Directe ervaring
Meer info over deze techniek
Theoretische onderbouwing
De techniek directe ervaring van Maibach en Cotton (1995) komt voort uit verschillende leertheorieën (Kazdin, 2012), waaronder de Sociaal Cognitieve Theorie van Bandura (1977; 2001). Deze theorie benadrukt dat leren plaatsvindt door een combinatie van directe ervaring, observatie en cognitieve processen. Ook de principes van operante conditionering spelen een rol. Hierbij wordt gedrag automatisch beïnvloed door de consequenties die erop volgen, zoals een beloning of straf.
Andere conditioneringstechnieken zijn: klassieke conditionering, voorwaardelijke beloningen (contingent rewards), herhaalde blootstelling (repeated exposure), bekrachtiging (reinforcement), deconditioning en straffen (punishment).
Bij directe ervaring gaat het specifiek om leren door zelf actief betrokken te zijn bij een ervaring en de consequenties ervan te ondervinden. De nadruk ligt op hoe mensen actief nadenken over hun ervaringen en wat die voor hen betekenen, in plaats van enkel automatisch te reageren op prikkels (zoals bij operante conditionering). Door de ervaring maken mensen met andere woorden nieuwe associaties tussen het gewenste gedrag en de positieve gevolgen ervan, wat onder andere kan leiden tot een attitudewijziging ten aanzien van het gedrag.
De focus bij deze techniek ligt (zoals bij bevorderen van succeservaringen) dus bij het zélf ervaren van de gevolgen van het gezonde gedrag en niet bij het zien van het gedrag (en de gevolgen) dat door anderen wordt gesteld (zoals bij modeling).
Verder kan directe ervaring helpen om ongezond gedrag aan te pakken dat mensen blijven volhouden omdat ze er een direct voordeel uit halen, zoals stressvermindering door roken of meer genot bij seks zonder condoom. In plaats van te focussen op het afleren van het ongezonde gedrag door de negatieve gevolgen te benadrukken of de beloning weg te nemen, richt directe ervaring zich op het versterken van de associatie tussen het gezonde gedrag en de positieve effecten (zoals minder kortademig zijn na een rookstop). Hierdoor ervaren mensen zelf dat het alternatieve gezonde gedrag ook voordelen heeft.
Vergelijkbare technieken
- Directe ervaring is een specifiek type van activerend leren, waarbij men deelnemers wil aanzetten tot actieve participatie, reflectie en toepassing bij het leren van het gewenste gedrag. Bij activerend leren ligt de focus dus meer op het oefenen van het gedrag, eerder dan op het ervaren van de gevolgen, zoals bij directe ervaring.
- Ook bij de techniek succeservaringen bevorderen ligt de nadruk minder op de ervaring maar eerder op het zelf uitproberen of inoefenen van het gewenste gedrag (en daarbij feedback te verlenen), met als doel succeservaringen bij de doelgroep op te wekken.
- Modeling is een vorm van indirecte ervaring waarbij je het gewenste gedrag (en de positieve gezondheidsuitkomsten) observeert bij een model, in plaats van bij jezelf, zoals bij directe ervaring.
Aanvullende technieken
- Na de directe ervaring kan een reflectiemoment georganiseerd worden. Via elaboratie worden deelnemers uitgenodigd om actief na te denken over de ervaring. Je stimuleert ook een betekenisvolle verwerking van nieuwe informatie. Dat kan ook bijdragen tot een duurzame attitudewijziging. Wanneer je de doelgroep tijdens een reflectiemoment bovendien ook uitnodigt voor een open en informeel gesprek waarin inzichten en standpunten worden gedeeld en de ervaring wordt gekoppeld aan de gedragsdoelen, maak je gebruik van de techniek .
- Door gebruik te maken van de techniek feedback kunnen de uitkomsten van de directe ervaring nog worden versterkt voor de deelnemer, bijvoorbeeld door gebruik te maken van een wearable, zoals een smartwatch die directe feedback geeft over bepaalde gezondheidsgegevens.
Hoe pas je deze techniek toe?
Er zijn verschillende manieren om directe ervaringen vorm te geven:
- Organiseer een (interactieve) activiteit waardoor de deelnemers de gevolgen van bepaald gezond gedrag actief ervaren (bijvoorbeeld een kookworkshop waarbij deelnemers gezonde maaltijden bereiden en proeven).
- Wanneer het niet mogelijk is om de ervaring in real life te organiseren, kan je ook kiezen voor een simulatie om de werkelijke ervaring na te bootsen in een gecontroleerde setting, bijvoorbeeld via een VR-bril.
- Maak gebruik van een online platform of community. De deelnemers stellen het gewenste gedrag zelfstandig, maar worden vanop afstand begeleid via het platform of de community. Dit kan bijvoorbeeld een online platform zijn waarbij deelnemers uitgenodigd worden om hun ervaringen bij een rookstop te registreren.
Via toepassingen worden nieuwe associaties gelegd tussen het gewenste gedrag en de positieve uitkomsten. Dit kan zowel automatisch als reflectief gebeuren, doordat de toepassing de deelnemers uitnodigt om te reflecteren over de ervaring en hen op die manier helpt om er een andere betekenis aan te geven.
De directe ervaring kan zowel face-to-face als online worden georganiseerd, waarbij al dan niet gebruik wordt gemaakt van een hulpmiddel (zoals een VR-bril of een smartwatch die gezondheidsgegevens monitort). Afhankelijk van de concrete uitwerking, is deze techniek geschikt voor individuen, (kleine) groepen of brede populaties.
Probeer hierbij een ervaring te organiseren die aansluit bij de leefwereld van jouw doelgroep. Zorg ervoor dat de ervaring de gedragsdoelen geloofwaardig weerspiegelt en voorzie duidelijke instructies en (indien nodig) begeleiding, zodat deze veilig kan plaatsvinden. Houd na afloop eventueel ook een reflectiemoment. Dat geeft deelnemers de kans hun inzichten te delen en de ervaring te koppelen aan de gedragsdoelen, bijvoorbeeld via een dagboek of een open en informeel gesprek (zie techniek discussie).
Inspirerende voorbeelden
Duurzame mobiliteit: Bike to Work en Testkaravaan
De campagne ‘Bike to Work’ van de Fietsersbond moedigt werknemers aan om de fiets te gebruiken voor hun woon-werkverkeer. Via het platform kunnen werknemers onder andere fietsvriendelijke routes terugvinden, het fietsgedrag monitoren (door fietsstatistieken bij te houden) en challenges organiseren onder collega’s. Door de eigen ervaring ontdekken ze de voordelen van fietsen (bv. minder stress, meer dagelijkse beweging, tijdswinst), om een blijvende verandering in actief transportgedrag te motiveren. Daarnaast biedt het platform ook handvaten aan werkgevers om een beleid rond actief woon-werkverkeer uit te bouwen.
Testkaravaan is een vergelijkbare campagne van de provincie West-Vlaanderen die werknemers van deelnemende bedrijven aanmoedigt om gedurende twee weken gratis duurzame vervoermiddelen uit te proberen, zoals elektrische fietsen, speed pedelecs en openbaar vervoer. Ook door deze directe ervaring kunnen deelnemers de voordelen van duurzaam woon-werkverkeer ervaren, met als doel de overstap naar duurzame mobiliteit te stimuleren.
Tournée minérale: één maand zonder alcohol
‘Tournée minérale’ is een jaarlijks terugkerende campagne van VAD/De Druglijn die Vlamingen uitdaagt om in februari een maand lang geen alcohol te drinken. Via de website kunnen deelnemers zich registreren. Onder andere via nieuwsbrieven met tips, getuigenissen en alcoholvrije recepten worden zij gemotiveerd om vol te houden. Het doel van de campagne is om deelnemers zelf de positieve effecten van een alcoholvrije periode te laten ervaren, zoals beter slapen, een beter mentaal welzijn, meer energie en gewichtsverlies. Dit kan hen motiveren om hun alcoholgebruik op lange termijn te herzien.
Vrijblijvende proefperiode voor hoorhulpmiddelen
Wanneer een neus-, keel- en oorarts gehoorverlies vaststelt, kan de patiënt tijdens een proefperiode onder bepaalde voorwaarden (o.a. een voorschrift) vrijblijvend hoortoestellen uittesten onder begeleiding van een audioloog in een hoorcentrum. Op basis van de gehoordrempels wordt het toestel ingesteld, waarbij ook rekening wordt gehouden met de dagelijkse activiteiten (zoals job, hobby’s, ...). Vervolgens kan men het hoorapparaat uitproberen en worden de instellingen door de audioloog verder verfijnd. Door de ervaring met het hoortoestel kan de gebruiker zelf de voordelen ondervinden, zoals terug kunnen deelnemen aan gesprekken, participeren in dagdagelijkse en sociale activiteiten, een beter(e) mentaal welzijn en algemene levenskwaliteit.
Referenties
- Bandura, A. (1977). Social learning theory. Englewood Cliffs, NJ: Prentice Hall.
- Bandura, A. (2001). Social cognitive theory: An agentic perspective. Annual review of psychology, 52(1), 126.
- Hagger, M. S., Cameron, L. D., Hamilton, K., Hankonen, N., & Lintunen, T. (Eds.). (2020). The handbook of behavior change. Cambridge University Press.
- Kazdin, A. E. (2012). Behavior modification in applied settings (6th ed.). Waveland Press.
- Maibach, E., & Cotton, D. (1995). Moving people to behavior change: A staged social cognitive approach to message design. In E. Maibach & R. L. Parrott (Eds.), Designing health messages: Approaches from communication theory and public health practice (pp. 41–64). SAGE Publications.
Auteur: Nele Dufourmont (Arteveldehogeschool) met medewerking van de werkgroep gedragsinzichten.