Weerstaan aan sociale druk
Meer info over de techniek
Sociale druk speelt een grote rol in ons gedrag. We willen vaak bij de groep horen en doen wat anderen doen, ook als dat eigenlijk niet strookt met wat we zelf belangrijk vinden. Denk maar aan situaties waarin er wordt aangespoord om mee te drinken, in te stappen bij iemand die gedronken heeft of te vapen omdat vrienden het ook doen. Door de techniek ‘weerstaan aan sociale druk’ leren mensen beter omgaan met die druk. Zo staan ze sterker in hun schoenen en kunnen ze trouw blijven aan hun eigen keuzes.
Druk vanuit de sociale omgeving speelt hierbij een belangrijke rol. Onderzoek toont aan dat peerinvloed zowel negatieve als positieve effecten kan hebben, bijvoorbeeld op middelengebruik, agressie of prosociaal gedrag. Daarom richten veel preventieprogramma’s zich op het weerstaan van groepsdruk (Barry & Wentzel, 2006). Daarnaast is er ook druk vanuit de online omgeving, zoals groepsdruk via sociale media of verwachtingen binnen digitale vriendengroepen, een specifieke vorm van sociale druk die sterk voorkomt in het leven van adolescenten (Bastiaensens et al., 2015). Door jongeren te leren op een bewuste en kritische manier om te gaan met sociale druk in online omgevingen, wordt hun gevoel van controle over het eigen gedrag versterkt (Ajzen, 1991).
Theoretische onderbouwing
Volgens de theorie van beredeneerd gedrag (Fishbein en Ajzen, 1975) wordt gedrag gestuurd door intentie, die op haar beurt beïnvloed wordt door attitude en sociale normen die mensen ervaren. De techniek ‘weerstaan aan sociale druk’ sluit hier nauw op aan omdat ze mensen helpt om bewust om te gaan met verwachtingen van anderen. Zo kunnen ze beter vasthouden aan hun intentie om gezond gedrag te stellen, zelfs wanneer die intentie onder druk komt te staan.
Ajzen voegde in 1991 met de theorie van gepland gedrag een extra element toe, namelijk de ervaren controle over het eigen gedrag. Ook hierbij sluit de techniek goed aan, want door vaardigheden aan te leren om met groepsdruk om te gaan, ervaren mensen meer controle. Dat verhoogt hun vertrouwen om gezonde keuzes te maken en vol te houden, ook wanneer de sociale druk groot is.
Vergelijkbare technieken
- Mobiliseren van sociale steun: beide technieken versterken het individu om bewust gezond gedrag te kiezen binnen een sociale context. Maar waar de ene techniek focust op het mobiliseren van positieve sociale steun, richt de andere zich op het herkennen en weerstaan van negatieve sociale druk.
- Zelfbevestiging: beide technieken zijn gericht op het versterken van zelfvertrouwen en veerkracht, zodat mensen bewuster keuzes maken en minder snel toegeven aan externe druk. Zelfbevestiging vertrekt vanuit iemands eigen waarden en sterktes, terwijl weerstaan aan sociale druk focust op omgaan met invloed van anderen.
Aanvullende technieken
- Consciousness raising (techniek binnenkort beschikbaar): maakt mensen bewust van het belang van verandering, zodat ze beter kunnen weerstaan aan sociale druk.
- Plannen van copingreacties: deze techniek helpt mensen om problemen te herkennen die verandering moeilijk maken en om oplossingen voor te bereiden. Zo staan ze sterker wanneer ze druk of moeilijkheden ervaren, wat hun weerstand tegen sociale druk versterkt.
- Zelfbeoordeling: laat mensen hun eigen gedrag en de gevolgen ervan evalueren, om hen zo aan te zetten tot gezondere keuzes. Zo krijgen ze meer motivatie om weerstand te bieden aan sociale druk en te veranderen.
- Anticipated regret (techniek binnenkort beschikbaar): laat mensen nadenken over het spijtgevoel dat ze later kunnen hebben als ze niet veranderen. Dit helpt hen sterker ‘nee’ te zeggen tegen sociale druk om ongezond gedrag te stellen.
- Modeling: beide technieken helpen mensen gezond gedrag te ontwikkelen door sociale invloeden te gebruiken, maar terwijl modeling een positief voorbeeld toont om gedrag aan te leren, richt het weerstaan aan sociale druk zich op het versterken van de weerbaarheid tegen negatieve druk om ongezond gedrag te voorkomen.
- Cues voorzien: helpt mensen om zich op het juiste moment hun gezonde keuze te herinneren. Dat versterkt de techniek ‘weerstaan aan sociale druk’ omdat het hen extra steun geeft in situaties waarin groepsdruk kan optreden.
Hoe pas je deze techniek toe?
In onderstaand stappenplan vind je verschillende tips om doelgroepen te helpen weerstaan aan sociale druk.
Stappenplan Open
Een-op-een of in groep Open
Fysiek of online Open
Inspirerende voorbeelden
Mijn wens, mijn grens – lespakket
Dit lespakket van Sensoa helpt jongeren na te denken over hun eigen wensen en grenzen rond relaties en seksualiteit. Het leert hen om assertief te communiceren. Door middel van actieve werkvormen, zoals gesprekken en rollenspellen, oefenen ze het weerstaan aan groepsdruk en het uitdrukken van hun eigen grenzen, een directe toepassing van de gedragsveranderingstechniek ’weerstand bieden aan sociale druk’.
Tabakstop
Tabakstop is een goed voorbeeld van de gedragsveranderingstechniek ’weerstand bieden aan sociale druk’. Via individuele telefoongesprekken met tabakologen leren deelnemers hoe ze sociale druk van vrienden, familie of collega’s kunnen herkennen en hierop kunnen reageren. In deze persoonlijke sessies oefenen ze strategieën om standvastig te blijven en vol te houden met stoppen met roken, ondanks verleidingen of druk uit hun omgeving.
Tournée Minérale
De tips van Tournée Minérale helpen je om nee te zeggen tegen alcohol als anderen je toch proberen overhalen. Ze tonen hoe je op een fijne en zelfzekere manier met sociale druk omgaat. Zo blijf je bij je keuze, ook als je omgeving iets anders verwacht.
Focus op de weg, niet op je gsm
De campagne van de Vlaamse Stichting Verkeerskunde (VSV) is een goed voorbeeld van de techniek 'weerstand bieden aan sociale druk’. Uit onderzoek blijkt dat veel jonge bestuurders sociale druk voelen om hun gsm te gebruiken tijdens het rijden, vooral door apps zoals BeReal. De campagne maakt deze druk bespreekbaar en moedigt jongeren aan om meldingen te negeren. Zo worden ze weerbaarder tegen die druk en leren ze veiligere keuzes te maken in het verkeer.
Referenties
- Ajzen, I. (1991b). The theory of planned behavior. Organizational Behavior And Human Decision Processes, 50(2), 179–211. https://doi.org/10.1016/0749-5...(91)90020-t
- Barry, C. M., & Wentzel, K. R. (2006). Friend influence on prosocial behavior: The role of motivational factors and friendship characteristics. Developmental Psychology, 42(1), 153–163. https://doi.org/10.1037/0012-1...
- Bastiaensens, S., Pabian, S., Vandebosch, H., Poels, K., Van Cleemput, K., DeSmet, A., & De Bourdeaudhuij, I. (2015). From Normative Influence to Social Pressure: How Relevant Others Affect Whether Bystanders Join in Cyberbullying. Social Development, 25(1), 193–211. https://doi.org/10.1111/sode.1...
- Chen, Z., & Deng, Y. (2022). The Influence of Peer Pressure on College Students and the Countermeasures. Advances in Social Science, Education And Humanities Research/Advances in Social Science, Education And Humanities Research. https://doi.org/10.2991/assehr...
- Fishbein, M., & Ajzen, I. (1975). Belief, Attitude, Intention and Behavior: An Introduction to Theory and Research. https://philpapers.org/archive...
- Youth Relationships. (z.d.). The Fourth R - Strategies for Healthy Youth Relationships. https://youthrelationships.org...
Auteur: Fauve Rafaa en Moritz Gallei (Vlaams Instituut Gezond Leven vzw) met medewerking van de werkgroep gedragsinzichten