Beoordeling van gedragseffecten op omgeving
Meer info over deze techniek
Gedrag blijvend veranderen gebeurt niet in een vingerknip; er gaan verschillende processen aan vooraf. Je interventie moet dus inspelen op hoe ver iemand staat in dat veranderingsproces. Als iemand bijvoorbeeld niet het idee heeft dat die seksueel risicogedrag vertoont, zal die zich niet aangesproken voelen door een voorlichtingscampagne van Sensoa over de gevolgen van risicogedrag op de omgeving. Voor zo’n mensen is het allereerst van belang dat zij ervaren dat gezond seksueel gedrag ook over hén gaat. Iemand die zich ervan bewust is dat het gedrag dat die stelt moet veranderen, kan juist wel gebaat zijn bij deze campagne.
‘Beoordeling van gedragseffecten op de omgeving’ is een goede techniek om in te zetten wanneer mensen in dat veranderingsproces nog niet helemaal overtuigd zijn dat ze hun gedrag willen veranderen; ze kennen te veel ambivalentie. Dat komt omdat ook de voordelen van het te mijden gedrag nog gevoeld en gezien worden. ‘Ik wil misschien wel minder drinken, maar ik word ook zo ontspannen van een glaasje wijn’ is hier een voorbeeld van. Wanneer mensen al twijfel ervaren, staan ze meer open voor de effecten die hun gedrag op de omgeving heeft.
Complementaire technieken
Het proces dat mensen ervaren als ze zich bewust worden van de invloed die hun gedrag heeft op de omgeving, omvat ook de bewustwording dat ze een positief of negatief rolmodel voor anderen kunnen zijn. Lees er meer over in de fiche modeling.
Hoe pas je deze techniek toe?
Hoe zet je mensen aan het denken over de effecten van hun gedrag op de omgeving? De ontwikkelaars van het zogenaamde transtheoretische model van gedragsverandering (beter gekend als de stadia van gedragsverandering van Prochaska), waar de techniek ‘beoordeling van gedragseffecten op omgeving’ vandaan komt, verwijzen naar ‘empathietraining’ (techniekenfiche binnenkort beschikbaar) en familie-interventies als geschikte methoden.
- Bij familie-interventies wordt het netwerk betrokken bij het omgaan met de problematiek van een familielid of vriend. In de ontmoetingen wordt stilgestaan bij de effecten van iemands gedrag op diens omgeving, maar ook bij hoe steun en hulp in beide richtingen kan gegeven worden. De interventies bij een verslavingsproblematiek zijn gekend. Maar er zijn ook programma’s gericht op psychiatrische aandoeningen, dementie of voor (de omgeving van) jongeren met probleemgedrag.
- In individuele gesprekken kunnen circulaire vragen gebruikt worden. Zij helpen de verteller om iets vanuit verschillende perspectieven te bekijken. Bijvoorbeeld: ‘Als ik je vader vraag wat hij denkt over jouw voedingspatroon, wat zou hij dan zeggen?’ Je kan ook werken met een circulair interview, waarbij iemand, onder begeleiding van een professional kan zeggen wat hij denkt over de ander, waar die ander bij is.
- In het transtheoretische model worden ook documentaires en getuigenissen aangehaald als mogelijke toepassingen. Zo zijn heel wat mensen gestopt met het eten van vlees nadat ze de documentaire ‘Cowspiracy: The Sustainability Secret’ zagen. En een getuigenis, zeker als iemand zich makkelijk met deze persoon identificeert, kan iemand over de streep halen om gedrag te veranderen (zie ook modeling).
Als je getuigenissen gebruikt, zorg dan dat deze getuigenis strookt met de boodschap die jullie als organisatie over het gedrag willen geven. Waak er ook over dat het verhaal niet te extreem of sensationeel is. Het is best een eerlijk, menselijk en herkenbaar verhaal, waar hoop uit spreekt.
- Het spreekt voor zich dat het aanbieden van informatie om bewustzijn te vergoten ook via andere kanalen kan, zoals sociale media, educatieve evenementen, workshops, blogs en artikelen. Hier kan je dan onder meer gebruik maken van de techniek ‘belief selection’ (techniekenfiche binnenkort beschikbaar) of van de technieken die binnen ‘persuasieve communicatie’ gebruikt worden. En wat dacht je van het inzetten van ‘discussie’ als techniek?
Inspirerende voorbeelden
Testimonials over de rol van zorgprofessionals in alcoholpreventie
Deze testimonials hebben tot doel zorg- en hulpverleners te motiveren alcoholgebruik in consultaties en gesprekken ter sprake te brengen. Je kunt ze hier bekijken.
Documentaire: ‘Derdehands rook - aan het licht gebracht’
In deze korte documentaire van het Nederlandse Trimbosinstituut wordt aan de hand van een experiment aangetoond hoe schadelijke stoffen uit tabaksrook zich kunnen verspreiden in huis en wat de negatieve effecten op bijvoorbeeld kinderen zijn. Dit filmpje kan gebruikt worden om effecten van roken op de omgeving te beoordelen. Er duiken in deze docu ook andere gedragsveranderingstechnieken op. Welke herken je?
Getuigenissen suïcidepreventie
Op de website van Zelfmoordlijn1813 staan veel hoopgevende getuigenissen, bijvoorbeeld over het omgaan met zelfmoordgedachten of over het herkennen van signalen.
Website ‘Milieuverantwoorde voeding: goed voor de planeet’
Toelichting over milieuverantwoord eten als onderdeel van de website over de voedingsdriehoek van Gezond Leven.
Referenties
- Marshall, S.J. & Biddle, S. J. H. (2001). The transtheoretical model of behavior change: a meta-analysis of applications to physical activity and exercise. Annals of Behavioral Medicine, 23(4), 229–246.
- Prochaska, J. O., DiClemente, C. C. & Norcross, J. C. (1992). In search of how people change: Applications to addictive behaviors. American Psychologist, 47(9): 1102–1114.
- Prochaska, J. O., Redding, C. A., & Evers, K. E. (2015). The Transtheoretical Model of stages of change. In K. Glanz, B. K. Rimer, & K. Viswanath (Eds.), Health behavior: Theory, research, and practice (5th ed., pp. 168–222). San Francisco, CA: Jossey-Bass.
- Spanjersberg, M. (2013, 5). De circulaire vraag. NMI Tijdschrift conflicthantering. Geraadpleegd op 15 augustus 2023, van https://www.jaapboonstra.nl/wp-content/uploads/2012/11/TC_PV_MarijkeSpanjerberg.pdf
- Vlaams expertisecentrum alcohol en andere drugs. (2015) Getuigenissen in de media (Brochure). Geraadpleegd op 12 oktober 2023 van https://www.vad.be/assets/getuigenissen_in_de_media
- Het voorbeeld bij ‘meer info over deze techniek’ is gebaseerd op het voorbeeld van de webpagina ‘Gezondheidsbevordering: een greep uit de theorie’ van het RIVM (2023). Geraadpleegd op 5 september 2023 van https://www.loketgezondleven.nl/gezondheidsthema/bevorderen-van-gezond-gedrag-hoe-doet-u-dat/greep-uit-de-theorie