Een rookbeleid uitrollen in jeugdhulporganisaties: aanbevelingen en tips

Sinds 1 november 2019 is het in België verboden om tabak en soortgelijke producten – zoals de e-sigaret – te verkopen aan minderjarigen. Deze wetsverandering zorgt ook voor wat vragen in de jeugdhulp. Hét geknipte moment om het bredere geheel te bekijken! En het rookbeleid binnen jullie organisatie verder uit te werken of te updaten. Geen idee hoe je dat doet? Wij helpen jullie op weg.

Een rookbeleid in je jeugdhulporganisatie opzetten? Daar sta je niet alleen voor. De Gezonde Gasten-methodiek helpt je. Hier ontdek je concrete tools om jullie rookbeleid verder uit te werken, zoals een checklist tabak.

De wet rond verkoop van tabak in België: wat houdt die in en wat doe je ermee in je organisatie?

De wet van 24/1/1977 is sinds november 2019 aangepast. Hier komt het op neer:

De wet betreffende de bescherming van de gezondheid van de gebruikers op het stuk van de voedingsmiddelen en andere producten in zijn artikel 6 verbiedt de verkoop van tabaksproducten (waaronder ook de e-sigaret) aan jongeren onder de achttien jaar. Een verkoper mag aan jongeren die sigaretten willen kopen, vragen dat ze een bewijs van leeftijd voorleggen. Dit kan de identiteitskaart of een ander geldig document zijn.

Ook de verkoop van tabaksproducten via verdeelautomaten is gereglementeerd om de verkoop aan minachttienjarigen tegen te gaan. Ze mogen enkel gebruikt worden in de detailhandel.

*Besef dat je als begeleider een sterke voorbeeldrol hebt en dat de jongeren die je begeleidt kwetsbaar zijn. Kwetsbare jongeren roken méér dan andere jongeren: ze beginnen er vroeger aan en zijn sterker verslaafd. Ze dragen ook meer de gevolgen van roken omdat tabak zoveel schade toebrengt aan de gezondheid. Veel jongeren die eenmaal beginnen te roken gaan er lange tijd mee door (veel rokers doen pas decennia later een stoppoging), of krijgen het heel moeilijk om ooit nog te stoppen. Jonge rokers komen meestal ook uit een rokersomgeving: roken wordt doorgegeven van de ene aan de andere generatie, via een ‘rokerscultuur’ die moeilijk te doorbreken is, maar die samenhangt met gezondheidsongelijkheid. Realiseer je als begeleider dat je een bijdrage kan leveren aan het doorbreken van die ‘cirkel van ongelijkheid’ door zelf het goede voorbeeld te geven.

Nu de wetgeving rond de verkoop van tabak strenger geworden is, is dit eigenlijk het ideale moment om het beleid rond roken in jullie organisatie eens onder de loep te nemen. Hoe gaan jullie om met -18-jarigen die roken? Moedigt jullie organisatie het stoppen met roken aan of net niet?

Vanuit het Vlaams Instituut Gezond Leven willen we jullie hierbij ondersteunen door enkele aanbevelingen mee te geven met bijhorende tips:

Breng iedereen op de hoogte.

Zorg dat iedereen de (nieuwe) wetgeving kent: zowel jongeren en begeleiders als de ouders. Sensibiliseer hen rond de nieuwe afspraken en regels die gemaakt worden. Je kan hen tegelijk informeren over roken en wat het doet met je lichaam. Hiervoor zijn een aantal spelletjes ontwikkeld, bedoeld voor onderwijs, maar zeker ook toepasbaar met jongeren in de jeugdhulp. Zoals het Bordspel over roken en ‘Zever in pakskes’.

Pak de omgeving aan.

Jullie organisatie gaat voluit voor niet-roken en wil roken ontmoedigen? Zorg dat jullie omgeving dat ook uitstraalt. Geef het goede voorbeeld en kader alles in een positief verhaal. Waar let je het best op?

Zorg dat roken niet zichtbaar aanwezig is in jullie organisatie.
Wettelijk gezien mogen jongeren op de kamer roken, gezien dit als ‘private ruimte’ beschouwd wordt. Alle gemeenschappelijke, publieke delen van het gebouw moeten rookvrij zijn. Als dat nog niet het geval is, pas dan je huisregels aan en verbied ook roken op de kamers. Zowel voor de gezondheid van de jongeren als voor de brandveiligheid bevelen we dit sterk aan.
Breng duidelijke signalisatie aan:
- Laat roken alleen toe in de daarvoor voorziene rookzone.
- Schets een positief kader: ‘Welkom in onze rookvrije voorziening!’.
Zorg dat rookzones niet gezellig zijn ingericht en dat ze zich uit het zicht van kinderen/jongeren bevinden.
Laat de begeleiders het goede voorbeeld tonen en zorg dat ze niet roken in het bijzijn van jongeren.
Begeleiders die willen stoppen met roken, kunnen dit misschien samen doen met de jongeren die willen stoppen? Elkaar steunen helpt.
Onderteken het charter van Generatie Rookvrij en werk zo mee aan een eerste rookvrije generatie.

Maak duidelijke afspraken en regels.

Goede afspraken maken goede vrienden. Dus zorg je best voor duidelijke afspraken en regels over roken en laat je de afspraken aansluiten bij de huidige regelgeving (verbod van verkoop rookwaren aan -18-jarigen).

Maak de voorziening binnen volledig rookvrij als dat nog niet het geval is: zie hierboven bij ‘pak de omgeving aan’.
Zorg dat roken niet langer als normaal wordt gezien in het dagdagelijkse leven van de jongeren, zoals eten, hobby’s, pauzes en zo dat wél zijn. Vaak worden de afspraken en regels over roken in één adem genoemd en toegepast met regels over eten, pauzes enz., maar zo bestaat de kans dat je roken gaat normaliseren in de voorziening. Het wordt gezien als iets gewoons. Maak daarom liever een apart reglement over roken en bespreek dit alleen met de jongeren die roken. Laat hen deze afspraken en regels ondertekenen.

Enkele voorbeelden van afspraken en regels die je kan maken:

Jongeren onder de 16 jaar
Roken is niet toegelaten. Voorzie een gepast rookstopaanbod voor jongeren die roken wanneer ze bij jullie aankomen. Verwijs bijvoorbeeld door naar Tabakstop.
Jongeren tussen 16 en 18 jaar
Deze jongeren hebben al meer eigen beslissingsrecht. Maak met hen duidelijke afspraken over waar, wanneer en hoeveel ze mogen roken. Voorzie deze jongeren nooit van sigaretten. Dat is niet alleen strafbaar, maar zo geef je hen tegelijkertijd een volledig verkeerd signaal. Zorg ook voor hen voor een gepast rookstopaanbod en moedig hen aan om te stoppen met roken.
Jongeren boven de 18 jaar
Wettelijk gezien mogen krantenwinkels en dergelijke tabak verkopen aan +18-jarigen. Maar jullie kunnen er als organisatie wel zelf afspraken/regels over maken. Maak best met hen duidelijke afspraken over waar, wanneer en hoeveel ze mogen roken. En voorzie een gepast rookstopaanbod. Jongeren mogen ook geen tabak verkopen aan minderjarige vrienden.
Begeleiders
Het is verboden voor begeleiders om te roken binnen de muren van de voorziening, tenzij in een rokersruimte. Wettelijk gezien mogen ze roken in de tuin, maar je kan dit als organisatie nog verbieden. De wet bepaalt dat het verboden is om te roken in het vervoersmiddel dat door de organisatie ter beschikking wordt gesteld.
Toon als begeleider het goede voorbeeld en rook niet samen met de jongeren . Rook ook altijd uit het zicht van jongeren. Bekijk eens hoe je een rookbeleid voor de werknemers best aanpakt op Gezond Werken.
Ouders
Vraag aan de ouders om niet te roken in het bijzijn van hun kinderen, bijvoorbeeld wanneer ze op bezoek komen of als ze hun kind komen afzetten en ophalen. De rookzone uit het zicht plaatsen is hiervoor al een begin.

Ondersteun jongeren als ze willen stoppen met roken.

Moedig jongeren aan om te stoppen met roken en ondersteun hen hierin met een rookstopaanbod. Wijs jongeren de weg naar de gepaste hulp. Er zijn verschillende mogelijkheden om te stoppen met roken.
Hoe omgaan met herval bij de jongeren? Stoppen met roken is een proces. Soms zijn er meerdere stoppogingen nodig. Een terugval is dus geen mislukking, maar een onderdeel van het rookstopproces. Het is belangrijk om dit mee te geven aan de jongeren en hen verder te blijven motiveren.
Rokende collega’s? Moedig ook hen aan om te stoppen met roken. Want zij hebben natuurlijk eveneens een voorbeeldrol. Soms lijkt samen roken een verbindend effect te hebben tussen jongere en begeleiders. Probeer dat verbindende effect in gezondere alternatieven terug te vinden, zoals samen te proberen stoppen met roken of samen sporten, wandelen …

Zet dus in op een kwaliteitsvol rookbeleid in je voorziening de komende jaren en pak het stapsgewijs en participatief aan! Meer info daarover vind je hier.

Voor verdere vragen kan je terecht bij collega Katrijn via katrijn.vandamme@gezondleven.be.