Wat zijn gezondheidsvaardigheden en waarvoor dienen ze?

Gezondheidsvaardigheden zijn de vaardigheden die mensen nodig hebben voor het vinden, begrijpen en toepassen van gezondheidsinformatie en bij het nemen van beslissingen over gezondheid die passen bij hun eigen situatie.

Zo heb je onder meer gezondheidsvaardigheden nodig om:

• adviezen over een gezonde leefstijl te begrijpen en op te volgen;
• wensen, bezorgdheden en klachten uit te drukken;
• folders, websites, formulieren … te begrijpen;
• uitnodigingsbrieven voor bevolkingsonderzoeken te begrijpen;
• (online) formulieren in te vullen;
• reclameboodschappen kritisch te bekijken;
• eigen doelen te stellen en ernaartoe te werken;
• zelfvertrouwen te hebben in het eigen kunnen en
• je weg te vinden in het (preventieve) zorg- en welzijnslandschap.

We onderscheiden drie niveaus binnen gezondheidsvaardigheden:

• het functionele niveau: de lees-, schrijf,- en rekenvaardigheden;
• het interactieve of communicatieve niveau: het vermogen om informatie te verkrijgen en deze toe te passen in de eigen situatie. Dat vraagt digitale vaardigheden, begrijpend lezen, vragen (durven) stellen aan een zorgverlener, sociale steun mobiliseren bij vrienden en familie;
• het kritische niveau: juist interpreteren van gezondheidsinformatie, vooruitdenken over langetermijngevolgen van gezondheidsgerelateerd gedrag, prioriteiten stellen, samen beslissingen nemen met je zorgverlener …

Waarom is inzetten op gezondheidsvaardigheden belangrijk?

Een groot deel van de informatie over gezondheid is niet toegankelijk genoeg voor mensen met lage gezondheidsvaardigheden. Er is een mismatch. En die mismatch heeft een heel grote invloed op hun gezondheid (Berkman et al 2011):

• Lage gezondheidsvaardigheden zijn gelinkt aan een minder gezonde leefstijl. Dat komt o.a. omdat leefstijladviezen niet goed begrepen worden of moeilijk in de praktijk om te zetten zijn. Zo weten we uit onderzoek dat mensen met lage gezondheidsvaardigheden meer roken en meer aan diabetes lijden.
• Daarnaast hebben mensen met lage gezondheidsvaardigheden minder goede toegang tot het zorgsysteem: ze komen later in de zwangerschap onder controle, kanker wordt later ontdekt, en ze worden minder vaak adequaat behandeld voor diabetes.
• Dit alles heeft een impact op de gezondheidsstatus van mensen met lage gezondheidsvaardigheden: ze lijden vaker aan chronische aandoeningen zoals COPD, diabetes en depressie.

Wie heeft lage gezondheidsvaardigheden?

Iedereen beschikt in meer of mindere mate over gezondheidsvaardigheden. Lage(re) gezondheidsvaardigheden kunnen bij alle bevolkingsgroepen een probleem zijn. Zo leert een onderzoek in opdracht van Pharos (2016) ons dat 50% van de Nederlandse bevolking wel eens moeite heeft met het begrijpen en onthouden van informatie over medicijngebruik of adviezen bij de apotheek. Daaronder ook hoger opgeleiden. Want zij zijn niet per definitie gezondheidsvaardig. Iemands gezondheidsvaardigheden kunnen op een bepaald aspect laag zijn: omdat hij/zij heel weinig weet over een bepaalde aandoening of over de gezondheidszorg, bijvoorbeeld. Daarbij komt dat gezondheidsvaardigheden ook op bepaalde momenten lager kunnen zijn: wanneer iemand (hoog- of laagopgeleid) bijvoorbeeld veel stress, slaaptekort en/of zorgen ervaart.

Maar bepaalde bevolkingsgroepen lopen wél een hoger risico op lage gezondheidsvaardigheden. Onder deze groepen vallen ouderen, mensen met Nederlands als tweede taal, mensen met een beperkt inkomen, laagopgeleiden, langdurig zieken, mensen met een beperkt netwerk. Ook mensen met chronische zorgen en stress, kunnen systematisch over lagere gezondheidsvaardigheden beschikken. Mensen in maatschappelijk kwetsbare situaties behoren dus ook vaker tot deze groep.

Wil je graag meer feiten en cijfers over de geletterdheid in Vlaanderen? Hier en hier vind je meer info.

Oplossing voor beperkte gezondheidsvaardigheden?

De oplossing voor lage gezondheidsvaardigheden ligt niet alleen bij het individu. Ook professionals en organisaties moeten informatie laagdrempelig aanbieden zodat burgers met uiteenlopende gezondheidsvaardigheden er iets mee kunnen doen.

Toegankelijke informatie voldoet aan bepaalde criteria. Ze is:

• gemakkelijk verkrijgbaar en dus via verschillende kanalen beschikbaar;
• begrijpelijk, duidelijk verwoord en/of afgebeeld;
• toepasbaar, in die zin dat mensen begrijpen wat ze er concreet mee kunnen doen in hun dagelijkse leven.

Het is zeker een uitdaging om hier als professional rekening mee te houden. Tips over hoe je dit concreet kan doen vind je hier.