Vluchtige organische stoffen
Vluchtige organische stoffen kunnen verdampen uit bouwmaterialen en op die manier ingeademd worden. Vooral mensen met gevoelige luchtwegen kunnen klachten ondervinden. Ventileren is de boodschap.
Wat zijn vluchtige organische stoffen?
VOS is een verzamelnaam voor een groep van vluchtige of snel verdampende producten die één of meerdere koolstofatomen bevatten. Meestal zijn ze synthetisch aangemaakt op basis van aardolieproducten.
VOS worden vaak gebruikt als oplosmiddel in verven, schoonmaakmiddelen, lijmen, drijfgas voor spuitbussen van haarlak of parfums. Ze komen ook voor in geurverfrissers, mottenballen, bouwmaterialen en sigarettenrook. Brandstoffen als benzine en diesel bestaan voor een groot deel uit VOS.
Naargelang de chemische structuur is de werking en schadelijkheid van deze stoffen erg uiteenlopend. Zo onderscheidt men onder andere:
| Type | Chemische stof | Komt voor in | Gebruik |
| Niet aromatisch, niet gechloreerd | Formaldehyde Alkanen, alkenen, alkynen Aceton Methanol, ethanol Dimethylether Pineen |
Lijm, hars, isolatieschuim Thinner, white spirit, verf, boenwas, terpentine 'Dissolvant' Brandspiritus Spuitbussen Terpentijn, parfums |
Spaanplaat, vloerbedekking, isolatiemateriaal, ontvlekker, oplosmiddel, beschermingsmiddel Oplosmiddel, verwijderd nagellak Reinigingsmiddel, brandstof Drijfgas Olieverf Geurstof |
| Aromatisch, niet gechloreerd | Benzeen Tolueen Xyleen |
Brandstoffen Inkt, thinner Verf, inkt |
Oplosmiddel |
| Niet aromatisch, gechloreerd | Tetrachlooretheen (tetra) Trichloorethaan (chloroform) Trichloorethyleen Dichloormethaan |
PUR | Droogkuis, ontvlekker Ontvetter Verfafbijtmiddel |
| Aromatisch, gechloreerd | Monochloorbenzeen Paradichloorbenzeen |
Mottenballen | Verjaagt insecten |
Hoe word je blootgesteld?
In de buitenlucht zijn de VOS-gehaltes normaal vrij laag. Bij drukke wegen en in steden zijn door de verkeerssituatie de hoeveelheid VOS in de omgevingslucht vaak verhoogd.
Bepaalde industrieën zoals droogkuisinstallaties, drukkerijen, verffabrieken, petrochemie en plastiekindustrie kunnen plaatselijk voor hogere gehaltes VOS zorgen. VOS in de buitenlucht reageren met stikstofoxides (beiden te vinden in uitlaatgassen) tot ozon, wat ook weer luchtwegklachten veroorzaakt.
Binnen in huis, op school of op kantoor is de concentratie VOS veel hoger dan buiten door het gebruik van diverse huishoudproducten en uitwasemingen uit bouwmaterialen. Ook sigarettenrook kan de hoeveelheid VOS in huis sterk verhogen.
De typische geur van nieuwe meubels of een nieuwe auto vinden sommige mensen aangenaam, maar is eigenlijk niets anders dan een mengsel van vluchtige organische stoffen. Soms kan je de aanwezigheid van hoge concentraties VOS ruiken (bv. verflucht), maar er kunnen ook reeds schadelijke hoeveelheden aanwezig zijn zonder dat je het merkt.
Nieuwbouw en renovatiewerken, maar ook een nieuw tapijt of een nieuwe sofa, zorgen meestal tijdelijk voor hogere concentraties VOS in huis. De eerste maanden extra ventileren is dan de boodschap. Als je jewagen parkeert in een met het huis verbonden garage komen zo hogere gehaltes vluchtige stoffen uit brandstof en uitlaatgassen je woning binnen.
Tijdens klussen als verven en schoonmaken of bij het gebruik van spuitbussen met drijfgas (bv. haarlak, parfum, insecticide) kom je tijdelijk in contact met soms erg hoge concentraties. Verhoogde gehaltes VOS kunnen nog lang na de werken aanwezig zijn. Aangezien de stoffen vluchtig zijn, neemt de concentratie in bouwmaterialen wel af na verloop van tijd, maar deze periode kan soms jaren duren.
Gevolgen voor de gezondheid?
Meestal nemen we vluchtige organische stoffen (VOS) op door inademing van verdampte VOS die in de lucht aanwezig zijn. Verschillende factoren bepalen of je na blootstelling aan VOS gezondheidsschade oploopt:
- De aard van het product
- De hoeveelheid VOS die in je lichaam terecht komt
- De blootstellingsduur
Bij een korte blootstelling aan heel hoge concentraties, zoals tijdens schilderwerken of gebruik van lijmen en spuitbussen, kunnen duizeligheid, misselijkheid, hallucinaties, concentratiestoornissen, irritatie van ogen en luchtwegen, onderdrukking of prikkeling van het centrale zenuwstelsel optreden. Deze effecten zijn tijdelijk.
Bij beroepsschilders is OPS of de ‘schildersziekte’ een bekend gevolg van langdurige of herhaalde blootstelling aan hoge concentraties oplosmiddelen. Dit uit zich in allerlei mentale problemen en geheugenproblemen. De schade die op die manier ontstaat, is wel blijvend en verdwijnt dus niet als men niet meer is blootgesteld.
Bij concentraties die men doorgaans in woningen kan aantreffen, zijn de effecten minder snel duidelijk. Vaak merk je op korte termijn geen klachten en ruik je de VOS ook niet, maar op langere termijn (maanden, jaren) treden soms wel klachten op. VOS kunnen dan ademhalingsproblemen, irritatie van oog en keel, vermoeidheid en hoofdpijn veroorzaken. De effecten gaan meestal over als men het gebouw verlaat. Vaak is het in dergelijke gevallen moeilijk de precieze oorzaak aan te wijzen of is het net de mix van verschillende vervuilende stoffen die gezondheidsklachten veroorzaakt.
Kinderen die langdurig aan VOS worden blootgesteld, lopen meer kans op astma.
Sommige VOS, zoals benzeen, kunnen op lange termijn kanker veroorzaken.
Bij rechtstreekse inname (per ongeluk inslikken of opdrinken) raadpleeg je best onmiddellijk het antigifcentrum (070 245 245) of de huisarts.
Hoe blootstelling beperken?
Vermijd indien mogelijk het gebruik van (producten op basis van) VOS binnenshuis. Probeer alternatieven te gebruiken die minder of geen schadelijke oplosmiddelen bevatten (spuitbussen zonder drijfgas, verf op waterbasis, vast tapijt niet met lijm maar met tape bevestigen). Lees steeds de samenstelling voor je een product koopt of gebruikt. Bij twijfel kan je het veiligheidsblad of de MSDS-fiche opvragen bij de fabrikant. Enkele tips om VOS te beperken:
- Verlucht de ruimte grondig tijdens en na verbouwings- of renovatiewerken.
- Overdrijf niet met het gebruik van binnenhuisparfums en geurverfrissers; zij reinigen de lucht niet maar voegen juist extra schadelijke stoffen toe.
- Bewaar geen producten op basis van oplosmiddelen (zoals verfrestjes, benzine, of schoonmaakmiddelen) in leefruimtes.
Vluchtige organische stoffen zitten vaak in bouwmaterialen verwerkt. Zorg dus voor een juiste ventilatie van de woning.
Meer weten?
Neem contact op met de medisch milieukundige van het Logo van je regio.
Referenties
- Formaldehyde-fiche, www.ibgebim.be
- Handboek binnenmilieu (2007) – GGD
- Wonen & Gezondheid 4de ed. (2009) – Tilborghs G., Wildemeersch D., De Schrijver K. – Toezicht Volksgezondheid
- An introduction to indoor air quality: Volatile Organic Sources of indour air pollution, EPA. www.epa.gov/iaq/voc.html
- Gezondheidskundige advieswaarden binnenmilieu, RIVM rapport 60901029, 2004.