
Bijvoorbeeld: mantelzorgers van (oudere) patiënten die lijden aan diabetes kunnen aangeleerd worden hoe ze familielid kunnen ondersteunen bij het plannen van hun voeding, het in het oog houden van hun bloedsuikerspiegel en het correct innemen van hun medicatie. Een dienst voor gezinszorg kan ook in dit netwerk opgenomen worden om therapietrouw mee te ondersteunen. - Daarnaast kunnen leden van de doelgroep vaardiger gemaakt worden in het mobiliseren en onderhouden van hun netwerken. Ook zo worden bestaande sociale netwerken versterkt.
Bijvoorbeeld: de hoofdzetel van een vrijwilligersorganisatie voorziet een ondersteuningsaanbod aan informatie, vormingen en materialen voor de vrijwilligers die lokaal aan de slag zijn. Een voorbeeld hiervan is een toepassing om uitnodigingen, affiches, flyers en persberichten aan te maken voor plaatselijke activiteiten die het lokale netwerk verder versterken (bv. kookavonden, darts, infosessies over gezondheid). Daarnaast zet de organisatie ook in op het versterken van de relaties tussen de vrijwilligers via specifieke netwerkactiviteiten waar verbinding centraal staat. - Ten slotte kunnen op maatschappelijk niveau ook beleidsmaatregelen/wetgeving ingezet worden om sociale netwerken te ondersteunen. Voorbeelden hiervan zijn verlofdagen en premies voor mantelzorg, ouderschapsverlof, subsidies voor ouderenzorg, statuten voor vrijwilligerswerk, enz. (zie ook ‘creating and enforcing laws and regulations’; techniek binnenkort beschikbaar).
Vergelijkbare/aanvullende technieken
In onze filtertool vind je ook nog andere technieken die je kan inzetten om sociale netwerken en sociale steun te versterken:
- Mobiliseren van sociale netwerken
- Mobiliseren van sociale steun
- Verbinden met nieuwe sociale netwerken probeert om de doelgroep te ondersteunen door middel van bijvoorbeeld mentorprogramma’s, buddy-systemen of zelfhulpgroepen.
- Inzetten van Community Health Workers mobiliseert leden van een gemeenschap om gedragsverandering op een laagdrempelige manier te bevorderen.
- Participatieve probleemoplossing
Hoe pas je deze techniek toe?
De techniek versterken van bestaande sociale netwerken kan op verschillende niveaus worden toegepast, zowel binnen formele professionele netwerken als binnen informele netwerken van vrienden, familie en buren (of een combinatie van beide). Het doel is om de samenwerking en de sociale steun binnen deze netwerken te versterken, zodat ze effectief bijdragen aan het bevorderen van gezondheidsgedrag, het ondersteunen van ziektepreventie en het verbeteren van het algemeen welzijn van mensen. Dit kan zowel fysiek als via online communicatiekanalen (zoals apps, websites, of sociale media).
Afhankelijk van de informatie die je al hebt, kan je stap 1 en 2 overslaan. Stap 5 (monitoren van het netwerk) is een optionele bijkomende stap.
Stap 1: in kaart brengen van bestaande netwerken Open
Stap 2: behoeften en verbeterpunten identificeren Open
Stap 3: het netwerk trainen en ondersteunen Open
Stap 5: monitoring en evaluatie van het netwerk Open
Verder lezen?
Bekijk de Wegwijzer ‘het sociale netwerk’ van Vilans en leer wat jij kunt doen om het netwerk van je cliënt in kaart te brengen, te vergroten en te versterken. De wegwijzer biedt een selectie aan van nuttige methoden en instrumenten.
Inspirerende voorbeelden
Lus vzw
Lus vzw biedt ondersteuning aan mensen met een beperking en hun sociale netwerken, met als doel het bevorderen van inclusie en participatie. Ze organiseren activiteiten, bieden coaching en training aan via sociale netwerken en faciliteren samenwerking en uitwisseling tussen mensen met een beperking en hun omgeving.
Samana
Samana is een vereniging van én voor mensen met een chronische ziekte of zorgnood, hun mantelzorgers en vrijwilligers. “Samen kan je meer dan alleen”, aldus Samana. Daarom werken zij onder andere aan warm sociaal contact en het opbouwen en verstevigen van een sociaal netwerk. Dat doen ze via huisbezoeken, ontmoetingsmomenten, een vrijwilligerswerking, creaclubs, enz.
Groepskoffer van Raak vzw
Van sport tot gezinsactiviteiten en van kookworkshops tot boeiende lezingen: Raak vzw brengt buurtbewoners samen met fijne activiteiten en werkt zo aan verbinding en gezelligheid.
“Als Raak-vrijwilliger maak je deel uit van een groep.” Raak wil huidige en nieuwe vrijwilligers met elkaar verbinden en werkt hiervoor een programma-aanbod uit dat exclusief op vrijwilligers is gericht en hun onderlinge relatie centraal stelt. Een voorbeeld uit dit aanbod is de Groepskoffer. Die bevat leuke, verrassende en groepsbindende gezelschapsspelen uit alle hoeken van de wereld voor een avond vol amusement.
Start een verbindende babbel
De stad Antwerpen zet actief in op het tegengaan van eenzaamheid en het versterken van informele en formele netwerken voor haar inwoners. Via haar website roept de stad inwoners op om alert te zijn voor signalen van eenzaamheid bij anderen en contact te zoeken met elkaar. Zo geven ze tips voor het aangaan van een verbindende babbel en verzamelden ze een heleboel organisaties en applicaties om anderen te ontmoeten. Voorbeelden zijn: Krachtveer, PCS Open Huis (voor mensen in een kwetsbare situatie), LUS, Hoplr, Helpper, Oudersalon van de Huizen van het Kind en ‘Hartelijke plekken’ bij geëngageerde handelaars. Ten slotte worden organisaties aangemoedigd om verbinding te stimuleren en eenzame personen de weg te wijzen naar gepaste hulp via een warm onthaal.
De zendmast binnen Expeditie Geluk
Tijdens Expeditie Geluk gaan leerlingen samen met hun klas op ontdekkingstocht in een online spelwereld. Via videoboodschappen dagen bekende personen, zoals de TikTokkers ‘Boris en Broer’, de leerlingen uit om samen met de klas speelse, laagdrempelige opdrachten tot een goed einde te brengen. Elk van de opdrachten traint belangrijke sociaal-emotionele vaardigheden die je ook terugvindt in de geluksdriehoek.
Een van de activiteiten voor de eerste graad, ‘de zendmast’, zet in op het versterken van bestaande banden binnen de klas, maar ook op het creëren van nieuwe vriendschappen. Dat helpt om het groepsgevoel te versterken en om er voor elkaar te zijn op leuke en minder leuke momenten.
Samen vlammen tegen eenzaamheid
Het DWW (De Warmste Week) Fonds, opgericht door de VRT en beheerd door de Koning Boudewijnstichting, geeft jaarlijks steun aan projecten binnen een maatschappelijk thema. In 2024 was dat 'Eenzaamheid'. Het DWW Fonds vaardigde middelen uit voor projecten die eenzaamheid tegengaan en actief verbinding versterken in de maatschappij (meer info).
Referenties
- Eldredge, L. K. B., Markham, C. M., Ruiter, R. a. C., Fernández, M. E., Kok, G., & Parcel, G. S. (2016). Planning health promotion programs: An Intervention Mapping Approach. John Wiley & Sons.
- Holt-Lunstad, J., & Uchino, B. (2015). Social Support and Health. In K. Glanz, B. K. Rimer, & K. Viswanath (Eds.), Health Behavior: Theory, Research and Practice (pp. 183-204). San Francisco, CA, US: Jossey-Bass.
- Latkin, C. A., & Knowlton, A. R. (2015). Social Network Assessments and Interventions for Health Behavior Change: A Critical Review. Behavioral Medicine, 41(3), 90–97. https://doi.org/10.1080/08964289.2015.1034645
- Valente, T. (2015). Social networks and health behavior. In K. Glanz, B. K. Rimer, & K. Viswanath (Eds.), Health Behavior: Theory, Research and Practice (5th ed., pp. 204-222). San Francisco: John Wiley & Sons, Ltd.
Auteur: Lien Van der Biest (Vlaams Instituut Gezond Leven vzw) met medewerking van de werkgroep gedragsinzichten