Bestrijdingsmiddelen
Bestrijdingsmiddelen worden gebruikt om organismen te bestrijden die schadelijk of hinderlijk zijn voor onszelf en onze directe leefomgeving. Het gebruik van bestrijdingsmiddelen kan risico's inhouden voor je gezondheid.
Wat zijn bestrijdingsmiddelen?
Bestrijdingsmiddelen worden gebruikt om organismen te bestrijden die schadelijk of hinderlijk zijn. Ze worden o.a. gebruikt in de landbouw, veeteelt, industrie en onze directe leefomgeving. Bestrijdingsmiddelen zijn alomtegenwoordig in en om de woning. Denk aan de producten die je gebruikt tegen ongedierte of onkruid in de tuin. Maar ook verven, tapijten, bouwmaterialen ... zijn vaak behandeld met bestrijdingsmiddelen.
Volgens de Europese wetgeving worden bestrijdingsmiddelen ingedeeld als gewasbeschermingsmiddelen en biociden. Gewasbeschermingsmiddelen worden voornamelijk in de landbouw gebruikt.Biociden worden vooral gebruikt om schadelijke organismen in het huishouden te bestrijden. Insecticiden, rodenticiden (voor het bestrijden van muizen en ratten), ontsmettingsmiddelen, schimmeldodende producten en houtbeschermingsmiddelen zijn voorbeelden van biociden.
In de dagelijkse omgang worden bestrijdingsmiddelen vaak pesticiden genoemd.
Een bestrijdingsmiddel bevat werkende (chemische) stoffen die giftig zijn voor ongedierte, schimmel of onkruid. Vaak zijn deze stoffen ook gevaarlijk voor onze gezondheid en het milieu.
Gevolgen voor de gezondheid?
Onmiddellijke effecten
Onmiddellijke gezondheidseffecten kunnen ontstaan bij inademing, door huidcontact of door inname van grote hoeveelheden. Kortdurende piekblootstelling kan klachten geven zoals misselijkheid, braken, hoofdpijn of irritaties van luchtwegen. Hiervan is vooral de gebruiker het slachtoffer. Het is dus aangewezen het gebruik van bestrijdingsmiddelen te beperken. Nauwkeurig opvolgen van de gebruiksaanwijzing op de verpakking is ook uiterst belangrijk. Ziekenhuisopnames als gevolg van vergiftigingsverschijnselen door bestrijdingsmiddelen zijn gelukkig zeldzaam.
Restanten van bestrijdingsmiddelen in voedingsmiddelen, waarvan de impact op de gezondheid het meest gevreesd wordt, zijn te laag in hoeveelheid om tot een onmiddellijke vergiftiging van de consument te kunnen leiden. Toch was je best groenten en fruit grondig met kraantjeswater. Mogelijk aanwezige resten van bestrijdingsmiddelen zitten namelijk vooral aan de buitenkant en zijn waterafwasbaar.
Langetermijn- en cocktaileffecten
Bestrijdingsmiddelen zijn alomtegenwoordig. Bij gebruik komt een groot deel terecht in de lucht, in het water en in de bodem. We worden er dus continu aan blootgesteld.
De invloed op de gezondheid op lange termijn wordt bepaald door de blootstelling, die moeilijk in kaart is te brengen. De blootstelling is afhankelijk van het soort bestrijdingsmiddel, de blootstellingsweg en mogelijke cocktaileffecten.
Het is dus nog onzeker welke gezondheidseffecten bestrijdingsmiddelen veroorzaken op lange termijn. Ze worden o.a. gelinkt aan volgende effecten:
- aandoeningen die bepaalde organen aantasten (lever, nieren, longen)
- allergieën
- neurotoxische effecten
- aantasting van de immuniteit
- kankerverwekkende effecten
- teratogene gevolgen (misvorming van embryo's) en mutagenen (aantasting van het genetisch materiaal)
- gevolgen voor de vruchtbaarheid
- hormonale problemen
Gevolgen voor het milieu
Toegestane bestrijdingsmiddelen zijn getest op veiligheid, effectiviteit en milieubelasting. Maar toegestaan betekent nog niet milieuvriendelijk. Sommige stoffen zijn bij verkeerd gebruik schadelijk voor het grondwater, de bodem of (nuttige) insecten. Goed de gebruiksaanwijzing volgen is dan ook belangrijk.
Hoe blootstelling beperken?
Beperk het gebruik van bestrijdingsmiddelen in en om de woning. Je kan eerst natuurlijke alternatieven proberen vooraleer naar bestrijdingsmiddelen te grijpen. In een aantal gevallen zijn deze middelen toegestaan en aan te bevelen, zoals bier als slakkenval. Maar meestal is zelf een middel in elkaar knutselen en mengen onverstandig. Je weet dan bijvoorbeeld niet zeker of je de juiste concentratie gebruikt en hoe vaak je het moet toepassen. Het kan dan schadelijk zijn voor het leven in je tuin, waternatuur of zelfs je eigen gezondheid. De bestrijdingsgids bevat heel wat tips en informatie die je kunnen helpen om ongewenste dieren, planten, en plagen pesticidenvrij te beheren.
Soms kun je een plaag niet alleen bestrijden, schakel dan een professionele firma in.
Als je toch bestrijdingsmiddelen gebruikt, hou je dan aan volgende voorzorgsmaatregelen:
- Lees altijd het etiket voordat je de producten gebruikt.
- Gebruik altijd de dosis waarvoor het product erkend is.
- Koop het middel niet als er geen ingrediënten of een gebruiksaanwijzing opstaat.
- Gebruik beschermingsmiddelen: waterdichte werkkledij, rubberhandschoenen, bril (of masker), rubberlaarzen.
- Eet, drink en rook niet tijdens het uitvoeren van de behandeling en vermijd dat het product in contact komt met huid, ogen en mond.
- Was zorgvuldig je handen na de behandeling, ontsmet eventuele wonden, ook de allerkleinste.
- Was je werkkledij.
- Maak niet meer product klaar dan je nodig hebt, zodat het overschot het milieu niet vervuilt.
- Bewaar bestrijdingsmiddelen altijd buiten het bereik van kinderen.
Beperk ook het contact met bestrijdingsmiddelen via de voeding maximaal. Dat kan je doen door afwisseling te brengen in je eetpatroon en steeds groenten en fruit goed te wassen. Eet zo gevarieerd mogelijk en probeer ook eens je eigen groenten of fruit te telen. Bepaalde actieve bestanddelen van bestrijdingsmiddelen komen ook voor in producten waar je het niet direct van zou verwachten. Zo is het pesticide para-dichloorbenzeen terug te vinden in WC-blokjes en luchtverfrissers. Lees daarom het etiket van deze producten in je zoektocht naar een gezond alternatief.
Meer informatie over hoe je als lokaal bestuur de blootstelling aan bestrijdingsmiddelen kan beperken, vind je hier.
Normen
De wetgeving voor het op de markt brengen van bestrijdingsmiddelen is streng gereglementeerd. Uitgebreide onderzoeken naar onder andere gezondheidseffecten maken deel uit van de registratieprocedures die producenten moeten doorlopen vooraleer een product op de markt komt.
Sinds 1 januari 2015 geldt voor alle openbare diensten, scholen, ziekenhuizen, kinderdagverblijven en zorginstellingen een verbod op het gebruik van bestrijdingsmiddelen in de openlucht.
Sinds 1 januari 2020 mogen enkel nog herbiciden op basis van natuurlijke producten verkocht en gebruikt worden. Sinds oktober 2018 mochten we al geen synthetische totaalherbiciden meer gebruiken in onze tuin, op het terras of op de oprit. De producten die nog steeds te koop zijn voor particulieren kunnen als laatste redmiddel nog gebruikt worden in de tuin of op het terras. Op het voetpad mag je geen pesticiden gebruiken. Wees ook voorzichtig met het behandelen van een oprit wanneer die afwatert naar het voetpad en/of naar een riool.
Het gebruik van para-dichloorbenzeen in toiletblokjes en luchtverfrissers is volgens de EU-wetgeving sinds 1 juni 2015 beperkt tot maximaal 1%.
Het bestrijdingsmiddel glyfosaat is wereldwijd de best verkochte onkruidverdelger. Sinds 2018 is het gebruik en de verkoop van glyfosaat voor niet-professionele gebruikers verboden in België. De maatregel kwam er uit voorzorg, omdat glyfosaat mogelijk schadelijke effecten heeft op onze gezondheid en op het milieu. Professionelen met een speciale licentie zoals tuinaannemers en landbouwers mogen het product wel nog gebruiken.
Materialen
Referenties
- Staal L. et al. 2014. Bestrijdingsmiddelen: gewasbeschermingsmiddelen en biociden. GGD Informatieblad medische milieukunde, RIVM Briefrapport 200112001/2014. Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieu, Nederland
- https://www.milieu-en-gezondheid.be/sites/default/files/atoms/files/factsheet_glyfosaat_2019.pdf
- www.zonderisgezonder.be
- https://www.zonderisgezonder.be/bestrijdingsgids
- https://www.kanker.be/alles-over-kanker/vraag-je-je-af-een-bepaalde-stof-kanker-veroorzaakt/pesticiden/pesticiden-en-onze
- https://www.milieucentraal.nl/huis-en-tuin/ongediertebestrijding/bestrijdingsmiddelen-en-het-milieu/