Home Thema's Gezondheid en milieu Gezond binnen Stoffen Asbest

Asbest

Asbest kan zich op veel plaatsen in onze huizen en in onze omgeving bevinden. Het leek vroeger immers een interessant materiaal: sterk, vuurvast,... Ondertussen weten we dat asbestvezels inademen schadelijk kan zijn voor je gezondheid. Maar door voorzichtig om te springen met asbesthoudende materialen in je huis en tuin kan je de gezondheidsrisico’s beperken tot een minimum.

Wat is asbest?

Asbest is een mineraal opgebouwd uit zeer fijne vezels. Asbest is een delfstof: het wordt ook nu nog uit rots gewonnen in asbestmijnen in onder meer zuidelijk Afrika, Brazilië en China. In België komt het van nature niet voor.

Omwille van zijn goede eigenschappen (sterk, slijtvast, isolerend, brandwerend en goedkoop) werd asbest in meer dan 3500 toepassingen gebruikt. Asbest werd al beperkt verwerkt in 1900/1905, maar het werd vooral populair vanaf 1945. Sinds eind 2001 is het verboden om asbest te gebruiken en asbesthoudend materiaal te verhandelen in België.

Hoe word je blootgesteld?

De gezondheidsrisico’s ontstaan op het moment dat er fijne, niet met het blote oog waarneembare asbestvezels vrijkomen uit (verweerde) asbesttoepassingen en ingeademd worden. Er is een belangrijk onderscheid tussen hechtgebonden en niet-hechtgebonden asbest.

Bij niet-hechtgebonden asbest zijn (en waren) de asbestvezels niet goed verankerd in het dragermateriaal, zodat ze zeer gemakkelijk vrijkomen als het materiaal verweert of bewerkt wordt. Dit materiaal werd bijvoorbeeld gebruikt voor asbestkoord en werd verwerkt in pleister rond de isolatie van verwarmingsbuizen.

Hechtgebonden asbest is in het begin goed gebonden aan andere stoffen. De asbestvezels zijn dus stevig verankerd in het dragermateriaal, bijvoorbeeld cement. Asbestcement werd onder andere gebruikt om golfplaten, leien en buizen te maken. Zolang het cement in goede staat is en niet wordt bewerkt of gesloopt, komen er nauwelijks vezels vrij.

Hechtgebonden asbesttoepassingen kunnen beschadigd raken, bijvoorbeeld door brand, storm of het onzorgvuldig verwijderen. Bij beschadiging komen er asbestvezels vrij. In het bijzonder bij ontmossen, gaat dit over grote hoeveelheden asbestvezels, waardoor het ontmossen van asbestdaken verboden is. Naast beschadiging, geraken hechtgebonden asbesttoepassing ook verweerd door weersinvloeden en veroudering. Recente studies tonen aan dat al na 20 jaar, asbestcementen dak- en gevelbekleding sterk verweert. Cement spoelt daarbij uit en asbestvezels verspreiden zich in de buitenlucht.

Doordat asbest in zoveel toepassingen verwerkt is, zitten er bijna overal kleine hoeveelheden asbestvezels in de lucht die we inademen. De achtergrondconcentratie is laag in de buitenlucht, waardoor we ons buiten geen zorgen hoeven te maken. In de lucht binnen in bepaalde gebouwen kunnen de concentraties aan asbestvezels oplopen. Dat kan door verweerde asbesttoepassingen of door verkeerde manipulaties (zoals afbreken van asbesthoudend materiaal). Elke Vlaming moet de nodige voorzorgsmaatregelen nemen om te voorkomen dat er meer asbestvezels vrijkomen.

Gevolgen voor de gezondheid?

Asbestvezels zijn vooral gevaarlijk als je ze inademt. Volgens de heersende inzichten en het advies van de WHO zijn er geen sluitende bewijzen dat inslikken van asbestvezels schadelijk is. Huidcontact leidt niet tot kanker.
De kans dat je na een éénmalige blootstelling ziek wordt, is heel klein. De kans om kanker te krijgen door asbest hangt af van de hoeveelheid vezels die iemand inademt tijdens zijn leven. Ook als iemand een keer wat meer vezels inademt blijft de kans op kanker door asbest klein, omdat de duur kort is en de totale blootstelling aan de vezels beperkt is.
Persoonlijke gevoeligheid speelt ook een rol: niet iedereen die lange tijd een grote hoeveelheid asbestvezels inademt, wordt hierdoor ziek.
Het inademen van asbestvezels kan na een periode van gemiddeld 10 tot 40 jaar bepaalde gezondheidsklachten geven. Asbest kan verschillende aandoeningen veroorzaken:

  • Pleurale plaques: dit zijn verdikkingen van het borstvlies die kunnen verkalken. De patiënt merkt bijna nooit iets van deze plaques.
  • Asbestose: dit is een vorm van ‘stoflong’ met de vorming van littekenweefsel in de longen, waardoor het moeilijker wordt om adem te halen. De patiënt wordt daardoor gevoeliger aan infecties.
  • Longkanker: 80 à 90% van de longkankers zou veroorzaakt worden door blootstelling aan tabaksrook. Maar ook blootstelling aan asbest kan longkanker veroorzaken. Een persoon die blootgesteld wordt/werd aan asbest en daarbij ook rookt, verhoogt de kans op ontwikkeling van longkanker aanzienlijk (vermenigvuldiging van het risico). Er zijn nog andere oorzaken van longkanker, zoals radon, silica, diesel, … Eens een persoon longkanker heeft, is het niet mogelijk om uit te maken wat de oorzaak is geweest.
  • Mesothelioom: dit is een kwaadaardige tumor van het longvlies of in uitzonderlijke gevallen het buikvlies. Dit is een zeldzame kanker die rechtstreeks in verband wordt gebracht met blootstelling aan asbest. Het gaat om een agressieve kanker met een fatale afloop binnen 1 à 2 jaar.
  • Kanker van het strottenhoofd (larynx): sedert enige tijd is er voldoende bewijs dat deze vorm van kanker veroorzaakt kan worden door asbest. De belangrijkste oorzaken van deze kanker zijn echter alcohol en tabaksrook.
  • Eierstokkanker (ovarium): ook deze kanker kan door asbest veroorzaakt worden.
  • Daarnaast is er beperkt bewijs voor een relatie tussen blootstelling aan asbestvezels en het optreden van darmkanker (colorectaal), keelkanker (farynx) en maagkanker, maar daarover heerst nog geen duidelijkheid.

Behalve asbestose kunnen alle voornoemde aandoeningen voorkomen bij mensen die nooit beroepshalve zijn blootgesteld aan asbest. De kans op het krijgen van longkanker en mesothelioom na blootstelling aan asbest is veel groter dan de kans op de andere kankers. Toch komen deze hoofdzakelijk voor bij mensen die beroepshalve met asbest werkten of (in mindere mate) hun familieleden (vanwege o.a. langdurige blootstelling aan vezels op de kledij). Asbestose komt enkel voor na blootstelling aan zeer hoge concentraties aan asbest gedurende vele jaren zoals bij een beroepsblootstelling aan asbest.

Hoe blootstelling beperken?

Geen asbest = geen blootstelling
Daarom neemt de Vlaamse overheid bijkomende maatregelen om Vlaanderen tegen 2040 asbestveilig te maken.

Als asbest niet-hechtgebonden is, kunnen er gemakkelijk asbestvezels vrijkomen. Niet-hechtgebonden asbest moet daarom steeds door een erkend asbestverwijderaar verwijderd worden. Kijk op www.asbestinfo.be voor info over wie welk soort asbest mag verwijderen.

Hechtgebonden asbest in goede staat zit gebonden in het bindmiddel (bijvoorbeeld cement) en zorgt in principe niet voor een onmiddellijk gezondheidsrisico. Maar door verwering, beschadiging en veroudering komen er steeds meer asbestvezels vrij. Haal de risicovolle asbesthoudende materialen dus weg uit je huis en tuin vóór de asbestvezels de kans hebben om uit hun bindmiddel los te komen. Asbesthoudende bouwmaterialen in goede staat, zoals vensterbanken in imitatiemarmer, mag je laten zitten tot je gaat renoveren.

Voor de verwijdering van hechtgebonden asbesttoepassingen kan je beroep doen op een aannemer eenvoudige handelingen of een erkend asbestverwijderaar. Maar hechtgebonden asbesthoudende materialen in goede staat mag je ook zelf verwijderen. 
Je moet hierbij volgende bij wet verplichte voorzorgsmaatregelen nemen:

  • maak de onderliggende of omliggende ruimte vrij of bedek met een folie;
  • bevochtig of fixeer het materiaal;
  • verwijder de elementen één voor één, bij voorkeur manueel, gebruik makend van handwerktuigen of in laatste instantie traagdraaiend gereedschap;
  • gooi de materialen niet;
  • breek de materialen niet;
  • verpak het asbestafval (ook folies, persoonlijke beschermingsmiddelen, …) dubbel en hou ze apart van ander afval in een gesloten verpakking; 
  • bij de werkzaamheden mogen geen minderjarigen aanwezig zijn;
  • draag persoonlijke beschermingsmiddelen (PBM’s), zoals een stofmasker type P3 of een gelijkwaardig stofmasker, afspoelbare schoenen, handschoenen en een wegwerpoveral.

Met volgende tips kan je je blootstelling nog extra beperken:

  • verlucht goed als je binnenshuis werkt, maar zet airco/ventilatiesysteem uit;
  • breng het materiaal meteen en goed ingepakt naar het recyclagepark of laat het ophalen bij je thuis;
  • reinig restverontreiniging via handpicking, natte of geïmpregneerde doeken of een stofzuiger met industriële Hepa-filter en voeg gebruikte doeken verpakt bij het asbesthoudend afval. Gebruik geen gewone stofzuiger en ga niet vegen.
  • buiten: rol je wegwerpoverall binnenste buiten af, spoel je schoenen af en doe als laatste je mondmasker uit. Verpak alle wegwerpmateriaal als asbestafval;
  • neem meteen na de werken een douche.

Om de asbesthoudende materialen in kaart te brengen kan je een beroep doen op een asbestdeskundige. Deze zijn vaak verbonden met of zelf erkend als asbestlabo.

Meer weten

Neem contact op met de medisch milieukundige van het Logo van je regio.

Logo Logos

Materialen

Infofiche 'asbest' voor kinderopvang Gezelschapsspel ‘Gezondheidsstraat 13’

Referenties