Doelen stellen
Meer info over deze techniek
Meestal wordt het SMART-principe voorgesteld om doelen zo concreet en duidelijk mogelijk te maken.
Bv. ‘Ik ga 3 weken lang, elke weekdag, om 16u30 één stuk fruit eten wanneer ik thuiskom van mijn werk.’
| Specifiek | Geef helder en duidelijk aan wat er precies wordt gedaan. | 1 stuk fruit eten gedurende 3 weken, elke weekdag na het werk |
| Meetbaar | Geef een norm aan om te meten of het doel wordt behaald. | 1 stuk fruit, iedere weekdag. Dat is makkelijker te meten dan bijvoorbeeld: ‘Ik ga meer fruit eten’. |
| Aanvaardbaar | Zorg dat het doel gedragen wordt. Er moet betrokkenheid zijn om energiek en met voldoening aan het doel te werken. | 5 werkdagen. Zo blijft er ruimte om 2 dagen niet aan het doel te hoeven voldoen. |
| Realiseerbaar | Zorg dat het doel het midden houdt tussen makkelijk haalbaar en voldoende uitdagend. | Momenteel eet ik op 2 van de 5 werkdagen een stuk fruit. Dus ja: een uitdaging, maar realiseerbaar! |
| Tijdgebonden | Geef de periode aan waarin het gewenste resultaat moet worden behaald. | Gedurende 3 weken, elke werkdag, op een vast tijdstip. |
Er zijn ook wel bedenkingen bij het gebruik van het SMART-principe. Er zou een gebrek aan wetenschappelijke evidentie zijn over de werking in de gezondheidszorg. Deze manier van formuleren kan bovendien net drukverhogend werken en onzeker maken. Daarom gebeurt er ook wel onderzoek naar het werken met ‘doe-je-best-doelen' (bijvoorbeeld: ‘Ik doe mijn best om mijn dagelijkse aantal stappen te verhogen’) of open doelen, die niet specifiek zijn en eerder verkennend. Een voorbeeld hiervan is: ‘Ik wil onderzoeken hoe ik mijn slaap kan verbeteren’. Het blijvend monitoren van zulke doelen is natuurlijk essentieel.
Nog een beetje meer info en vergelijkbare technieken
Bij ‘wanneer werkt het’ las je dat een doel uitdagend moet zijn. Maar als een doel als té complex wordt ervaren, werkt dat juist demotiverend. Daarom kan het helpen om met subdoelen te werken (zie ook de techniek ‘gradueel taken opbouwen’). Iemand kan bijvoorbeeld volledig stoppen met roken als een te uitdagend doel ervaren. Dan ga je kijken wat wél haalbaar is. Eerst eens een week stoppen en dan een nieuw doel stellen, bijvoorbeeld. Wat ook kan helpen, is een doel stellen dat in eerste instantie kennis of vaardigheden verhoogt (een zogenaamd leerdoel), in plaats van al direct een doel te stellen dat gericht is op het bereiken van specifieke resultaten (een zogenaamd prestatiedoel). Wil je 10 kilo aan gewicht verliezen (prestatiedoel)? Tussenstapjes kunnen zijn: ‘Ik wil leren hoe een gezonde warme maaltijd is samengesteld (leerdoel)’ of ‘Ik gebruik de app Zeker Gezond om nieuwe gezonde maaltijden te leren bereiden (leerdoel)’.
Wil je zorgen dat doelen stellen nog beter werkt? Betrek er dan anderen bij en communiceer erover. Dat kan extra motivatie en ondersteuning bieden, wat de kans op succesvolle gedragsverandering vergroot. Je leest hierover bij de technieken ‘publiek engagement’ en ‘mobiliseren van sociale steun’.
Doelen stellen is een stap in het hele proces van het plannen van acties. Voor je een concreet doel vastlegt, is het goed om ook voldoende na te denken over welke hindernissen of barrières op je pad kunnen komen waardoor je het doel niet zou kunnen behalen. Denk ook op voorhand na over mogelijke oplossingen om je doel te laten slagen. Meer hierover lees je in de fiche ‘plannen van coping responses’ (techniekenfiche binnenkort beschikbaar). Een andere techniek die je kan gebruiken, is het maken van ‘als-dan plannen'. Alvast oplossingen voorzien bij mogelijke hindernissen bij het behalen van je doel, helpt je om vol te houden wanneer een probleem zich stelt. Een voorbeeld: ‘Als ik geen babysit kan vinden wanneer ik naar de sportschool wil, plan ik een nieuw bewegingsmoment in wanneer ik niet voor de kinderen hoef te zorgen’.
Tot slot: de techniek ‘doelen stellen’ zie je vaak terug als (kleiner) onderdeel van de technieken ‘participatory problem solving’, ‘community development’ en ‘coalitievorming’ (techniekenfiches binnenkort beschikbaar).
Hoe pas je deze techniek toe?
Doelen stellen kan in verschillende contexten en op verschillende manieren worden toegepast. Tijdens individuele sessies met een gezondheidsprofessional of coach bijvoorbeeld. Hierbij worden specifieke doelen samen besproken en op maat gemaakt op basis van de behoeften en mogelijkheden van de patiënt/cliënt. Als doelen stellen samen met een professional gebeurt, is het belangrijk dat deze niet te sturend is, en dat de doelen dus uit de patiënt/cliënt zelf komen.
Digitale tools en apps kunnen het stellen van doelen vergemakkelijken en ondersteunen. Ook tijdens groepsbijeenkomsten en workshops kan ‘doelen stellen’ worden toegepast.
Daarnaast kan deze techniek ook online worden geïmplementeerd via virtuele platforms, apps en online communities. Deze digitale omgevingen bieden ook individuen de mogelijkheid om doelen te stellen, hun voortgang (visueel) bij te houden en ondersteuning te krijgen van medegebruikers. Dit kan een handige en toegankelijke manier zijn om mensen te helpen bij het bereiken van hun gezondheidsdoelen.
Inspirerende voorbeelden
Mijn Gezond Leven
Op de website mijn.gezondleven.be/actieplan kan je realistische doelen stellen om gezonder te eten, meer te bewegen en minder te zitten. Je wordt door een keuzemenu geleid, waarbij je je persoonlijk doel steeds concreter maakt. Ondertussen krijg je ook inzicht in de drempels die je ervaart en volgen er mogelijke oplossingen. Het doel ‘minder zitten’ bijvoorbeeld, kan er na het doorlopen van de module zo uitzien:
NokNok
Als expertisecentrum in gezondheid en mentaal welbevinden ontwikkelde het Vlaams Instituut Gezond Leven de website www.noknok.be. Het is een gratis website waar jongeren kunnen werken aan hun mentaal welbevinden. Het is een plek waar ze écht aan de slag kunnen gaan met wetenschappelijk onderbouwde informatie, tips en oefeningen, helemaal op hun maat. En dat op een laagdrempelige, anonieme en veilige manier. Eén van de onderdelen is het stellen van doelen.
De online zelfhulpmodules van www.alcoholhulp.be, www.cannabishulp.be, www.gokhulp.be en de tool van De Druglijn (dash.druglijn.be) werken gelijkaardig: je start met het stellen van een doel, na een zorgvuldige reflectie over je motivatie om je middelengebruik of gokgedrag te veranderen.
Referenties
- Bailey, R. R. (2017). Goal Setting and Action Planning for Health Behavior Change. American Journal of Lifestyle Medicine, 13(6), 615-618.
- Hawkins, R. M., Crust, L., Swann, C., & Jackman, P. C. (2020). The effects of goal types on psychological outcomes in active and insufficiently active adults in a walking task: Further evidence for open goals. Psychology of Sport and Exercise, 48, 101661.
- Op den Kamp, E., Schippers, M., & Scheepers, A. (2013). Hoe ‘doelen stellen’ je leven en je prestaties verbetert [How goalsetting improves both the quality of your life and performance]. SIGMA, nummer 5, 2013
- Plaete, J., De Bourdeaudhuij, I., Verloigne, M., Oenema, A., & Crombez, G. (2015). A self-regulation eHealth intervention to increase healthy Behavior through general practice : protocol and systematic development. JMIR RESEARCH PROTOCOLS, 4(4).
- Seijts, Gerard & Latham, Gary. (2005). Learning versus performance goals: When should each be used? Academy of Management Perspectives. 19. 124-131. 10.5465/AME.2005.15841964.
- Van, H. L. (2023). Zijn SMART doelen wel zo “smart”?. Tijdschrift voor Psychiatrie, 65(1), 6–7. Geraadpleegd op 31 juli 2023, van https://www.tijdschriftvoorpsychiatrie.nl/nl/artikelen/article/50-13092_Zijn-SMART-doelen-wel-zo-smart#:~:text=Met%20de%20SMART%20methode%20beoogt,doelen%20veel%20moeite%20hebben%20gekost
- Het SMART voorbeeld komt uit het 'Zelfevaluatie-instrument voor diëtisten: mijn feedback' van de UCLL (2021). Geraadpleegd op 02 augustus 2023 van https://irp-cdn.multiscreensite.com/dcdaccd2/files/uploaded/Sjabloon_feedback5gezondheidsbevordering.pdf