Laatste ontwikkelingen tabak

Een e-sigaret onder de kerstboom: goed idee of niet?

Voor sommigen een vergiftigd geschenk, voor anderen een redelijk onschuldig apparaatje. Hoe zit dat precies met de e-sigaret? Gezond Leven trok in november naar de jaarlijkse ‘E-cigarette summit’ in Londen. 

Wat hoorden we daar? Onder meer dat we op basis van de huidige data niet kunnen besluiten dat de e-sigaret voor jongeren een opstap is naar tabak, maar dat er wel een verband is tussen roken en e-sigaretgebruik. De Engelse rookstopprofessor Robert West riep op om de e-sigaret te promoten als eerste alternatief voor tabak, maar zonder de belangrijke opdracht van de rookstopdiensten in de UK te minimaliseren. 

De ‘e-cigarette summit’, die voor het eerst plaatsvond in 2013, is volgens de eigen site “een van de meest invloedrijke congressen over publieke gezondheid en de e-sigaret, en heeft de visie op de e-sigaret en het debat erover naar een hoger niveau gebracht. Tijdens deze top verzamelen veel wetenschappers die een tool van ‘harm reduction’ in de e-sigaret zien. 

We pikken er enkele onderzoeken en ontwikkelingen uit. De presentaties kan je ook online bekijken.

Zet de e-sigaret jongeren aan tot roken?

Is vapen een opstapje naar het roken van gewone sigaretten? Dat is een van de grote discussiepunten vandaag. Volgens L. Shahab van de University College London is het op basis van de huidige data niet mogelijk om positief te antwoorden op die vraag.

Mogelijk causaal verband?

De beste manier om dat te onderzoeken is een gerandomiseerd onderzoek met controlegroep: twee groepen jongeren met dezelfde kenmerken worden onderscheiden, de ene groep krijgt een e-sigaret en de andere niet, waarna onderzocht wordt of meer jongeren van de eerste groep beginnen roken. Maar dat soort studies zijn praktisch en ethisch onhaalbaar. Daarom is er ander onderzoek nodig.

Hoe kan je het nog onderzoeken?

Een andere manier zijn descriptieve data. Hierbij wordt de vraag gesteld hoeveel niet-rokers de e-sigaret regelmatig gebruiken en of het aantal rokers onder jongeren is veranderd sinds de introductie van de e-sigaret. Zowel in de US als in de UK is het aantal niet- rokende jongeren (11-18 jaar) dat een e-sigaret regelmatig gebruikt zeer laag (UK: ASH: < 1 %).  

Daarnaast blijft het aantal rokers geleidelijk aan dalen, ook nadat e-sigaretten op de markt kwamen. Deze cijfers suggereren dat het effect van e-sigaretgebruik op de prevalentie van roken verwaarloosbaar is. 

Wel een verband tussen roken en dampen

Ook via andere meer geavanceerde analytische technieken, zoals tijdserie-analyses en micro-simulaties, werd de hypothese dat e-sigaretgebruik een opstap is naar roken niet bevestigd. 

Maar een verband tussen roken en e-sigaretgebruik is er wel. Dat wordt ook in verschillende rapporten, zoals het NASEM-rapport, bevestigd. Continue monitoring blijft daarom nodig. 

NASEM-rapport: evaluatie van het beschikbare bewijs

Het door het Amerikaanse Congres gevraagde NASEM-rapport geeft een overzicht van de recente literatuur over e-sigaretten. Nancy Rigotti van de Harvard Medical School gaf in Londen een kort overzicht van de conclusies en de bestaande evidence.

E-sigaretten zijn niet zonder gevaar voor de gezondheid. Ze zijn waarschijnlijk veel minder schadelijk dan gewone sigaretten omdat ze minder toxische substanties bevatten, en ook de waarden van deze substanties zijn lager. Maar de lange termijneffecten zijn nog niet duidelijk.  E-sigaretgebruik verhoogt ook het risico op initiatie tot roken bij jongeren.

Over rookstop concludeert het rapport dat e-sigaretten mensen kunnen helpen om te stoppen, maar dat meer onderzoek nodig is. Gelijkaardige conclusies als die van het advies van de Hoge Gezondheidsraad in België en het rapport van de Royal College of Physicians.  

Voordeel e-sigaret voor publieke gezondheid? 

Het rapport stelt ook dat het netto-voordeel van e-sigaretten op de publieke gezondheid zal afhangen van de balans van drie factoren: het potentieel om rokers te helpen stoppen, de mate waarin dampen kan zorgen voor een stijging van roken, en de inherente schadelijkheid ervan (van dampen tegenover niet-roken bij jongeren en van dampen tegenover roken bij rokers).

Welk advies?

Welk advies over de e-sigaret geef je best als professional aan een roker volgens Rigotti? Dat ze minder schadelijk zijn dan roken. Dat erkende rookstopmedicatie de voorkeur blijft genieten. Dat er veel vragen blijven over de veiligheid en de mate waarin ze kunnen helpen bij het stoppen. Dat dampen én blijven roken geen goed idee is. En dat als een roker begint te dampen hij best weer stopt met dampen in de toekomst.

Onder meer de American Cancer Society heeft zijn positie tegenover de e-sigaret als gevolg van het NASEM-rapport aangepast. Zij blijft rokers aanraden om te stoppen met erkende rookstopmedicatie, maar rokers die niet willen stoppen met roken krijgen nu het advies om over te schakelen op de minst schadelijke tabaksproducten, waaronder ook het gebruik van de e-sigaret (indien niet samengebruikt met tabak) valt.   

Is de e-sigaret een efficiënt rookstopmiddel?

De conclusies van de laatste Cochrane (2016) over de e-sigaret als rookstopmiddel worden bevestigd in recenter onderzoek, volgens P. Hajek van het Wolfson Institute of Preventive Medicine. 

Hij beklemtoonde ook het controversiële aspect van de e-sigaret: de verschillende agenda's van onderzoekers en antitabaksactivisten lijken te bepalen hoe onderzoek geïnterpreteerd wordt. Hetzelfde onderzoek kan leiden tot compleet tegenovergestelde conclusies. Hij ging in op onderzoek dat, volgens hem, verkeerde conclusies poneert. 

Hij beklemtoonde ook dat e-sigaretten de populairste stopmethode geworden zijn, en dat ze daarom meer rokers helpen (in de veronderstelling dat ze even efficiënt zijn als andere hulpmiddelen). Stoppen met de e-sigaret legt volgens Hajek ook geen last op de gezondheidszorg vermits ze niet terugbetaald worden. 

Welke boodschap?

Er zijn 3 categorieën van boodschappen die in de praktijk gegeven worden over e-sigaretten volgens Robert West,  professor in de gezondheidspsychologie en verbonden aan de University College Londen:

• We weten niet hoe schadelijk ze zijn en of ze helpen bij het stoppen met roken, dus we bevelen ze niet aan. 
• E-sigaretten zijn bijna zeker veel minder schadelijk dan roken, maar we hebben geen sterk bewijs over hoe effectief ze zijn om je te helpen stoppen met roken, dus we raden je aan ze alleen te gebruiken als je zeker weet dat er voor jou geen andere manier is om te stoppen met roken. 
• E-sigaretten zijn vrijwel zeker veel minder schadelijk dan roken. Ze zijn populair en veel rokers lijken probleemloos over te kunnen schakelen naar dampen. Probeer daarom meteen over te schakelen. Als dat niet werkt, probeer dan te stoppen met roken met een klassieke rookstopmethode. Als je wel kan overschakelen naar een e-sigaret, overweeg dan op termijn om ook te stoppen met het gebruik van de e-sigaret zelf. 

Grootste winst voor volksgezondheid?

Volgens West betekent boodschap 3 de grootste winst voor de volksgezondheid. Stoppen met het roken van tabakssigaretten is immers dringend. Elke dag dat iemand blijft roken vermindert zijn levensverwachting met gemiddeld 4 à 6 uur. Er is tevens de consensus dat e-sigaretten minder schadelijk zijn dan gewone sigaretten.

En volgens West suggereren verschillende onderzoeken dat ook op de lange termijn e-sigarettenminder schadelijk zijn dan roken. 

Enkele voorwaarden

Het minder schadelijk zijn van e-sigaretten in vergelijking met gewone sigaretten is een belangrijke voorwaarde om rokers te kunnen oproepen om meteen naar een e-sigaret over te schakelen.

Een andere belangrijke voorwaarde is dat e-sigaretten een effectieve stopmethode zijn.

Uit verschillende onderzoeken blijkt dat dit ook zo is. West verwijst in zijn presentatieook naar een onderzoek dat hij uitvoerde en nog niet is gepubliceerd. In dit onderzoek concludeert hij dat awanneer het gebruik van e-sigaret met 1% verhoogt, het aantal ex-rokers in de populatie met 0.054% stijgt. Dit lijkt laag, maar vergeleken met het effect van andere stopmethoden op het aantal rokers in de populatie is het veel.

West zou naar eigen zeggen aanbeveling n° 3 ook niet kunnen doen als het aantal stoppogingen daardoor zou dalen. Dit aantal en het aantal mensen dat professionele  hulp zoekt om te stoppen met roken moet dus gelijk blijven. Maar uit onderzoek blijkt ondertussen dat na de introductie van e-sigaretten het aantal stoppogingen in de UK niet is gedaald (het aantal rokers  dat een stoppoging doet in de UK blijft tussen de 30% en 40%). In de UK is het aantal mensen dat beroep doet op rookstopdiensten ook gelijk gebleven. Wat wel veranderde is het aantal rokers dat een beroep doet op NRT (nicotinevervangers). 

Als in de toekomst blijkt dat e-sigaretten toch niet zo succesvol zijn om te stoppen met roken (bv. als blijkt dat NRT beter werkt) of als ze ervoor zorgen dat mensen niet meer willen stoppen (bv. omdat rokers niet stoppen maar overschakelen op lange termijn e-sigaretgebruik), dan moet de boodschap die gegeven wordt herbekeken worden.  

Nieuw product, oude truken?

In de ‘lancet oncology’ verscheen onder de titel ‘E-cigarettes – new product, old tricks’ een oproep om voorzichtiger om te gaan met de e-sigaret. De marketingstrategieën van de tabaksindustrie om alternatieve nicotineproducten in de markt te zetten moeten met argusogen worden gevolgd. 

Het is volgens dit stuk ook voorbarig en naïef om te vooronderstellen dat gebrekkig bewijs over de schadelijkheid betekent dat e-sigaretten niet schadelijk zijn. De mogelijke lange termijneffecten moeten volgens The Lancet veel meer in rekening gebracht worden door beleidsmakers, net als het potentieel van e-sigaretten om nieuwe generaties van nicotineverslaafden te creëren.

Voorlopige conclusie: wat te denken van de e-sigaret?   

Een roker kan zijn voordeel doen met de e-sigaret als hij helemaal stopt met roken, want ze is minder belastend voor de gezondheid dan tabak. Niet-rokers, zowel minder- als meerderjarigen, blijven er beter vanaf. Want een gezond product is de e-sigaret natuurlijk niet.

Voor jongeren is nicotine ook een schadelijke stof.

Lees meer over de veiligheid en gezondheid van de e-sigaret op de site van Gezond Leven. Ook andere vragen over de e-sigaret en nicotine krijgen daar een antwoord.

Lees zeker nog eens het advies voor rokers die willen stoppen met de hulp van een e-sigaret. Gezond Leven wijst de e-sigaret niet af, maar we blijven voorzichtiger dan West en anderen in de UK. Wij volgen het advies van onze Hoge Gezondheidsraad. 

Nationaal Preventieakkoord Nederland: plannen strijd tegen tabak goed onthaald

Onze buren tonen ambitie als het over een rookvrije toekomst gaat.

Het RIVM berekende dat de plannen voor alcohol en overgewicht in dit nieuwe Preventieakkoord niet toereikend zijn, maar die voor tabak ‘mogelijk haalbaar’. De ‘Alliantie Nederland Rookvrij’ ziet in het Preventieakkoord een historische stap op weg naar een rookvrije generatie. Zij beklemtoont wel dat er een integraal pakket van maatregelen nodig is opdat in 2040 geen enkel kind meer rookt of ooit gaat roken.

Maatregelen

Welke maatregelen voor roken worden gepland? Rookvrije omgevingen waar kinderen komen, beperkingen van marketing en verkoop van tabak, een hogere prijs, meer hulp bij het stoppen en doorlopende bewustwordings- en stopcampagnes.

Enkele opmerkelijke maatregelen zijn de volgende: een uitstalverbod voor tabaksproducten in verkooppunten (supermarkten in 2020 en andere verkooppunten in 2021), de invoering van neutrale standaardverpakkingen en het zetten van stappen om het aantal verkooppunten terug te dringen.

Ook accijnsverhogingen worden aangekondigd: een gemiddeld pakjes sigaretten moet uiterlijk in 2023 (minimaal) 10 euro kosten. In 2020 wordt de prijs als eerste stap verhoogd met 1 euro.