Welke boodschap over stoppen met roken geven aan rokende patiënten die je ontmoet?

Stoppen met roken lukt je wel

Vertel mensen die wil stoppen met roken dat dit een heel goede beslissing is. Waarom?

Gezondheid: eigen gezondheid, misschien ook die van de directe omgeving (passief roken).
Een goed voorbeeld voor kinderen en jongeren, want zien roken doet roken.
Roken kost veel geld. Soms zorgt het er zelfs voor dat mensen in armoede belanden of blijven.
Als je rookt krijg je minder kansen in het leven en de samenleving (gezondheid, vinden werk, vinden woning, het slechte imago dat roken vandaag heeft …).
Peuken in het milieu zijn een probleem en worden zo ook steeds meer ervaren.

Maar praat mensen geen schuldgevoel aan. Wijs hen niet met het vingertje. Dat lokt alleen maar weerstand uit. Probeer je te verplaatsen in de positie van de persoon die je aanspreekt. Vaak is zijn houding tegenover roken heel dubbel. Roken betekent zowel plezier als ellende en verslaving.

Hoe een goed gesprek voeren en die ambivalentie gebruiken? In ieder geval op een begripvolle en stimulerende manier. Meer info daarover vind je op motiverentotrookstop.be en de doorverwijzer van VRGT. De eerste site reikt je basiskennis aan over de principes van motiverende gespreksvoering. Je leert er onder meer hoe je in 5 korte stappen het gesprek over roken aangaat en mensen motiveert om stappen te zetten naar een gezonder leven. Ook de tweede site zet in op de motiverende component. Via deze site leer je ook hoe je mensen kan doorverwijzen naar rookstophulp.

Geef niet de boodschap dat stoppen heel erg moeilijk is. Vertel hen liever dat het hen zal lukken. Moedig hen aan en toon hen dat je gelooft in hun kunnen. Sinds de jaren ’60 zijn er al miljoenen mensen gestopt met roken. In steeds meer landen zijn er mensen die gestopt zijn dan mensen die nog roken.

Voor veel mensen die roken is stoppen wel een harde noot om te kraken. Maar onthoud: de meeste mensen die roken willen écht wel stoppen (cijfers uit de Gezondheidsenquête van Sciensano en de Rookenquête van Stichting tegen Kanker bevestigen dit). Moedig hen daarbij aan.

Geef steeds het uitdrukkelijke advies om volledig te stoppen. Wees daar duidelijk in. Minderen met roken is geen optie. Omdat enkele sigaretten per dag toch nog grote gezondheidsschade veroorzaken. En omdat minder roken meestal betekent dat er binnen de kortste keren opnieuw de oude hoeveelheid sigaretten wordt gerookt.

Stoppen met roken is een proces

Stoppen met roken betekent een stoppoging doen. Wijs de mensen die roken op het grote belang van zo’n regelmatig terugkerende stoppoging. En kom daarop terug telkens het mogelijk is. Waarom? In België doen we veel te weinig stoppogingen (ook dat weten we uit de Gezondheidsenquête). Terwijl voor de meeste mensen die roken regelmatige en opeenvolgende stoppogingen de enige weg zijn naar volledig stoppen.

Veel mensen stoppen, hervallen, stoppen, hervallen … maar dat is een normaal proces. De meesten hebben meerdere stoppogingen nodig. Soms wel 5 of 7 of nog meer. Moedig mensen die roken aan om telkens opnieuw een stoppoging te doen. Vertel hen om niet te snel op te geven als het niet onmiddellijk lukt. Om te blijven proberen tot het wél lukt.

Iedereen is anders, dus elke stoppoging is anders. Stoppen met roken is een persoonlijk proces.

Erken de keuze van mensen die roken

Veel mensen die roken weten niet welke rookstophulp beschikbaar is. Of ze kennen die hulp onvoldoende.

Dé manier van stoppen met roken bestaat ook niet. Het is voor iedereen anders. Maar er zijn wel manieren die de slaagkansen kunnen verhogen. En die zijn misschien niet gekent. Of waarvan hij een fout beeld heeft. Informeer en adviseer hem over die mogelijkheden, maar laat hem zelf beslissen. Treed de roker met een open geest tegemoet.

In ons land stoppen de meeste mensen met roken zonder hulp. Liefst 83% van de ex-rokers zegt het zo te hebben gedaan (Gezondheidsenquête). Van de mensen die dagelijkse roken en geprobeerd hebben om te stoppen zegt 65% geen specifieke methode te hebben gebruikt bij de laatste stoppoging.

Stoppen zonder hulp

Als iemand wil stoppen zonder hulp, ga daar dan in mee. Maar vertel hem hoe hij zich in zijn eentje beter kan voorbereiden op een stoppoging. Meer info daarover vindt hij op de site van Tabakstop.
Eén manier om zich beter te wapenen, is een goed boek over stoppen met roken lezen. Er zijn veel boeken op de markt, maar dit boek van de Engelse rookstopprofessor Robert West willen we aanbevelen: ‘Zo stop je met roken – de gouden formule’.

Een andere manier is stoppen met behulp van een app.

Motivatie om te stoppen is vaak een randvoorwaarde voor succes. Maar een goede voorbereiding en voldoende motivatie zijn ook weer niet altijd noodzakelijk. Sommigen stoppen impulsief, door iets getriggerd (misschien toch na een lang proces van mentale voorbereiding?).

Vraag aan iemand die in zijn eentje wil stoppen wel of je hem meer mag vertellen over goede rookstophulp. Als hij daarvoor openstaat, geef hem dan informatie over alle vormen van hulp waarmee hij zijn voordeel kan doen.

Met welke hulp kan iemand die rookt zijn voordeel doen?

1. Tabakoloog

Een tabakoloog is een geregistreerde rookstopbegeleider. Hij levert de meest professionele hulp die in Vlaanderen beschikbaar is en heeft om dit te kunnen doen naast zijn basisopleiding (bv. psychologie of verpleegkunde) de bijkomende interuniversitaire permanente vorming tabakologie gevolgd. De overheid voorziet voor iedereen die een beroep doet op een tabakoloog een financiële tussenkomst. Voor personen die recht hebben op een verhoogde tegemoetkoming of die jonger zijn dan 21 jaar is er bovendien een aanvullende tussenkomst voorzien.

De tabakoloog is een expert in de gedragsmatige ondersteuning bij rookstop, in rookstopmedicatie en in ondersteuningsmiddelen gericht op de substitutie van nicotine. Hij zal coachen, motiveren en ondersteunen in de aanloop naar en in de periode volgend op de rookstop. Hij maakt in de eerste plaats gebruik van (de combinatie van) gedragsmatige ondersteuning en erkende rookstopmedicijnen. Maar hij is ook vertrouwd met het gebruik van de e-sigaret als rookstophulpmiddel en kan bovendien ondersteunen bij het afbouwen van de e-sigaret.

De combinatie van gedragsmatige hulp en rookstopmedicijnen is een zeer goede manier om te stoppen met roken. De tabakoloog kan dit rookstoptraject in goede banen leiden.

Tabakologen bieden zowel individuele als groepssessies aan. Ze zijn actief in een eigen praktijk (soms ook als lid van een multidisciplinair team), maar ook steeds meer in ziekenhuizen. Tabakologen begeleiden ook groepscursussen stoppen met roken in bedrijven en gemeenten.

Meer info over de Vlaamse werkwijze van rookstopbegeleiding.

Wil je mensen doorverwijzen naar een tabakoloog in zijn buurt of hem wijzen op het beschikbare lokale aanbod van individuele hulp of groepscursussen? Zie tabakologen.be

2. Huisarts en apotheker

Ook de huisarts en de apotheker spelen een rol bij het adviseren en motiveren van de mensen om te stoppen met roken.

De huisarts kan adviseren en motiveren om te stoppen met roken en hij kan mensen ook begeleiden bij rookstop.

Hij kan bepaalde vormen van rookstopmedicatie voorschrijven (zie dadelijk), maar hij kan de roker ook doorverwijzen naar de tabakoloog of Tabakstop.

De apotheker levert nicotinevervangers af (zie dadelijk) en kan helpen bij het gebruik daarvan. De apotheker kan mensen die roken ook adviseren over rookstop en motiveren om een stoppoging te ondernemen. Hij kan ook doorverwijzen naar de tabakoloog, Tabakstop of de huisarts.

3. Tabakstop

Tabakstop is de telefonische hulplijn voor stoppen met roken. Het gratis nummer 0800 111 00 wordt op elk sigarettenpakje vermeld. De diensten van Tabakstop zijn gratis. Alle hulpverleners van Tabakstop zijn tabakologen.

Het gaat over de volgende diensten:

Telefonische hulp: antwoorden op alle mogelijke vragen en advies over (stoppen met) roken
Hulp via mail: je kan ook op deze manier advies inwinnen
Telefonische coaching: mensen die roken kunnen een gratis rookstoptraject volgen, begeleid dus via de telefoon
Tabakstop Facebook-pagina en gesloten Facebookgroep “Stoppen met roken. Samen lukt het!”: is een bron van informatie en er is ook plaats voor dialoog en steun tussen mensen die willen stoppen met roken en reeds gestopt zijn, met duiding door een tabakoloog

Op de site van Tabakstop vindt je ook een overzicht van alle mogelijke manieren & methoden om te stoppen met roken.

Ook hier geldt: de combinatie van gedragsmatige ondersteuning en rookstopmedicijnen is een zeer goede manier om te stoppen met roken. De tabakologen van Tabakstop kunnen een rookstoptraject, waarbij de twee aan bod komen, begeleiden.

Meer info op tabakstop.be.

4. Rookstopmedicatie

Rookstopmedicijnen kunnen stoppen vergemakkelijken. Maar het gebruik ervan gaat best samen met een gedragsmatige aanpak, want tabaksverslaving is een lichamelijke én geestelijke verslaving. Medicijnen zorgen voor de nodige rust zodat mensen die stoppen zich beter kan concentreren op hun strijd tegen die laatste.

Er bestaan twee vormen van rookstopmedicatie:

Nicotinevervangers: vrij verkrijgbaar in de apotheek
Medicijnen die alleen op voorschrift verkrijgbaar zijn

Beide bestrijden in de eerste plaats de fysieke verslaving. Ze verzachten de fysieke ontwenningsverschijnselen. Die zijn het hevigst tijdens de eerste weken na het stoppen, meteen ook de periode met de hoogste kans op herval. Medicijnen op voorschrift zorgen er bijkomend voor dat er minder zin is om te roken.

Nicotinevervangers

Deze bestaan in de vorm van kauwgom, zuigtablet, kleefpleister, inhaler en mondspray. Ze verspreiden de nicotine op een tragere manier dan de pieken nicotine van een sigaret. De dosis moet worden aangepast aan het tabaksgebruik. Nicotinevervangers moeten gedurende gemiddeld 12 weken elke dag gebruikt worden, waarbij de dosering geleidelijk afbouwt.

Nicotinevervangers worden vaak in combinatie gebruikt (bv. pleisters en een oraal middel). Dat verhoogt de effectiviteit ervan. Maar vaak worden ze verkeerd gebruikt: gedurende een te korte periode of niet voldoende afgestemd op de mate van tabaksverslaving. Vaak gebruiken mensen ook een te lage dosis.

Er wordt aangeraden om goed de bijsluiter van aangekochte nicotinevervangers te lezen. Wie kan hem bijkomend informeren over het juiste gebruik?

In de eerste plaats de apotheker die de medicijnen aflevert. Hij weet alles over het correcte gebruik en de combinatie van verschillende nicotinevervangers
De huisarts
De tabakoloog: aan de telefoonlijn bij Tabakstop of een tabakoloog met een praktijk

Nicotinevervangers kunnen ook via het internet aangekocht worden, maar we raden dit af. Het is voor veel mensen niet zo gemakkelijk om nicotinevervangers correct te gebruiken en daarom nuttig als de apotheker bijkomend advies geeft en het gebruik van in de apotheek verkochte nicotinevervangers opvolgt.

Nicotinevervangers worden niet terugbetaald binnen de ziekteverzekering. Sommige mutualiteiten betalen wel een deel van de kosten terug. Iemand deze producten gebruikt, informeert er best naar bij zijn mutualiteit.

Rookstopmedicijnen op voorschrift

De medicijnen die alleen een arts kan voorschrijven zijn varenicline en bupropion. Zij doen de ontwenningsverschijnselen en de behoefte om te roken afnemen, maar zijn dus geen nicotinevervangers. Ze kunnen bijwerkingen hebben (bv. misselijkheid) maar deze zijn meestal mild en van korte duur en er bestaan vaak oplossingen voor. Onder meer zwangere vrouwen kunnen ze niet gebruiken (nicotinevervangers wel).

De voorschrijvende arts zal precies uitleggen hoe ze te gebruiken. Ook de tabakoloog doet dit binnen een rookstoptraject wanneer een arts die medicatie heeft voorgeschreven. Medicijnen op voorschrift worden gedeeltelijk terugbetaald.

Combineren van nicotinevervangers en medicijnen op voorschrift is soms mogelijk, maar niet altijd. Dit moet altijd gebeuren onder toezicht van een arts.

5. E-sigaret met nicotine

Alle leden van het Vlaamse Consortium Tabak scharen zich achter het advies van de Hoge Gezondheidsraad (HGR) over de e-sigaret (2022).

De HGR bevestigt in een kernboodschap van het advies dat de e-sigaret voor mensen die roken opportuniteiten biedt: “Het relatieve risico van de e-sigaret ten opzichte van roken is duidelijk: de e-sigaret wordt substantieel minder schadelijk ingeschat dan roken. Ze vormt voor rokers een beter alternatief dan roken en kan als rookstopmiddel gebruikt worden. Aangezien roken sterk samenhangt met een maatschappelijk kwetsbare positie (psychiatrische patiënten, mensen in gevangenissen, mensen met een beperkte opleiding, mensen met een lager inkomen, enz.) kan de e-sigaret ook een positieve rol spelen in het toekomstig rookstopbeleid bij deze kwetsbare groepen van hardnekkige zware rokers. Volgens de huidige kennis zou haar exclusief gebruik voor (ex-)rokers kunnen leiden tot een duidelijke daling van de gezondheidsrisico’s, op voorwaarde dat ze effectief stoppen met roken.” (p. 1-2).

De HGR stelt ook dat “de e-sigaret moet worden gezien als een tijdelijk middel om volledig met roken te stoppen en, bij voorkeur, om daarna ook te stoppen met dampen (tenzij het risico bestaat dat de damper dan weer zou gaan roken).” (p. 7).

Als het gaat over mensen die niet roken stelt het advies in een andere kernboodschap dit: “Het relatieve risico van de e-sigaret (met of zonder nicotine) ten opzichte van niet-roken is duidelijk: de e-sigaret is niet zonder risico, ze is potentieel schadelijk. E- vloeistoffen bevatten veel stoffen waarover onvoldoende informatie bestaat over hun toxiciteit bij inademing. Bovendien zijn er nog steeds onvoldoende langetermijngegevens over het gebruik van e-sigaretten. De consumptie van nicotinehoudende producten wordt aan niet-rokers ook afgeraden vanwege het verslavend effect. Ze valt dus af te raden voor niet-rokers, waaronder zeker de jongeren.” (p. 2).

Belangrijk volgens de leden van het Vlaamse Consortium is dat je het volgende zegt aan iemand die rookt en overschakelt op de e-sigaret:

Stop helemaal met het roken van tabak. Vermijd dubbelgebruik (= zowel roken als vapen), want dan is de gezondheidwinst slechts beperkt. Er kan echter een overgangsperiode zijn waarin de twee wordt gedaan, toon daar begrip voor. Wijs er wel op dat hij op termijn best helemaal stopt met het roken van tabak. En dat dit ook perfect mogelijk is: in landen als Frankrijk en het Verenigd Koninkrijk zijn er steeds meer mensen die vapen die helemaal stoppen met roken.
Wijs op het onderscheid tussen nicotine en tabak. Alleen nicotine gebruiken (vapen) is voor volwassenen minder schadelijk dan roken. In het geval van roken wordt ook nicotine gebruikt, maar samen met de dodelijke en kankerverwekkende stoffen die in tabak en tabaksrook zitten.
Als rokers stoppen met tabak, maar wel de e-sigaret met nicotine blijven gebruiken omdat ze niet kunnen of willen stoppen met nicotine, zeg hen dan dat dit beter is dan verder te blijven roken. Maar beklemtoon ook: dat het beter is om ook te stoppen met vapen omdat we niet weten wat de langetermijngevolgen zijn. Toch blijft de focus op gerookte tabak het belangrijkst: de e-sigaret is geen onschadelijk product, maar ze is veel minder schadelijk voor de gezondheid dan tabak. Ex-rokers die vandaag vapen moeten er alles aan doen om niet opnieuw te beginnen roken.
Stoppen met vapen vergt trouwens ook een inspanning (want de nicotineverslaving blijft), maar een e-sigaretgebruiker kan zich hierbij laten begeleiden door een tabakoloog.
Een e-sigaret met nicotine kan bij het stoppen met roken gecombineerd worden met gedragsmatige ondersteuning (tabakoloog of Tabakstop). Maar voor mensen die het niet zien zitten om cognitieve of gedragsmatige begeleiding te krijgen, is zelf stoppen met behulp van de e-sigaret een veel betere piste dan verder blijven roken.
Voor zwangere vrouwen wordt het gebruik van de e-sigaret vandaag afgeraden omdat het niet duidelijk is welke gevolgen er kunnen zijn voor de foetus.

Waar kan iemand die rookt terecht die meer info wil over de e-sigaret als rookstopmiddel?

Bij de tabakoloog: bij de individuele tabakoloog of bij Tabakstop
In de gespecialiseerde vapeshops

6. Allen Carr

Deze methode bestaat uit één sessie van ca. 6 uren, gegeven aan een groep van ca. 10 personen. Doel: de ideeën over roken veranderen en mensen helpen om zichzelf te overtuigen dat er geen enkele goede reden is om te roken. Mensen die roken leren hun rookgedrag te doorzien en te begrijpen en gaan anders naar roken kijken, nl. zoals iemand die niet rookt. Stoppen doet met hier niet op wilskracht, maar op inzicht. De Allen Carr-methode richt zich niet op het motiveren om te stoppen en het aanleren van vaardigheden om te stoppen, maar wel op het verlagen van de motivatie om te roken.

Aan het einde van de training rookt elke deelnemer zijn laatste sigaret. Er wordt ook opvolging voorzien via telefoon en/of e-mail.

Rookstopmedicatie wordt niet gebruikt in deze methode.

Meer info op allencarr.be

Welke alternatieve methoden zijn er op de markt?

Acupunctuur, hypnose, lasertherapie, homeopathie ... de effecten ervan zijn niet wetenschappelijk bewezen, en er zijn weinig betrouwbare studies over of de beschikbare studies kunnen meestal geen positief effect aantonen. De schadelijke bijwerkingen van deze methoden zijn ook niet altijd bekend.

Hypnotherapie (dat vandaag onder meer als opleiding wordt gegeven aan de KULeuven) is veilig om te gebruiken als ondersteuning bij het stoppen met roken. Maar alleen op voorwaarde dat het door een professional met opleiding wordt toegepast én als er tegelijk ook een wetenschappelijk onderbouwde methode als hoofdtherapie (zie hierboven) wordt gebruikt.

Sommige alternatieve methoden kunnen duur zijn of lijken vooral consumentenbedrog. Lasertherapie is daarvan een voorbeeld.

Belangrijke slotbemerking: heb oog voor mensen die kortgeschoold zijn en voor tabaksgerelateerde gezondheidsongelijkheid!

Tabak is een van de belangrijkste oorzaken van gezondheidsongelijkheden in onze samenleving.

Laagopgeleiden en mensen in een maatschappelijk kwetsbare positie roken meer dan hogeropgeleiden. Ze beginnen vroeger met roken, zijn vaker zware rokers, doen (nog) minder stoppogingen dan de algemene groep van mensen die roken, kunnen ook moeilijker stoppen met roken en doen minder beroep op rookstophulp.

Roken wordt sterk bepaald door iemands sociaal-economische status. Het hangt samen met opleidingsniveau, beroep, welstand … Omdat roken zo schadelijk is voor de gezondheid en omdat bepaalde groepen in de samenleving significant méér roken draagt tabaksgebruik sterk bij aan sociaal-economische ongelijkheden in sterfte en levenskwaliteit. Er stopten de voorbije decennia ook meer hogeropgeleiden dan lageropgeleiden, waardoor de kloof groter werd.

Roken is slechts in zeer beperkte mate een keuze van het individu. De meeste mensen beginnen te roken als minderjarige. Ze groeien op in een omgeving met rokende ouders en vrienden. Een omgeving waar roken nog ‘normaler’ is dan in de brede samenleving. Waarden en normen over roken worden door opgroeiende kinderen en jongeren overgenomen. En al vrij snel speelt het verslavende effect van tabak. Roken is bovendien een ritueel met een sterke psychologische impact. Veel mensen in een maatschappelijk kwetsbare situatie ervaren tabak ook als een vorm van troost: roken is een manier om andere problemen (zorgen rond geld, wonen, werken, fysieke en mentale problemen …) te verlichten.

Een tabaksverslaving is dus vaak complex en veel factoren versterken elkaar. Hou daar rekening mee en probeer mensen te ondersteunen. Want ook mensen die roken en kortgeschoold zijn, willen heel graag stoppen.