Hoe bouw je een gesprek rond roken op?

Deze gespreksstructuur bevat elementen uit de motiverende gespreksvoering. Het kan je helpen om op een veilige, niet-aanvallende manier een dialoog te beginnen en mensen te motiveren om hun rookgedrag te veranderen. Hierbij kan je gebruik maken van motiverende technieken. Zo wordt je gesprek efficiënter en win je tijd. Je bouwt bovendien een goed contact op.

Stap 1: Vraag de rookstatus na

Je introduceert het onderwerp roken. Vraag wel toestemming om het erover te mogen hebben.

“Is het goed als we het even over roken hebben?”

Via een concrete aanleiding kan je het onderwerp makkelijker aansnijden. Hang bijvoorbeeld een affiche van Tabakstop, Generatie Rookvrij of passief roken op in je kantoor of leg een folder in je wachtkamer of aan de inkom. Ook andere signalen zoals een kuch, een pakje sigaretten dat uit de persoon zijn zak valt, een sigarettengeur … kunnen een aanleiding zijn.

“Ik heb hier een folder over roken liggen. Ik zou het er met jou graag even over hebben. Vind je dat goed?”

Ook als de persoon zelf niet rookt, loont het de moeite om het over roken te hebben. Praat dan over passief roken en vraag of er iemand bij hem in huis rookt.

Wil de persoon liever niet praten over stoppen met roken? Vraag dan of je het over passief roken mag hebben. Wil de roker helemaal niet spreken over stoppen met roken en passief roken? Respecteer dit dan. Laat de persoon wel weten dat je paraat blijft om te helpen als hij/zij in de toekomst van gedachten verandert. Zoals in onderstaand voorbeeld:

Stap 3: Beoordeel de motivatie om te stoppen met roken of om buiten te gaan roken

Tijdens deze stap neem je kort de tijd om de motivatie om te stoppen met roken of buiten te gaan roken te verkennen. Je bekijkt of de persoon iets aan het rookgedrag wil doen en of het hem/haar zal lukken.

Voel je dat er twijfels zijn? Probeer dan te weten te komen waarom. Is er de wil om iets aan het rookgedrag te doen? Twijfelt de persoon aan zijn of haar kunnen? Praat er rustig over. Laat de persoon daarna zelf tot het inzicht komen dat hij/zij wil stoppen met roken of buiten wil roken. Mensen laten zich vlugger overtuigen door wat ze zichzelf horen zeggen.

Je kan hiervoor verschillende motiverende technieken gebruiken in je gesprek.

Heb je een iets langer gesprek en merk je dat de persoon klaar is om over te gaan tot rookstop of buiten roken, ga daar dan zeker op in. Dit is geen exact moment, maar veeleer een tijdvenster dat openstaat. Het is cruciaal om in die tijdspanne van start te gaan met verandering. Wacht je als hulpverlener te lang, dan kan het gebeuren dat de persoon niet meer tot rookstop of buiten roken komt. Ga je er echter te snel vanuit dat de persoon klaar is voor verandering, dan kan dit weerstand oproepen.

Eventueel kan je tijdens het gesprek ook aanhalen dat herval deel uitmaakt van het rookstopproces.

Hoe merk je dat de persoon klaar is?

• Verminderde weerstand: de persoon laat toe om rookstop te bespreken.
• Verandertaal: de persoon doet uitspraken over stoppen met roken of buiten roken, ziet de voordelen in van rookstop of buiten roken …
  Bijvoorbeeld:
  - “Ik wil graag stoppen met roken.”
  - “Misschien zou het me wel lukken om buiten te gaan roken.”
  - “Ik zou me denk ik wel beter voelen als ik zou stoppen.”
  - “Eigenlijk zou ik moeten stoppen.”
  - “Deze week heb ik al wat minder gerookt.”
  - “Ik wil toch proberen om niet meer binnen te roken.”
• Experimenteren: de persoon heeft bijvoorbeeld het aantal gerookte sigaretten per dag al verminderd of rookt niet meer op bepaalde momenten of plaatsen.
• Oplossen: de persoon is rustiger, kalmer, lijkt een oplossing te zien voor het probleem.
• Minder discussie over roken: er is genoeg gezegd over het probleem, de persoon stelt rookstop of buiten roken niet meer ter discussie.
• Vragen naar informatie over rookstop: de persoon stelt zelf vragen over de verschillende mogelijkheden om te stoppen met roken of over buiten roken.
• De persoon ziet de nieuwe situatie voor zich en doet uitspraken over hoe het zou zijn als die niet meer naar de sigaret moet grijpen. Soms kunnen hierdoor ook een aantal moeilijkheden of obstakels aan bod komen. Bijvoorbeeld: “Wat doe ik dan op momenten dat ik veel stress heb?”

Let wel: zelfs als de persoon er klaar voor is, zijn er enkele valkuilen die je moet proberen te vermijden.

Stap 5: Maak een afspraak en/of begeleid naar hulp

Wil je verder gaan dan enkel een snelle doorverwijzing? Ondersteun de roker dan door samen het proces naar rookstop of buiten roken te concretiseren.

Hulp bij stoppen met roken

Je kan samen een afspraak vastleggen bij de gekozen hulplijn, of samen bekijken waar het gekozen hulpmiddel kan verkregen worden. Hoe concreter je het maakt, hoe groter de kans dat de persoon bij het gekozen hulpmiddel terecht zal komen. Je kan hierbij het volgende doen:

• · “Zullen we samen een afspraak maken bij Tabakstop / een tabakoloog in de buurt?”
• · “Zullen we een Allen Carr-cursus zoeken?”
• “Wanneer ga je een e-sigaret halen en waar? Is de winkel dan open?”

Ondersteuning als de roker zonder hulp wil stoppen

Maak rookstop concreet door samen te kijken naar:

• Motivatie
• “Laten we opschrijven waarom je wil stoppen, zodat je op moeilijke momenten daar even naar kan terugkijken”
• Stopmoment: leg samen een stopdatum vast. Bel de roker eventueel die dag op om te horen hoe het gaat.
• Bekijk samen hoe die stopdag eruit zal zien en op welke momenten de persoon het moeilijk denkt te krijgen. Bespreek hoe hij/zij deze situaties draaglijker kan maken of vermijden.
• Maak samen een oplijsting van vrienden/familie die de roker kunnen ondersteunen tijdens het stopproces.
• Zoek samen naar alternatieven om te ontspannen.

Concretiseer buiten gaan roken

Overloop met de roker wanneer en waar hij/zij buiten gaat roken. Probeer zo exact mogelijk te bespreken op welke momenten en op welke plek de roker zich engageert om buiten te gaan roken. Ook kan je bekijken welke situaties het voor de roker moeilijk kunnen maken om buiten te gaan roken. Bv. in de winter, als het regent, als de deur zich aan een drukke weg bevindt, wanneer er vrienden op bezoek zijn …

Wanneer je elkaar opnieuw ziet

Als je elkaar de volgende keer ziet, vraag dan hoe het met het stoppen of buiten roken gaat. Verliepen de acties vlot? Gaat het goed, dan zijn felicitaties op hun plaats. Dit helpt de (ex-)roker om vol te houden.

Ai, een terugval

Gemiddeld heeft een roker 5 tot 6 pogingen nodig voor hij/zij erin slaagt om definitief te stoppen. Stoppen met roken is immers meestal een proces. In die zin is een terugval zeker geen mislukking, maar een onderdeel van het rookstopproces.

Een persoon die terug begint te roken, kan wel degelijk nog gemotiveerd zijn of worden om terug een stoppoging te doen. Het is dus zeker niet zo dat hij of zij bij herval niet meer gemotiveerd is voor rookstop.

Hoe kan je omgaan met terugval?

Meestal heeft een terugval een negatieve invloed op het zelfvertrouwen. Het is dan belangrijk om in te spelen op het vertrouwen van de persoon. Geef voldoende aandacht aan de positieve zaken die er waren bij de rookstoppoging en ga op zoek naar sterke eigenschappen van de persoon. Vertrouwenstaal uitlokken en versterken is essentieel.

Terugval komt vaak voor, maar hoeft geen drama te zijn. Het kan het zelfvertrouwen wel een serieuze deuk geven en mensen aanzetten tot het lang uitstellen van een volgende stoppoging.En dat is niet nodig. Om terugval in de toekomst te vermijden, kan je anticiperen op een aantal hoogrisicosituaties. Bespreek bijvoorbeeld hoe de persoon omgaat met stressmomenten, met sociale situaties zoals met vrienden op stap gaan … Benadruk vanaf de eerste terugval dat dit altijd mogelijk is, maar ook dat het geen falen is van de volledige rookstop. Het is een tijdelijk dipje. Stoppen met roken is namelijk een beetje als leren fietsen. Het gaat met vallen en opstaan.