“Leren fietsen, dat is een heel nieuwe wereld die opengaat”

We namen nog nooit zo vaak de fiets als vandaag: uit het Onderzoek Verplaatsingsgedrag (OVG), dat sinds 1994 peilt naar hoe de Vlaming van A naar B beweegt, blijkt dat vorig jaar 18,5% van de verplaatsingen met de fiets gebeurde, het hoogst gemeten cijfer ooit en een forse stijging tegenover de 15% in 2019. En dat is goed nieuws, want fietsen is één van die activiteiten die met stip aangeraden wordt door de bewegingsdriehoek.

Maar wat als je, om welke reden dan ook, nooit hebt geleerd om te fietsen? Zoals Shiara (42), een Syrische vluchtelinge die een nieuwe thuis heeft gevonden in Holsbeek. “In mijn land fietsen vrouwen niet”, zegt ze. “Maar toen ik in België kwam, zag ik iedereen de fiets nemen om te gaan werken, om naar school of de winkel te gaan. En dat wilde ik ook.”

Of Marta (37), die geboren werd in Ethiopië en wel leerde fietsen, maar ermee stopte nadat ze een keer zwaar ten val kwam. Vandaag wil ze haar angst overwinnen zodat ze weer vrank en vrij door Leuven kan sjezen.

Voor vrouwen als Shiara en Marta, en voor iedereen – jong en oud – die (weer) de fiets op wil, is er De Fietsschool, die verschillende afdelingen heeft, verspreid over heel Vlaanderen. “Door fietslessen aan kinderen én volwassenen te geven, proberen we de mobiliteitsarmoede aan te pakken”, zegt Hannelore Depypere van De Fietsschool in Leuven. “We willen ervoor zorgen dat mensen geraken waar ze willen geraken en daarbij kunnen kiézen voor de fiets. Want als je niet kan fietsen, mis je een heel belangrijke keuze, zeker in de stad. Maar dat besef is er nog te weinig. Zo vraagt men bij de VDAB bijvoorbeeld altijd: ‘Heb je een rijbewijs?’ Maar niet: ‘Kan je fietsen?’”

Shiara en Marta, waarom vonden jullie het zo belangrijk om te leren fietsen?

Marta: “Fietsen is goed voor mijn gezondheid en ik wil mij sneller kunnen verplaatsen. Als er stakingen zijn, moet ik soms lang in de kou wachten op de bus. Ik werk in de zorg en ik heb ook weekenddiensten. Dan is het niet evident om met het openbaar vervoer op mijn werk te geraken. De fietslessen zijn ook een fijne manier om nieuwe mensen te leren kennen.”

Shiara: "Omdat ik met de bus zo vaak te laat kwam. En ik wilde mee kunnen met mijn kinderen. Mijn zoon zei altijd: “Mama, ik kan fietsen. Waarom kan jij dat niet?” Als hij naar school fietste, moest ik achter hem aan stappen. Twee jaar geleden heb ik via Ligo (Centra voor Basiseducatie) De Fietsschool leren kennen. Ik heb me meteen ingeschreven. Ondertussen ben ik hier vrijwilliger en leer ik anderen fietsen.”

Zijn alle deelnemers zo enthousiast, Hannelore?

“Eigenlijk wel. Met De Fietsschool bereiken we mensen die je met andere organisaties niet kan bereiken, gewoon omdat hun motivatie om naar hier te komen en te leren fietsen zo groot is. En dat heeft verschillende oorzaken, zoals bijvoorbeeld integratie. De deelnemers zien iedereen rondom zich fietsen, daar willen zij ook bij horen. Het zijn ook dikwijls mama’s van jonge kinderen die leren fietsen. De fietsles is dan het enige moment van de week dat helemaal van hen is. Anders zijn ze altijd aan het zorgen voor. Ook het bewegen op zich is vaak een motivatie. Er zijn bijvoorbeeld deelnemers die door hun huisarts via Bewegen Op Verwijzing bij ons terechtkomen. Aan het begin van de eerste lessen doen we daarom aan fietness. Dat is een reeks oefeningen om op te warmen, uitgewerkt door een kinesist en speciaal gericht op de spieren die nodig zijn bij het fietsen. Tijdens die oefeningen zie je dat sommige mensen gewend zijn om te bewegen, terwijl anderen al moeite hebben om hun been over het kader van hun fiets te krijgen.”

Vonden jullie het moeilijk om te leren fietsen?

Marta: “Ik moet vooral mijn angst overwinnen. Ik zit ondertussen aan mijn achtste les en het gaat al echt goed. Alleen op- en afstappen vind ik nog moeilijk. Ik zie hoe vlot iedereen dat kan, daar ben ik jaloers op. (lacht) Maar ik ga dat ook onder de knie krijgen! Je bent nooit te oud om te leren. En ook al ben ik moe van mijn vroege shift, toch kom ik nadien nog naar de fietsles.”

Shiara: “Bergop leren fietsen vond ik niet zo makkelijk. En in het begin was ik een beetje bang als er een grote auto of een bus passeerde.”

Hannelore: “We zetten actief in op die zelfstandigheid in het verkeer. De meeste deelnemers kunnen na een les of zes, zeven fietsen. En dan gaan we de straat op. Eerst in een rustige wijk, daarna in het drukke verkeer. We hebben toch vijftien lessen nodig om ervoor te zorgen dat mensen zich veilig voelen op de fiets en dat ze blíjven fietsen.”

Hoe pakken jullie de lessen aan?

Hannelore: “We werken met een stappenplan. Het begint bij het vinden van evenwicht, want dat is vaak het moeilijkste. Dan volgt de zoektocht naar de pedalen. De ene is daar meteen mee weg, bij de andere duurt dat wat langer. Het ‘vliegmoment’, als ze voor het eerst hun voeten van de grond halen, is echt mijn favoriete moment. Dan hoor je allemaal kreetjes op het plein. (lacht) Dat is ook het moment waarop ze beseffen: ik ga dat hier kunnen. En dan oefenen we de fietsvaardigheden, zoals stoppen en starten, je hand uitsteken als je afslaat, … Als dat allemaal goed gaat, krijgen ze een les theorie, met de verkeersregels. Pas dan gaan we oefenen op straat. Het is wel moeilijker om volwassenen te leren fietsen dan kinderen: kinderen hebben slechts vier lessen nodig in plaats van vijftien. Zij zijn minder angstig en leren die motorische vaardigheden sneller.”

Hoe vaak fietsen jullie nu?

Shiara: “Eén à twee keer per week. Ik wissel de bus af met de fiets. Om dicht bij mijn huis naar de winkel te gaan, neem ik nu altijd de fiets. Of mijn zoon en ik doen er uitstapjes mee. Dan fietsen we naar mijn vriendin, drinken daar koffie en komen terug naar huis.”

Marta: “Ik heb nog geen eigen fiets dus bij mij blijft het bij de twee fietslessen per week. Mijn man heeft wel een elektrische fiets, maar die mag ik nog niet gebruiken.” (lacht)

Hoeveel kosten de fietslessen eigenlijk?

Hannelore: “De prijs hangt af van gemeente tot gemeente. In Leuven betalen deelnemers bijvoorbeeld 20 euro voor vijftien lessen. Met kansentarief is het maar 4 euro. En als ze zelfs dat niet kunnen betalen, is het gratis. Er zijn ook andere initiatieven waar je 300 euro betaalt om les te volgen, maar dat is voor veel mensen een enorme drempel. De Fietsschool kiest er bewust voor om de lessen voor iedereen haalbaar en betaalbaar te maken.”

En een eigen fiets? Is dat soms een drempel?

Hannelore: “Ja, want een fiets is duur. Nu stellen we deelnemers na de lessen gedurende drie maanden gratis een fiets ter beschikking. Zo kunnen ze wennen aan het idee dat ze nu officieel fietser zijn en hebben ze tijd om zelf een fiets te kopen. Deelnemers met een kansentarief kunnen die fiets nadien voor 75 euro kopen. En dat is haalbaar. Maar meer mag het echt niet zijn voor veel mensen. Daarom zou het fijn zijn als er een sociaal leenfietssysteem zou komen. En een sociale hersteldienst. Want nu kopen mensen met een klein budget spotgoedkope fietsen in de supermarkt. Maar die zijn snel stuk, en geen enkele fietsenmaker wil die herstellen. Je koopt dus beter een goede tweedehandsfiets dan een slechte nieuwe fiets.”

Shiara en Marta, is jullie leven veranderd nu jullie kunnen fietsen?

Shiara: “Het is gemakkelijker geworden. Ik hoef nu niet meer achter mijn zoon aan te hollen.”

Marta: “Of op de bus te wachten. Ik kan straks gewoon met de fiets naar mijn werk.”

Hannelore: “Voor veel deelnemers gaat er een heel nieuwe wereld open als ze kunnen fietsen. Mensen in een maatschappelijk kwetsbare situatie wonen bijvoorbeeld vaak zelden in mooie, groene buurten omdat woningen daar gewoon veel te duur zijn. Maar als ze op de fiets zitten, geraken ze daar plots wél. En het is zo ontzettend belangrijk voor hun mentaal welbevinden om naar dat bos, naar dat park te kunnen. Ik herinner me ook één van de vrouwen die zei: “Nu heb ik mijn eigen fietsauto.” Ze kocht een fiets met een kar, waar haar twee kinderen in zitten. Aan de fiets hangen tassen met haar boodschappen. Voor het eerst is ze vrij. Of een zestigplusser voor wie het een gigantische stap was om haar voeten op de pedalen te zetten. Ze kwam ook altijd met scheenlappen naar de les. Maar door te leren fietsen had ze zoveel zelfvertrouwen gekregen dat ze nadien een eigen huis kocht en haar rijbewijs haalde. Leren fietsen was voor haar de bevestiging: ik kan iets, ook in het nieuwe land waar ik nu ben.”