Motiverende gespreksvoering

Volgens de zelfregulatietheorie (Kanfer en Brown) besluiten mensen of verandering wel of niet nodig is door hun eigen gedrag te spiegelen aan de wereld om hen heen. Dat vergelijken ze met wat ze zelf acceptabel vinden. Als mensen iets ontdekken in hun gedrag dat afwijkt van wat ze vinden dat hoort, zet dat hen aan tot verandering. MGV brengt zelfregulatie dus op gang door mensen bewuster te maken van hun eigen gedrag en hoe acceptabel dat gedrag is vanuit hun eigen waarden.

De reactantietheorie (Brehm) stelt dat mensen weerstand bieden zodra ze beperking ervaren in hun autonomie of keuzevrijheid. Vanuit deze behoefte aan autonomie vermindert druk van anderen om te veranderen juist de kans dat iemand gaat veranderen. In MGV wordt ongevraagd advies geven vermeden. Er wordt toestemming gevraagd om advies en informatie te geven en mensen worden uitgenodigd om zelf conclusies te trekken en keuzes te maken.

De zelfperceptietheorie (Bem) stelt dat mensen hun kwaliteiten, gevoelens en zelfbeeld afleiden uit observaties van hun eigen gedrag. We gaan geloven in datgene waar we een pleidooi voor houden. Daarmee blijkt taal een grote voorspeller van toekomstig gedrag. Binnen MGV wordt ernaar gestreefd iemand zoveel mogelijk motieven voor en vertrouwen in verandering te laten verwoorden omdat dit de kans op gedragsverandering vergroot.

Een theorie die in de praktijk vaak als waardevolle verdieping op MGV wordt ervaren, is de zelfdeterminatietheorie van Deci en Ryan (2012). Die onderscheidt meerdere types motivatie op een continuüm van gecontroleerde naar autonome motivatie. Bij autonome motivatie stel je een gedrag omdat je dit interessant, nuttig of aangenaam vindt of omdat het aansluit bij jouw waarden. Bij gecontroleerde motivatie stel je gedrag omwille van interne druk (bv. schaamte) of externe druk (bv. om straf te vermijden). Dit is van groot belang wanneer we mensen willen stimuleren tot verandering: hoe autonomer de motivatie, hoe groter de kans dat de gedragsverandering blijvend is én hoe groter het welbevinden. De mate waarin motivatie autonoom (geïnternaliseerd) is, hangt af van de bevrediging van drie psychologische basisbehoeften (ook gekend als het abc van motivatie):

• autonomie is de behoefte aan ruimte om jezelf te mogen zijn en vrijwillig te mogen handelen, denken en voelen;
• verbondenheid is de behoefte om een warme, hechte en authentieke band met anderen te ervaren, voor anderen zorg te dragen, gesteund en geliefd te worden;
• competentie is de behoefte om doeltreffend met de omgeving om te gaan, om de omgeving te exploreren, begrijpen en beheersen.

Deze drie elementen worden als essentiële voedingsstoffen gezien voor de ontwikkeling van autonome motivatie en persoonlijke groei en welzijn (Vansteenkiste et al., 2012). Als je werkt vanuit de houding van MGV ondersteun je deze basisbehoeften. Binnen MGV ga je ook gericht de autonome motivatie versterken door te verkennen welke eigen waarden en doelen verandering ondersteunen.
Hier lees je meer over autonome motivatie en de toepassing van het abc van motiveren binnen gezondheidsbevordering.

De houding van waaruit je in gesprek gaat, bepaalt in sterke mate het effect. Als mensen veiligheid en gelijkwaardigheid ervaren, dan is de kans groter dat ze bij hun eigen gedrag gaan stilstaan, openstaan voor de informatie die je geeft en motieven ontdekken om te veranderen.

• Creëer een veilige ruimte om door aanvaarding uit te drukken en een duidelijk kader te scheppen

Het is vaak niet evident om open over riskant of ongezond gedrag te praten. Dit kan te maken hebben met schaamte of met angst voor veroordeling. Je cliënt ziet misschien nog geen nadelen of risico’s van het gedrag dat jij wil aankaarten. Ze leggen zelf geen verband tussen de klachten of problemen en dit gedrag. Aanvaarding en empathie als basishouding, zijn essentieel om een veilig kader te creëren om over riskant of ongezond gedrag te spreken. Je probeert om de wereld door de ogen van je cliënt te zien en die te begrijpen. Binnen deze veilige ruimte kunnen mensen stilstaan bij hun eigen gedrag.

Om een veilige gesprekscontext te creëren, is het ook belangrijk om duidelijk te zijn over het kader waarin je samenwerkt. Wat kunnen mensen verwachten van de gesprekken met jou? Welke consequenties zijn er al dan niet aan verbonden? Iemand kan bijvoorbeeld bang zijn dat de hulp niet verdergezet zou worden als blijkt dat diens schulden een gevolg zijn van gokken.

• Werk samen als gelijkwaardige partners

Je werkt samen als gelijkwaardige partners. Jij brengt kennis en vaardigheden in die passen bij jouw professionele expertise. Je cliënten zijn expert in hun eigen leven, zij weten wat de motieven voor verandering kunnen zijn en welke aanpak kan werken in hun situatie.

Soms vind jij een bepaalde verandering nodig, maar komt die niet overeen met de vraag van je cliënt. Jij maakt je bijvoorbeeld zorgen over de impact van iemands alcoholgebruik, terwijl die persoon dit niet als een probleem ziet. Door mensen uit te nodigen om de impact van hun gedrag te onderzoeken en hoe dit mogelijk hun levensdoelen in de weg staat, kan de bereidheid groeien om hierover verder in gesprek te gaan. Probeer je mensen er echter van te overtuigen dat hun gedrag een probleem is, dan is de kans groot dat zij zich hiertegen gaan verzetten. Het is heel normaal om op die manier te reageren vanuit een ’helpreflex’, maar dit werkt contraproductief.

Vanuit deze basishouding, ga je een aantal gespreksvaardigheden gericht inzetten.

• Laat mensen zelf de redenen voor verandering uitspreken

Motivatie voor verandering ontstaat wanneer mensen een verschil zien tussen hun huidige gedrag en wat zij eigenlijk willen, de waarden en doelen die zij hebben. Dit conflict tussen wat mensen doen en wat ze belangrijk vinden, kan hen in beweging brengen. We noemen dit het belang van de verandering. Cruciaal is dat mensen zélf het verband ontdekken tussen de verandering van hun gedrag en belangrijke levensdoelen. Dat inzicht maakt dat ze kunnen besluiten om het anders te doen. Vermijd als gespreksvoerder om dit zelf te verwoorden, maar stel gericht vragen naar beweegredenen voor verandering. Als je signalen hoort die iets zeggen over wat iemand belangrijk vindt, ga je daar dieper op in. Hoe meer motieven voor verandering iemand uitspreekt, hoe groter de kans op verandering.

• Versterk het vertrouwen van mensen in hun mogelijkheden om te veranderen

Willen veranderen is onvoldoende om in beweging te komen. Je moet ook het gevoel hebben te kúnnen veranderen. Je zelfbeeld is hiervoor belangrijk. Ziet iemand zichzelf als een persoon met capaciteiten die een impact kan hebben op de eigen leefsituatie? En meer specifiek, voelt je cliënt zich competent om het gedrag te stellen dat nodig is om de verandering door te voeren?

Door niet enkel aandacht te geven aan problemen en beperkingen, maar ook aan de kwaliteiten en mogelijkheden van mensen en de stappen die ze zetten, versterk je hun competentiegevoel.

• Stel open vragen om mensen zelf aan het werk te zetten

Open vragen zijn vragen die je niet met ja of nee of een ander kort antwoord kan beantwoorden. Door open vragen te stellen, nodig je mensen uit om hun verhaal te vertellen, vanuit hun eigen perspectief.

Vraag gericht naar beweegredenen voor verandering en naar kwaliteiten en mogelijkheden die iemand kan inzetten om te veranderen, bijvoorbeeld door eerdere successen te verkennen.

Wanneer je informatie geeft, laat je mensen zelf verwoorden wat dit betekent voor hun situatie.

Hoor je een signaal dat wijst op motivatie, dan vraag je door naar concretisering en uitweiding.
Bijvoorbeeld door te polsen of je cliënt dit ook herkent in andere situaties of door naar voorbeelden te vragen. Op die manier uiten mensen nog meer motieven en mogelijkheden voor verandering.

• Luister actief en gebruik doelgerichte reflecties

Door te reflecteren en terug te geven (spiegelen) wat iemand zegt en non-verbaal toont, druk je begrip en aanvaarding uit. Zo haal je ook het tempo naar beneden. Je geeft ruimte om na te denken en helpt mensen meer inzicht in zichzelf te krijgen.

Je kan reflecteren heel gericht inzetten. Wat je aandacht geeft, groeit. Door stil te staan bij redenen om te veranderen, stimuleer je mensen om daarop door te gaan en nog meer redenen voor verandering te uiten. Door te bekijken wat goed gaat en de kwaliteiten die mensen tonen, te benoemen, versterk je hun vertrouwen om te kunnen veranderen.

• Laat mensen zelf keuzes maken en bevestig hun autonomie

Door mensen expliciet inspraak te geven in je manier van werken, door verschillende opties voor te leggen en toestemming te vragen, bevestig je expliciet hun autonomie.

Wanneer je informatie geeft, vraag je toestemming en benadruk je dat het aan hen is om te beslissen wat zij met die informatie doen. Het doel van het geven van informatie is niet om iemand te overtuigen, maar om mensen in staat te stellen meer inzicht te krijgen in hun situatie en autonome keuzes te maken.

• Argumenteer niet voor verandering

Zelfs met een open en aanvaardende houding, merk je soms dat mensen de nadelen van hun huidige gedrag ontkennen of minimaliseren. Dit is normaal in het veranderproces. De meeste mensen die riskant of ongezond gedrag stellen, zijn daar immers ambivalent over. Er zitten als het ware twee stemmetjes in hun hoofd: een dat pleit voor verandering en een dat pleit voor behoud van de huidige situatie. Langs de ene kant willen ze wel veranderen en tegelijkertijd zien ze er ook ontzettend tegenop. Veranderen vraagt veel inspanningen en betekent ook verlies van de voordelen van de huidige situatie. Als jij pleit voor verandering, gaat je cliënt spontaan argumenten geven tegen verandering en voor het behoud van de huidige situatie. En hoe meer redenen tegen verandering iemand uit, hoe kleiner de kans dat die gaat veranderen. Ga daarom niet in discussie. Beluister en erken ook de beweegredenen om niet te veranderen (de voordelen van het huidige gedrag). Beide kanten van de ambivalentie mogen er zijn. Zo creëer je net openheid om het ook over de nadelen van de huidige situatie te hebben, en mogelijke redenen om te veranderen.

• Erken de onderliggende behoefte bij wrijving

Wrijving is letterlijk tegen of langs elkaar heen bewegen. We bedoelen hiermee een verstoring in de samenwerkingsrelatie. Wrijving kan voortkomen uit jouw houding, bijvoorbeeld als je moe bent, het gevoel hebt onder druk te staan of als de verbeterreflex je ongeduldig maakt. Wrijving kan ook voortkomen uit ervaringen buiten de context van het gesprek. Bijvoorbeeld eerdere negatieve ervaringen met hulpverleners of een sterke druk van partner, werkgever of justitie om te veranderen. Wrijving is de reflex waarmee mensen reageren wanneer ze zich niet erkend voelen of als ze het gevoel hebben dat er druk op hen wordt uitgeoefend. Hoe meer wrijving, hoe kleiner de kans op verandering. Als de wrijving escaleert, is er ook veel kans dat het contact helemaal verloren gaat.

Hoe kan je op wrijving reageren zodat de samenwerkingsrelatie niet wordt ondermijnd? De essentie is empathisch luisteren. Als iemand erkenning voelt voor de behoefte onderliggend aan de wrijving, zal die in sterkte afnemen en komt er openheid om weer in contact te komen. Een hulpmiddel daarbij is reflecteren. Je spiegelt wat je merkt dat leeft. Bijvoorbeeld: “Je wil daar met mij niet over praten”, “Je snapt niet waarom je ouders kritiek hebben op je wietgebruik”, “Je bent boos omdat je partner je zegt wat je moet doen.” Tegelijk kan je ook de autonomie van mensen expliciet bevestigen. Bijvoorbeeld: “Ik wil je helpen een aantal dingen op een rijtje te zetten, uiteindelijk kies je zelf wat je doet.”

Om motiverende gespreksvoering onder de knie te krijgen, is er meer nodig dan een boek lezen of een cursus volgen. Het gaat om een houding en vaardigheden die je je slechts eigen kan maken met oefening en feedback op je eigen praktijk. Wil je je er verder in verdiepen, dan kan je volgende bronnen raadplegen:

• gratis e-learning 'De basics van gezondheidscoaching’ of een opleiding op maat over motiverende gespreksvoering via www.gezondlevenacademie.be;
• de gratis online cursus ‘Motiverende gespreksvoering’ van VAD. Hier wordt MGV toegelicht aan de hand van de toepassing op problematisch gebruik van alcohol, drugs en gamen. VAD organiseert ook regelmatig live basisvormingen in MGV. Check het vormingsaanbod;
• de toolbox ‘Gebruik je KRACH-T' voor kortdurende motiverende gespreksvoering.

Hieronder vind je ook enkele inspirerende video’s.

• Op de website van MINTned vind je 24 Nederlandstalige voorbeeldvideo’s over de verschillende aspecten van motiverende gespreksvoering. In de gesprekken komen uiteenlopende onderwerpen aan bod, zoals gezonde voeding, bewegen, alcoholgebruik, roken, financiën, smartphonegebruik, slaap, ... De MINTned is de vereniging van Nederlandse trainers MGV.
• Je kan ook gebruik maken van de video’s met demonstraties van de toepassing van MGV in verschillende settings van de alcohol- en drughulpverlening die VAD ontwikkelde. De cliënten verschillen in leeftijd, in het soort middelen dat ze gebruiken, probleemernst en motivatie. Bij een van de gesprekken is de partner aanwezig. Dit zijn geen perfecte voorbeelden van MGV. Ze zijn geschikt als discussiemateriaal in het kader van vormingen. Je kan deze video’s bekijken via het YouTube-kanaal van VAD (playlist motiverende gespreksvoering).
• VRGT ontwikkelde een reeks video’s over de toepassing van MGV bij rookstop. Het gaat om voorbeelden van gesprekken met de houding van MGV en gesprekken die niet vanuit deze houding worden gevoerd. Het is leerrijk om beide te vergelijken. Je kan deze video’s bekijken op het YouTube-kanaal van VAD (playlist motiverende gespreksvoering).