Hoe bouw je een gesprek rond roken op?
Hoe kan een kort gesprek over roken eruitzien? KRACH-T wijst de richting. De duur van het gesprek bepaal je volledig zelf. Weet dat je ook met een kort gesprek mensen al kan laten nadenken over hun rookgedrag. Zowel bij een kort (1 minuut) of langer (5 minuten of meer) gesprek kan je een aantal vaste stappen doorlopen.
Deze gespreksstructuur bevat elementen uit de motiverende gespreksvoering. Het kan je helpen om op een veilige, niet-aanvallende manier een dialoog te beginnen en mensen te motiveren om hun rookgedrag te veranderen. Hierbij kan je gebruik maken van motiverende technieken. Zo wordt je gesprek efficiënter en win je tijd. Je bouwt bovendien een goed contact op.
K: kaart het aan (via een persoonlijke en positieve insteek)
Je introduceert het onderwerp roken. Vraag wel toestemming om het erover te mogen hebben.
“Is het goed als we het even over roken hebben?
“We hebben het daarjuist gehad over je kinderen en dat je het zo fijn vindt om met hen in de tuin te spelen. Door al dat rondlopen zal je wel een goede conditie hebben. Vaak ervaren mensen die roken dat ze snel buiten adem zijn. Rook jij?”
Via een concrete aanleiding kan je het onderwerp makkelijker aansnijden. Hang bijvoorbeeld een affiche van Tabakstop, Generatie Rookvrij of passief roken op in je kantoor of leg een folder in je wachtkamer of aan de inkom. Ook andere signalen zoals een kuch, een pakje sigaretten dat uit de persoon zijn zak valt, een sigarettengeur … kunnen een aanleiding zijn.
“Ik heb hier een folder over roken liggen. Ik zou het er met jou graag even over hebben. Vind je dat goed?”
“Het is weer koud aan het worden buiten. Ik zie dat je een pakje sigaretten hebt. Is het met dat weer nu niet lastig om steeds buiten te moeten gaan roken?”
Ook als de persoon zelf niet rookt, loont het de moeite om het over roken te hebben. Praat dan over passief roken en vraag of er iemand bij hem in huis rookt.
Wil de persoon liever niet praten over stoppen met roken? Vraag dan of je het over passief roken mag hebben. Wil de roker helemaal niet spreken over stoppen met roken en passief roken? Respecteer dit dan. Laat de persoon wel weten dat je paraat blijft om te helpen als hij/zij in de toekomst van gedachten verandert. Zoals in onderstaand voorbeeld:
R: relevante vraag stellen (die aanzet tot reflectie of actie)
Heb je iets meer tijd voor een gesprek? Door een vraag te stellen die mensen doet nadenken over hun rookgedrag maak je het motiveren gemakkelijker. Door deze vraag kan je achterhalen welke kennis, opvattingen en ervaringen mensen hebben.
“Heb je ooit al geprobeerd om te stoppen met roken? Wat heb je toen gedaan?”
“Heb je een idee of roken een invloed heeft op je behandeling?”
“Zijn er zaken die je niet leuk vindt aan roken?”
“Zijn er zaken die je niet leuk vindt aan het feit dat er binnen wordt gerookt?”
A: advies op maat (duidelijk en persoonlijk)
Over rookstop
Als er ingestemd wordt met een gesprek over stoppen met roken, adviseer dan dat stoppen altijd een goed idee is. Zorg dat dit advies duidelijk en gepersonaliseerd is.
“Het is misschien niet de eerste keer dat iemand je dit zegt, maar stoppen met roken is altijd een goed idee.”
“Daarstraks vertelde je hoe fijn je het vindt om met je hondje te gaan wandelen. Ook op huisdieren heeft roken een impact. Door te stoppen met roken, verklein je de kans op ziek worden. Niet alleen bij jezelf, maar ook bij je hond.”
Afhankelijk van het antwoord op de reflectieve vraag die je stelde, ga je in op de negatieve elementen die de roker linkt aan het roken. Je vroeg de persoon: “Zijn er zaken die je niet leuk vindt aan roken?” Dan kan je het antwoord aangrijpen om een advies te geven.
Roken kost veel geld: “Ja, ik weet niet hoeveel een pakje nu kost. Heb je een idee hoeveel je per maand uitgeeft aan roken? Welke andere dingen zou je daar allemaal mee kunnen doen?”.
Ik ben zo snel buiten adem: “Roken zorgt daar inderdaad voor. Is er een reden waarom je graag minder snel buiten adem bent? Gelukkig kan je dat door te stoppen met roken wel flink verbeteren;”
Over passief roken
Wil de persoon het niet hebben over rookstop? Adviseer dan om buiten te roken:
“Ik ga het niet hebben over stoppen met roken, maar zou het graag met jou hebben over niet binnen roken. Als je in huis rookt, blijft de rook daar heel lang hangen. Ook al ruik je of zie je deze niet meer. In die rook zitten heel veel schadelijke stoffen, die zowel jou als je kinderen en huisdieren ziek kunnen maken. Om dit te voorkomen, is altijd buiten gaan roken eigenlijk de enige oplossing.”
C: creëer motivatie (plant een zaadje)
Tijdens deze stap neem je kort de tijd om de motivatie om te stoppen met roken of buiten te gaan roken te verkennen. Je bekijkt of de persoon iets aan het rookgedrag wil doen en of het hem/haar zal lukken.
Voel je dat er twijfels zijn? Probeer dan te weten te komen waarom. Is er de wil om iets aan het rookgedrag te doen? Twijfelt de persoon aan zijn of haar kunnen? Praat er rustig over. Laat de persoon daarna zelf tot het inzicht komen dat hij/zij wil stoppen met roken of buiten wil roken. Mensen laten zich vlugger overtuigen door wat ze zichzelf horen zeggen.
Je kan hiervoor verschillende motiverende technieken gebruiken in je gesprek.
Heb je een iets langer gesprek en merk je dat de persoon klaar is om over te gaan tot rookstop of buiten roken, ga daar dan zeker op in. Dit is geen exact moment, maar veeleer een tijdvenster dat openstaat. Het is cruciaal om in die tijdspanne van start te gaan met verandering. Wacht je als hulpverlener te lang, dan kan het gebeuren dat de persoon niet meer tot rookstop of buiten roken komt. Ga je er echter te snel vanuit dat de persoon klaar is voor verandering, dan kan dit weerstand oproepen.
Eventueel kan je tijdens het gesprek ook aanhalen dat herval deel uitmaakt van het rookstopproces.
Hoe merk je dat de persoon klaar is?
- Verminderde weerstand: de persoon laat toe om rookstop te bespreken.
- Verandertaal: de persoon doet uitspraken over stoppen met roken of buiten roken, ziet de voordelen in van rookstop of buiten roken …
Bijvoorbeeld:
- “Ik wil graag stoppen met roken.”
- “Misschien zou het me wel lukken om buiten te gaan roken.”
- “Ik zou me denk ik wel beter voelen als ik zou stoppen.”
- “Eigenlijk zou ik moeten stoppen.”
- “Deze week heb ik al wat minder gerookt.”
- “Ik wil toch proberen om niet meer binnen te roken.” - Experimenteren: de persoon heeft bijvoorbeeld het aantal gerookte sigaretten per dag al verminderd of rookt niet meer op bepaalde momenten of plaatsen.
- Oplossen: de persoon is rustiger, kalmer, lijkt een oplossing te zien voor het probleem.
- Minder discussie over roken: er is genoeg gezegd over het probleem, de persoon stelt rookstop of buiten roken niet meer ter discussie.
- Vragen naar informatie over rookstop: de persoon stelt zelf vragen over de verschillende mogelijkheden om te stoppen met roken of over buiten roken.
- De persoon ziet de nieuwe situatie voor zich en doet uitspraken over hoe het zou zijn als die niet meer naar de sigaret moet grijpen. Soms kunnen hierdoor ook een aantal moeilijkheden of obstakels aan bod komen. Bijvoorbeeld: “Wat doe ik dan op momenten dat ik veel stress heb?”
Let wel: zelfs als de persoon er klaar voor is, zijn er enkele valkuilen die je moet proberen te vermijden.
H: helpen bij de volgende stappen: verwijs (warm) door
In de kortste vorm van het gesprek verwijs je door naar Tabakstop (www.tabakstop.be of 0800 111 00) voor meer informatie over hulp bij het stoppen met roken. Voor passief roken verwijs je door naar nooitbinnenroken.be. Op deze websites kunnen mensen zelf aan de slag gaan om hun rookgedrag te veranderen.
Hulp bij stoppen met roken
Heb je meer tijd, dan kan je het volledige rookstopaanbod bespreken. Een overzicht vind je hier.
“Heb je behoefte aan extra ondersteuning?”
“Er zijn verschillende middelen die je kunnen helpen bij het stoppen met roken. Welke ken je?”
Tips als de roker zonder hulp wil stoppen
Wil de roker het liever eerst zelf proberen? Ondersteun hem daar dan in aan de hand van enkele tips. Het is niet de bedoeling dat je zelf met een plan op de proppen komt of meteen kant-en-klare oplossingen biedt. Het is de cliënt zelf die nadenkt hoe hij of zij het zal aanpakken.
Mogelijkheden rond buiten gaan roken
Er is geen gespecialiseerde ondersteuning om mensen te helpen om meer buiten te gaan roken. Op de website nooitbinnenroken.be kan je wel enkele tips vinden. Tijdens het gesprek kan je ook de volgende vraag stellen om de cliënt te helpen:
“Wat zou buiten roken voor jou gemakkelijker maken?”
Hoe kan je warm doorverwijzen?
Door warm door te verwijzen, verhoog je de kans dat de persoon voor je ook effectief op je doorverwijzing zal ingaan. Enkele voorbeelden van acties die je kan ondernemen: Je kan samen een afspraak vastleggen bij de gekozen hulplijn, of samen bekijken waar het gekozen hulpmiddel kan verkregen worden. Hoe concreter je het maakt, hoe groter de kans dat de persoon bij het gekozen hulpmiddel terecht zal komen. Je kan hierbij het volgende doen:
“Zullen we samen een afspraak maken bij Tabakstop/een tabakoloog in de buurt?”
“Zullen we een Allen Carr-cursus zoeken?”
“Wanneer ga je een e-sigaret halen en waar? Is de winkel dan open?”
Warme ondersteuning als de roker zonder hulp wil stoppen
Maak rookstop concreet door samen te kijken naar:
- Motivatie
“Laten we opschrijven waarom je wil stoppen, zodat je op moeilijke momenten daar even naar kan terugkijken”
- Stopmoment: leg samen een stopdatum vast. Bel de roker eventueel die dag op om te horen hoe het gaat.
- Bekijk samen hoe die stopdag eruit zal zien en op welke momenten de persoon het moeilijk denkt te krijgen. Bespreek hoe hij/zij deze situaties draaglijker kan maken of vermijden.
- Maak samen een oplijsting van vrienden/familie die de roker kunnen ondersteunen tijdens het stopproces.
- Zoek samen naar alternatieven om te ontspannen.
Concretiseer buiten gaan roken
Overloop met de roker wanneer en waar hij/zij buiten gaat roken. Probeer zo exact mogelijk te bespreken op welke momenten en op welke plek de roker zich engageert om buiten te gaan roken. Ook kan je bekijken welke situaties het voor de roker moeilijk kunnen maken om buiten te gaan roken. Bv. in de winter, als het regent, als de deur zich aan een drukke weg bevindt, wanneer er vrienden op bezoek zijn …
T: tijd
Het veranderen van gedrag vraagt tijd. Niet elk gesprek zal meteen leiden tot een aanpassing van het gedrag. Laat je hierdoor niet ontmoedigen. Elke persoon volgt een ander ritme. Een gesprek vandaag leidt misschien pas over enkele jaren tot een rookstop of buiten roken. Blijf het gesprek aangaan.
Vraag hoe het met het stoppen of buiten roken gaat. Gaat het goed, dan zijn felicitaties op hun plaats. Dit helpt de (ex-)roker om vol te houden.
Ai, een terugval
Gemiddeld heeft een roker 5 tot 6 pogingen nodig voor hij/zij erin slaagt om definitief te stoppen. Stoppen met roken is immers meestal een proces. In die zin is een terugval zeker geen mislukking, maar een onderdeel van het rookstopproces.
Een persoon die terug begint te roken, kan wel degelijk nog gemotiveerd zijn of worden om terug een stoppoging te doen. Het is dus zeker niet zo dat hij of zij bij herval niet meer gemotiveerd is voor rookstop.
Hoe kan je omgaan met terugval?
Meestal heeft een terugval een negatieve invloed op het zelfvertrouwen. Het is dan belangrijk om in te spelen op het vertrouwen van de persoon. Geef voldoende aandacht aan de positieve zaken die er waren bij de rookstoppoging en ga op zoek naar sterke eigenschappen van de persoon. Vertrouwenstaal uitlokken en versterken is essentieel.
Terugval komt vaak voor, maar hoeft geen drama te zijn. Het kan het zelfvertrouwen wel een serieuze deuk geven en mensen aanzetten tot het lang uitstellen van een volgende stoppoging. En dat is niet nodig. Om terugval in de toekomst te vermijden, kan je anticiperen op een aantal hoogrisicosituaties. Bespreek bijvoorbeeld hoe de persoon omgaat met stressmomenten, met sociale situaties zoals met vrienden op stap gaan … Benadruk vanaf de eerste terugval dat dit altijd mogelijk is, maar ook dat het geen falen is van de volledige rookstop. Het is een tijdelijk dipje. Stoppen met roken is namelijk een beetje als leren fietsen. Het gaat met vallen en opstaan.